İnsanlık tarihinin en önemli pandemilerinden birisi geçen üç yılda yaşandı. Ölümcül hastalık yapabilme gücü azalmakla bir arada COVID-9’un yayılımı sürmektedir. Öte yandan tüm ülkelerde ekonomik, politik ve toplumsal niçinlerden dolayı COVID-19 ile ilgili tedbirler kaldırıldı. Beşerler izolasyondan ve maske takmaktan yorulduğu için ani bir rahatlama ile bütün tedbirleri unutup kalabalık ortamlara akın ettiler. Üç yıllık korunmanın kararında immun sistemlerimiz hazırlıksız olduğundan, ansızın mikroplarla bir daha temas daha sonrası bu vakitte viral üst teneffüs yolları enfeksiyon hastalıklarına sıkça rastlar olduk.
Önümüz kış ve beşerler kapalı ortamlarda ve kalabalıklar halinde daha fazla vakit geçirecekler. Enfeksiyon hastalıklarının kapalı ve kalabalık ortamlarda yayılımının arttığı bilinen bir gerçektir. Geçen haftalarda Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Ghebreyesus ve ABD Liderinin sıhhat danışmanı Anthony Fauci önümüzdeki günlerde salgının artacağı ve hatta daha ölümcül olabilecek mutasyonların ortaya çıkabileceği konusunda ihtarlarda bulundular.
ABD’de yeni ortaya çıkan BQ-1, BQ-1.1, BBX varyantı son bir ayda oniki kat artmıştır. NY ve New Jersey eyaletinde COVID-19 hastalarının %20’sini bu varyantlar oluşturmuştur. Covid-19-Omicron varyantlarının yeni subvaryantlarını oluşturan bu küme için COVID SOUP (Covid çorbası) ismi verildi ve önümüzdeki kış devrinde bu mikroplarla salgınların olacağı iddia edilmektedir.
Yeni salgının Dünyanın pekoldukca yerine hatta Antartika kıtasına kadar yayıldığı ile ilgili ayrıntılarımız mevcuttur. Latin Amerika ülkelerinde önemli sayıda virus bulaşı ve ölümlerin tekrar başladığı bildirilmektedir. Çin’de başşehir Pekin’inde dahil olduğu belirli kimi bölgelerde önemli biçimde Covid yayılımı kararında izolasyon uygulanmaya başlanmıştır. Ülke genelinde olayların arttığı son salgın dalgasında, Omicron’un bulaşıcılığı yüksek BA.5.2 alt varyantının tesirli olduğu varsayım edilmektedir. Burada toplam 13 milyon insan bir hafta mühletle bir daha karantinaya alınmış ve bir daha test yapma zaruriliği getirilmiştir.
Son iki ay ortasında Avrupa, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çocuk hastalıkları hastanelerinde respiratuvar sinsitiyal virüs (RSV) tanısı ile yatırılan çocuk hasta sayısında önemli oranda artış bildirilmektedir. RSV çocuklarda ve 65 yaş üstü bireylerde önemli komplikasyonlara niye olabilen viral bir üst teneffüs yolu hastalığıdır. Bu virus Dünya’da yıllık ortalama 160.000 civarında insanın vefatına sebep olmakta ve bunların 100.000’ini beş yaşının altındaki çocuklar oluşturmaktadır.
Ekim ayının sonunda İngiltere’de H5N1 (kuş gribi ) influenza salgını baş göstermiştir. Kus gribi hadise sayısının tüm dünyada son yılda bundan evvelki yıla nazaran iki kat arttığı bildirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Latin Amerika ülkeleri başta olmak üzere pekoldukça ülkede influenza salgınlarının son bir ayda artış gösterdiği bildirilmektedir. Bunların yaklaşık %25’inin H3N2 varyantı ile oluştuğu tespit edilmiştir. COVID-19 fazlaca yeni olduğundan ve şahsen felaketi yaşayarak deneyim ettiğimiz için ondan dehşet duyulmaktadır. Lakin influenza hayli daha tehlikeli olabilir ve hakikaten de geçmişte yeryüzünde pekoldukca ölümcül influenza pandemileri yaşanmıştır. COVID-19 niçiniyle şu ana kadar 6.6 milyon insanın vefat ettiği tespit edilmiştir. halbuki ki 1918 İspanyol gribi esnasında 40-50 milyon civarında insanın ömrünü kaybettiği iddia edilmektedir.
Normalde her yıl olması gereken vakitten bir ay evvel influenza ve RSV salgını başlamıştır. Bu salgınlar her zamankinden daha yayılıcı olup, mevcut virüslerin hastalık yapma kapasitesinin ve hastaneye yatma oranlarının yüksek olduğu bildirilmektedir. En son yapılan bir çalışmada iki virusun bir ortada bulunmasının hybrid bir form oluşturduğu ve bu formun bedenin savunma sisteminden basitçe kurtulabildiği bildirilmiştir.
Bunlara ilaveten bir daha her yıl kış ve bahar aylarında pik yapan ADENOVİRÜSLER bu yıl daha erkenden görülmeye başlamış ve çocuk polikliniklerinde hasta yoğunluğunun artmasına vesile olmuştur. Bu virüs bedenin tüm sistemlerini tesiri altına alabilen ve bilhassa bulantı-kusma, ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, göz iltihapları ile karakterize hastalık yapabilmektedir. İnfluenza ve RSV’den farklı olarak hem kuluçka mühleti tıpkı vakitte hastalığın geçirilme mühleti iki kat daha uzundur. Bilhassa göz enfeksiyonu fazlaca önemli ve kalıcı komplikasyonlara niye olabilmektedir.
Ülkelerde yeniden artıs gosteren COVID-19 ile birlikte influenza (grip), respiratuar sinsitiyal virüs (RSV) ve adenovirus olaylarındaki yükselis QUADRUPLEDEMİC (dörtlü salgın)olarak kıymetlendirilebilir. Tüm bu virus hastalıklarının ortak yanı septomlarının neredeyse birbirlerine hayli yakın olması ve bu niçinle ayırd edilmelerinin epey güç olmasıdır.
KORUNMA
SOSYAL ARALIK – MASKE – EL HİJYENİ – İZOLASYON
Aşıya ulaşılmanın mümkün olmadığı COVID-19 pandemisinin birinci basamaklarında toplumsal aralık, maske ve el hijyeni hastalığın bulaşmasını önlemek ve denetim altına almak için birinci adımlar olarak uygulandı ve aşı bulunana kadar bu tedbirlerle bir noktaya kadar muvaffakiyet sağlandı.
Başta COVID-19, nezle ve grip olmak üzere suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, menenjit, difteri ve tüberküloz havayolu ve damlacık ile bulaşan hastalıklardır. Mikroplar konuşma, nefes alıp-verme, öksürük ve hapşırık esnasında havadan yayılırlar. güçlü bir hapşırık sırasında damlacık ya da ondan yüz kat daha küçük boyutlardaki aerosoller havada 1,5 metre aralığa saçılır ve ortalama üç saat kadar havada asılı kalırlar. Bu esnada orada bulunan bireyin havada asılı vaziyetteki mikropla teması daha sonrası hasta olması tümüyle bedeninin immün direncine bağlıdır. Bu bağlamda enfeksiyon riskinin arttığı mevsimlerde kapalı yerler ve kalabalık ortamlarda TOPLUMSAL ARALIK ehemmiyet kazanmaktadır.
Yeterli toplumsal ara hastalığın bulaşmasını azaltır, fakat hastane, okul, toplu taşıma, restoran, kafe ve asansörler üzere kâfi toplumsal arayı müdafaanın mümkün olmadığı kapalı ortamlar ve kalabalık alanlarda MASKE büyük olasılıkla virüs yüklü damlacıkların ve havadaki aerosollerin yayılımını azaltır. COVID-19’dan korunmak için yüz maskesi takanlarda son üç yılda influenza ve nezle bulaşma oranının değerli ölçüde azaldığını kendi pratiğimizde gözlemledik. Japonya’da yapılan bir çalışmada COVID-19 enfeksiyonu esnasında maske takan bireylerde hava yolu ile bulaşan enfektif hastalıkların o devir zarfındaki görülme sıklığında kayda kıymet oranda azalma olduğu bildirilmiştir.
Araştırmalar, enfeksiyonların büyük çoğunluğunun beşerden beşere el ile temas yoluyla geçtiğini göstermiştir. ötürüsıyla eller bulaşıcı hastalıkların vektörü olarak kabul edilmektedir. EL HİJYENİ, bilhassa toplu yaşanılan alanlarda bulunulduğunda daha değerlidir; kapı kolu, musluk kolu, klozet kapağı, toplu taşımada el tutacaklari, asansör düğmeleri ve market otomobillerine temas etmekten kaçınılmalıdır, zira bir günde yüzlerce el bunlara dokunduğundan milyonlarca mikrop oraya yapışır ve üremeye-çoğalmaya devam eder. Çok sayıda çalışmada ellerde mikropların uzun müddet hayatta kalabildiği ve çoğaldığı gösterilmiştir. Kirli eller enfeksiyonları kolaylıkla bulaştırdığı için uygun el hijyeni ve el sıkmama mikrop bulaştırma riskini önemli derecede azaltmaktadır. Ölümcül Covid-19 salgını esnasında enfeksiyonu önemli oranda yayma kapasitesi niçiniyle el sıkma önemli bir sıhhat tehlikesi olarak kabul edilmiş ve o periyotta terk edilmesi şiddetle önerilmiştir.
Enfeksiyon hastalıklarının gayretinde en tesirli ve akılcı yol hastalığın yayılmasını önlemek ve hasta olmamak için tedbir almaktır. Hasta bireylerin semptomlar başlamadan en az bir gün evvelce başlayarak yaklaşık yedi gün boyunca mikrobu etrafındaki insanlara bulaştırma potansiyelinin olduğu dikkate alınarak bu mühlet zarfında bu insanların kendilerini toplumdan izole etmelerinde sınırsız yarar vardır. Adenovirus enfeksiyonunda bu müddet iki katına çıkarılmalıdır.
Önümüz kış ve beşerler kapalı ortamlarda ve kalabalıklar halinde daha fazla vakit geçirecekler. Enfeksiyon hastalıklarının kapalı ve kalabalık ortamlarda yayılımının arttığı bilinen bir gerçektir. Geçen haftalarda Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Ghebreyesus ve ABD Liderinin sıhhat danışmanı Anthony Fauci önümüzdeki günlerde salgının artacağı ve hatta daha ölümcül olabilecek mutasyonların ortaya çıkabileceği konusunda ihtarlarda bulundular.
ABD’de yeni ortaya çıkan BQ-1, BQ-1.1, BBX varyantı son bir ayda oniki kat artmıştır. NY ve New Jersey eyaletinde COVID-19 hastalarının %20’sini bu varyantlar oluşturmuştur. Covid-19-Omicron varyantlarının yeni subvaryantlarını oluşturan bu küme için COVID SOUP (Covid çorbası) ismi verildi ve önümüzdeki kış devrinde bu mikroplarla salgınların olacağı iddia edilmektedir.
Yeni salgının Dünyanın pekoldukca yerine hatta Antartika kıtasına kadar yayıldığı ile ilgili ayrıntılarımız mevcuttur. Latin Amerika ülkelerinde önemli sayıda virus bulaşı ve ölümlerin tekrar başladığı bildirilmektedir. Çin’de başşehir Pekin’inde dahil olduğu belirli kimi bölgelerde önemli biçimde Covid yayılımı kararında izolasyon uygulanmaya başlanmıştır. Ülke genelinde olayların arttığı son salgın dalgasında, Omicron’un bulaşıcılığı yüksek BA.5.2 alt varyantının tesirli olduğu varsayım edilmektedir. Burada toplam 13 milyon insan bir hafta mühletle bir daha karantinaya alınmış ve bir daha test yapma zaruriliği getirilmiştir.
Son iki ay ortasında Avrupa, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çocuk hastalıkları hastanelerinde respiratuvar sinsitiyal virüs (RSV) tanısı ile yatırılan çocuk hasta sayısında önemli oranda artış bildirilmektedir. RSV çocuklarda ve 65 yaş üstü bireylerde önemli komplikasyonlara niye olabilen viral bir üst teneffüs yolu hastalığıdır. Bu virus Dünya’da yıllık ortalama 160.000 civarında insanın vefatına sebep olmakta ve bunların 100.000’ini beş yaşının altındaki çocuklar oluşturmaktadır.
Ekim ayının sonunda İngiltere’de H5N1 (kuş gribi ) influenza salgını baş göstermiştir. Kus gribi hadise sayısının tüm dünyada son yılda bundan evvelki yıla nazaran iki kat arttığı bildirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Latin Amerika ülkeleri başta olmak üzere pekoldukça ülkede influenza salgınlarının son bir ayda artış gösterdiği bildirilmektedir. Bunların yaklaşık %25’inin H3N2 varyantı ile oluştuğu tespit edilmiştir. COVID-19 fazlaca yeni olduğundan ve şahsen felaketi yaşayarak deneyim ettiğimiz için ondan dehşet duyulmaktadır. Lakin influenza hayli daha tehlikeli olabilir ve hakikaten de geçmişte yeryüzünde pekoldukca ölümcül influenza pandemileri yaşanmıştır. COVID-19 niçiniyle şu ana kadar 6.6 milyon insanın vefat ettiği tespit edilmiştir. halbuki ki 1918 İspanyol gribi esnasında 40-50 milyon civarında insanın ömrünü kaybettiği iddia edilmektedir.
Normalde her yıl olması gereken vakitten bir ay evvel influenza ve RSV salgını başlamıştır. Bu salgınlar her zamankinden daha yayılıcı olup, mevcut virüslerin hastalık yapma kapasitesinin ve hastaneye yatma oranlarının yüksek olduğu bildirilmektedir. En son yapılan bir çalışmada iki virusun bir ortada bulunmasının hybrid bir form oluşturduğu ve bu formun bedenin savunma sisteminden basitçe kurtulabildiği bildirilmiştir.
Bunlara ilaveten bir daha her yıl kış ve bahar aylarında pik yapan ADENOVİRÜSLER bu yıl daha erkenden görülmeye başlamış ve çocuk polikliniklerinde hasta yoğunluğunun artmasına vesile olmuştur. Bu virüs bedenin tüm sistemlerini tesiri altına alabilen ve bilhassa bulantı-kusma, ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, göz iltihapları ile karakterize hastalık yapabilmektedir. İnfluenza ve RSV’den farklı olarak hem kuluçka mühleti tıpkı vakitte hastalığın geçirilme mühleti iki kat daha uzundur. Bilhassa göz enfeksiyonu fazlaca önemli ve kalıcı komplikasyonlara niye olabilmektedir.
Ülkelerde yeniden artıs gosteren COVID-19 ile birlikte influenza (grip), respiratuar sinsitiyal virüs (RSV) ve adenovirus olaylarındaki yükselis QUADRUPLEDEMİC (dörtlü salgın)olarak kıymetlendirilebilir. Tüm bu virus hastalıklarının ortak yanı septomlarının neredeyse birbirlerine hayli yakın olması ve bu niçinle ayırd edilmelerinin epey güç olmasıdır.
KORUNMA
SOSYAL ARALIK – MASKE – EL HİJYENİ – İZOLASYON
Aşıya ulaşılmanın mümkün olmadığı COVID-19 pandemisinin birinci basamaklarında toplumsal aralık, maske ve el hijyeni hastalığın bulaşmasını önlemek ve denetim altına almak için birinci adımlar olarak uygulandı ve aşı bulunana kadar bu tedbirlerle bir noktaya kadar muvaffakiyet sağlandı.
Başta COVID-19, nezle ve grip olmak üzere suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, menenjit, difteri ve tüberküloz havayolu ve damlacık ile bulaşan hastalıklardır. Mikroplar konuşma, nefes alıp-verme, öksürük ve hapşırık esnasında havadan yayılırlar. güçlü bir hapşırık sırasında damlacık ya da ondan yüz kat daha küçük boyutlardaki aerosoller havada 1,5 metre aralığa saçılır ve ortalama üç saat kadar havada asılı kalırlar. Bu esnada orada bulunan bireyin havada asılı vaziyetteki mikropla teması daha sonrası hasta olması tümüyle bedeninin immün direncine bağlıdır. Bu bağlamda enfeksiyon riskinin arttığı mevsimlerde kapalı yerler ve kalabalık ortamlarda TOPLUMSAL ARALIK ehemmiyet kazanmaktadır.
Yeterli toplumsal ara hastalığın bulaşmasını azaltır, fakat hastane, okul, toplu taşıma, restoran, kafe ve asansörler üzere kâfi toplumsal arayı müdafaanın mümkün olmadığı kapalı ortamlar ve kalabalık alanlarda MASKE büyük olasılıkla virüs yüklü damlacıkların ve havadaki aerosollerin yayılımını azaltır. COVID-19’dan korunmak için yüz maskesi takanlarda son üç yılda influenza ve nezle bulaşma oranının değerli ölçüde azaldığını kendi pratiğimizde gözlemledik. Japonya’da yapılan bir çalışmada COVID-19 enfeksiyonu esnasında maske takan bireylerde hava yolu ile bulaşan enfektif hastalıkların o devir zarfındaki görülme sıklığında kayda kıymet oranda azalma olduğu bildirilmiştir.
Araştırmalar, enfeksiyonların büyük çoğunluğunun beşerden beşere el ile temas yoluyla geçtiğini göstermiştir. ötürüsıyla eller bulaşıcı hastalıkların vektörü olarak kabul edilmektedir. EL HİJYENİ, bilhassa toplu yaşanılan alanlarda bulunulduğunda daha değerlidir; kapı kolu, musluk kolu, klozet kapağı, toplu taşımada el tutacaklari, asansör düğmeleri ve market otomobillerine temas etmekten kaçınılmalıdır, zira bir günde yüzlerce el bunlara dokunduğundan milyonlarca mikrop oraya yapışır ve üremeye-çoğalmaya devam eder. Çok sayıda çalışmada ellerde mikropların uzun müddet hayatta kalabildiği ve çoğaldığı gösterilmiştir. Kirli eller enfeksiyonları kolaylıkla bulaştırdığı için uygun el hijyeni ve el sıkmama mikrop bulaştırma riskini önemli derecede azaltmaktadır. Ölümcül Covid-19 salgını esnasında enfeksiyonu önemli oranda yayma kapasitesi niçiniyle el sıkma önemli bir sıhhat tehlikesi olarak kabul edilmiş ve o periyotta terk edilmesi şiddetle önerilmiştir.
Enfeksiyon hastalıklarının gayretinde en tesirli ve akılcı yol hastalığın yayılmasını önlemek ve hasta olmamak için tedbir almaktır. Hasta bireylerin semptomlar başlamadan en az bir gün evvelce başlayarak yaklaşık yedi gün boyunca mikrobu etrafındaki insanlara bulaştırma potansiyelinin olduğu dikkate alınarak bu mühlet zarfında bu insanların kendilerini toplumdan izole etmelerinde sınırsız yarar vardır. Adenovirus enfeksiyonunda bu müddet iki katına çıkarılmalıdır.