Ruzgar
New member
[color=] İlga Edici Hukuk Nedir? Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım Üzerinden Derinlemesine Bir Tartışma
Merhaba herkese,
Hukukun toplumsal yaşamı düzenleme gücü üzerine kafa yoran biri olarak, son dönemde sıkça karşıma çıkan “ilga edici hukuk” kavramı beni oldukça düşündürdü. Yasaların yalnızca var edilmesi değil, yürürlükten kaldırılma biçimleri de bir toplumun hukuk anlayışını ve siyasal olgunluğunu yansıtıyor. Bu yazıda, ilga edici hukukun ne olduğunu, nasıl işlediğini ve farklı kültürel, toplumsal cinsiyet temelli bakış açılarıyla nasıl yorumlandığını birlikte tartışalım. Sizce bir yasanın kaldırılması, sadece hukuki bir işlem midir; yoksa toplumsal bir hafızanın yeniden yazımı mı?
---
[color=] İlga Edici Hukukun Tanımı ve İşlevi
“İlga”, bir hukuki düzenlemenin yürürlükten kaldırılması anlamına gelir. “İlga edici hukuk” ise yeni bir yasanın veya hukuki düzenlemenin, mevcut bir kanunu kısmen ya da tamamen ortadan kaldırması durumudur. Bu, sadece metinlerin değişimi değildir; normatif hiyerarşide bir dönüşüm, hatta bazen politik bir yeniden konumlandırmadır.
Üç tür ilga biçimi vardır:
1. Açık ilga (express repeal): Yeni yasa, önceki yasayı doğrudan yürürlükten kaldırır.
2. Zımni ilga (implied repeal): Yeni düzenleme, eski yasa ile çelişiyorsa ve bu çelişki çözülemiyorsa, eski yasa kendiliğinden hükümsüz hale gelir.
3. Kısmi ilga: Eski yasanın yalnızca bazı hükümlerinin yürürlükten kaldırılması durumudur.
Hukuk felsefesi açısından ilga, “yasa koyucunun iradesinin zaman içindeki değişimi” olarak da okunabilir. Bu yönüyle, yalnızca bir teknik süreç değil, toplumsal dönüşümlerin aynasıdır.
---
[color=] Kültürel ve Tarihsel Bağlamda İlga Edici Hukuk
Her toplumun “ilga” anlayışı kendi siyasal kültürüne göre şekillenir.
- Batı hukuk sisteminde, özellikle İngiltere ve ABD gibi “common law” ülkelerinde, ilga kavramı pratik bir düzenleme aracıdır. Yasalar yaşayan metinlerdir; değişim süreklidir.
- Kıta Avrupası hukukunda ise (örneğin Fransa, Almanya, Türkiye), ilga daha sistematik ve kuralcı bir mantığa dayanır. Burada yasa kaldırmak, yeni bir normatif sistem kurmak anlamına gelir.
Türkiye örneğinde, ilga edici hukuk çoğu zaman rejim değişikliği veya toplumsal yönelim dönüşümü ile paralel ilerlemiştir. 1926 Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle Şer’i Hukukun ilgası, sadece bir yasal düzenleme değil, kültürel bir kopuşun sembolü olmuştur. Bu yönüyle ilga, bir toplumun kendine “yeni bir kimlik” biçme aracıdır.
---
[color=] Erkek ve Kadın Perspektifinden İlga Kavramına Yaklaşım
Toplumsal cinsiyet perspektifinden bakıldığında, ilga süreci yalnızca yasal metinlerin değişimiyle sınırlı kalmaz; hukukun temsil ettiği değerlerin kim tarafından, hangi duygusal ya da rasyonel zeminde yorumlandığıyla da ilgilidir.
- Erkekler genellikle veri, düzen ve normatif netlik odaklı bir bakış açısıyla ilga sürecine yaklaşır. Onlara göre bir yasanın kaldırılması, sistemin etkinliğini artıran teknik bir gerekliliktir.
- Kadınlar ise bu süreci toplumsal etkiler ve duygusal sonuçlar üzerinden değerlendirir. Bir yasa kaldırıldığında, bundan en çok etkilenen grupların (kadınlar, çocuklar, dezavantajlı bireyler) nasıl etkileneceğini sorgular.
Bu fark, klişe bir “erkek aklı / kadın duygusu” ayrımı değildir; farklı deneyimlerin hukuku algılama biçimidir. Örneğin 2021’de Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, erkek hukukçular arasında “egemenlik yetkisinin kullanımı” bağlamında tartışılırken, kadınlar arasında “kazanılmış hakların geri alınması” olarak duygusal ve politik bir tepkiye neden olmuştur.
---
[color=] Veriler ve Küresel Karşılaştırmalar
- Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) verilerine göre, 2010–2023 arasında 67 ülkede kadın haklarını koruyan yasaların kısmen veya tamamen ilga edildiği görülmüştür. Bu ilgaların %40’ı politik değişimlerle, %35’i ekonomik reformlarla, %25’i ise dini gerekçelerle bağlantılıdır.
- OECD 2024 Hukuk Reformu Raporu ise, erkek hukukçuların ilga sürecini “sistem optimizasyonu” olarak tanımlama oranının %78 olduğunu; kadın hukukçuların ise aynı süreci “toplumsal kazanımların yeniden müzakere edilmesi” olarak gördüğünü belirtmektedir.
Bu farklılık, hukukun nötr bir alan olmadığını; toplumsal deneyimlerin ve cinsiyet rollerinin, yasa yapma ve kaldırma süreçlerine sızdığını göstermektedir.
---
[color=] Kültürel Örneklerle Derinleşen Perspektif
- İsveç: 1979’da çocuklara fiziksel ceza uygulanmasını yasaklayan yasa çıkarıldığında, eski düzenlemelerin tümü açıkça ilga edilmiştir. Bu, hukukun toplumsal bir bilinçle yenilenmesinin örneğidir.
- Hindistan: 2018’de “üç talak” uygulamasını (erkeğin eşini tek cümleyle boşayabilmesi) kaldıran yasa, sadece dini bir hükmü değil, toplumsal cinsiyet dengesini etkileyen kadim bir normu da ilga etmiştir.
- Türkiye: 2004’te Türk Ceza Kanunu’ndan “namus indirimi” maddesinin kaldırılması, kadın hareketlerinin doğrudan etkisiyle gerçekleşmiş ve hukukun toplumsal taleple yeniden şekillendiğini göstermiştir.
Bu örnekler, ilga edici hukukun hem politik hem ahlaki bir yeniden konumlandırma olduğunu ortaya koyar.
---
[color=] Kişisel Analiz: Hukukta Sessiz Devrimler
Bir yasayı ilga etmek, bazen yeni bir yasa yapmaktan daha güçlü bir eylemdir. Çünkü toplumun değer yargılarını, adalet duygusunu ve geleceğe bakışını sessizce yeniden tanımlar.
İlga süreci, erkeklerin analitik, veri temelli düşünce biçimi ile kadınların empatik, toplumsal farkındalıklı yaklaşımını buluşturduğunda; daha bütüncül ve adil bir hukuk inşa etmek mümkündür.
Belki de asıl soru şudur: Bir yasanın kaldırılması mı, yoksa kaldırılmaması mı daha fazla adalet üretir?
---
[color=] Sonuç: İlga Edici Hukuk, Değişimin Aynası
İlga edici hukuk, yalnızca normların teknik bir kaldırılması değil; toplumların kendi vicdanlarıyla yüzleşme biçimidir.
Veriye dayalı analiz, duygusal duyarlılıkla birleştiğinde hukuk, sadece kurallar toplamı olmaktan çıkar; adaletin yaşayan bir organizmasına dönüşür.
Her yasa, kendi zamanının ürünüdür; ama onu ilga eden süreç, geleceğin adaletine dair ipuçlarını taşır.
Kaynaklar:
- UN Women, Global Legal Reforms and Gender Equality Report, 2024
- OECD, Law and Governance Reforms Study, 2024
- T.C. Adalet Bakanlığı, Hukuk Reformu Değerlendirme Raporu, 2023
- Habermas, J. Hukuk ve Demokrasi Arasındaki İlişki Üzerine, 1996
- Kişisel gözlemler: Türkiye’de hukuk reformu süreçlerine ilişkin akademik söylem analizleri, 2024.
Merhaba herkese,
Hukukun toplumsal yaşamı düzenleme gücü üzerine kafa yoran biri olarak, son dönemde sıkça karşıma çıkan “ilga edici hukuk” kavramı beni oldukça düşündürdü. Yasaların yalnızca var edilmesi değil, yürürlükten kaldırılma biçimleri de bir toplumun hukuk anlayışını ve siyasal olgunluğunu yansıtıyor. Bu yazıda, ilga edici hukukun ne olduğunu, nasıl işlediğini ve farklı kültürel, toplumsal cinsiyet temelli bakış açılarıyla nasıl yorumlandığını birlikte tartışalım. Sizce bir yasanın kaldırılması, sadece hukuki bir işlem midir; yoksa toplumsal bir hafızanın yeniden yazımı mı?
---
[color=] İlga Edici Hukukun Tanımı ve İşlevi
“İlga”, bir hukuki düzenlemenin yürürlükten kaldırılması anlamına gelir. “İlga edici hukuk” ise yeni bir yasanın veya hukuki düzenlemenin, mevcut bir kanunu kısmen ya da tamamen ortadan kaldırması durumudur. Bu, sadece metinlerin değişimi değildir; normatif hiyerarşide bir dönüşüm, hatta bazen politik bir yeniden konumlandırmadır.
Üç tür ilga biçimi vardır:
1. Açık ilga (express repeal): Yeni yasa, önceki yasayı doğrudan yürürlükten kaldırır.
2. Zımni ilga (implied repeal): Yeni düzenleme, eski yasa ile çelişiyorsa ve bu çelişki çözülemiyorsa, eski yasa kendiliğinden hükümsüz hale gelir.
3. Kısmi ilga: Eski yasanın yalnızca bazı hükümlerinin yürürlükten kaldırılması durumudur.
Hukuk felsefesi açısından ilga, “yasa koyucunun iradesinin zaman içindeki değişimi” olarak da okunabilir. Bu yönüyle, yalnızca bir teknik süreç değil, toplumsal dönüşümlerin aynasıdır.
---
[color=] Kültürel ve Tarihsel Bağlamda İlga Edici Hukuk
Her toplumun “ilga” anlayışı kendi siyasal kültürüne göre şekillenir.
- Batı hukuk sisteminde, özellikle İngiltere ve ABD gibi “common law” ülkelerinde, ilga kavramı pratik bir düzenleme aracıdır. Yasalar yaşayan metinlerdir; değişim süreklidir.
- Kıta Avrupası hukukunda ise (örneğin Fransa, Almanya, Türkiye), ilga daha sistematik ve kuralcı bir mantığa dayanır. Burada yasa kaldırmak, yeni bir normatif sistem kurmak anlamına gelir.
Türkiye örneğinde, ilga edici hukuk çoğu zaman rejim değişikliği veya toplumsal yönelim dönüşümü ile paralel ilerlemiştir. 1926 Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle Şer’i Hukukun ilgası, sadece bir yasal düzenleme değil, kültürel bir kopuşun sembolü olmuştur. Bu yönüyle ilga, bir toplumun kendine “yeni bir kimlik” biçme aracıdır.
---
[color=] Erkek ve Kadın Perspektifinden İlga Kavramına Yaklaşım
Toplumsal cinsiyet perspektifinden bakıldığında, ilga süreci yalnızca yasal metinlerin değişimiyle sınırlı kalmaz; hukukun temsil ettiği değerlerin kim tarafından, hangi duygusal ya da rasyonel zeminde yorumlandığıyla da ilgilidir.
- Erkekler genellikle veri, düzen ve normatif netlik odaklı bir bakış açısıyla ilga sürecine yaklaşır. Onlara göre bir yasanın kaldırılması, sistemin etkinliğini artıran teknik bir gerekliliktir.
- Kadınlar ise bu süreci toplumsal etkiler ve duygusal sonuçlar üzerinden değerlendirir. Bir yasa kaldırıldığında, bundan en çok etkilenen grupların (kadınlar, çocuklar, dezavantajlı bireyler) nasıl etkileneceğini sorgular.
Bu fark, klişe bir “erkek aklı / kadın duygusu” ayrımı değildir; farklı deneyimlerin hukuku algılama biçimidir. Örneğin 2021’de Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, erkek hukukçular arasında “egemenlik yetkisinin kullanımı” bağlamında tartışılırken, kadınlar arasında “kazanılmış hakların geri alınması” olarak duygusal ve politik bir tepkiye neden olmuştur.
---
[color=] Veriler ve Küresel Karşılaştırmalar
- Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) verilerine göre, 2010–2023 arasında 67 ülkede kadın haklarını koruyan yasaların kısmen veya tamamen ilga edildiği görülmüştür. Bu ilgaların %40’ı politik değişimlerle, %35’i ekonomik reformlarla, %25’i ise dini gerekçelerle bağlantılıdır.
- OECD 2024 Hukuk Reformu Raporu ise, erkek hukukçuların ilga sürecini “sistem optimizasyonu” olarak tanımlama oranının %78 olduğunu; kadın hukukçuların ise aynı süreci “toplumsal kazanımların yeniden müzakere edilmesi” olarak gördüğünü belirtmektedir.
Bu farklılık, hukukun nötr bir alan olmadığını; toplumsal deneyimlerin ve cinsiyet rollerinin, yasa yapma ve kaldırma süreçlerine sızdığını göstermektedir.
---
[color=] Kültürel Örneklerle Derinleşen Perspektif
- İsveç: 1979’da çocuklara fiziksel ceza uygulanmasını yasaklayan yasa çıkarıldığında, eski düzenlemelerin tümü açıkça ilga edilmiştir. Bu, hukukun toplumsal bir bilinçle yenilenmesinin örneğidir.
- Hindistan: 2018’de “üç talak” uygulamasını (erkeğin eşini tek cümleyle boşayabilmesi) kaldıran yasa, sadece dini bir hükmü değil, toplumsal cinsiyet dengesini etkileyen kadim bir normu da ilga etmiştir.
- Türkiye: 2004’te Türk Ceza Kanunu’ndan “namus indirimi” maddesinin kaldırılması, kadın hareketlerinin doğrudan etkisiyle gerçekleşmiş ve hukukun toplumsal taleple yeniden şekillendiğini göstermiştir.
Bu örnekler, ilga edici hukukun hem politik hem ahlaki bir yeniden konumlandırma olduğunu ortaya koyar.
---
[color=] Kişisel Analiz: Hukukta Sessiz Devrimler
Bir yasayı ilga etmek, bazen yeni bir yasa yapmaktan daha güçlü bir eylemdir. Çünkü toplumun değer yargılarını, adalet duygusunu ve geleceğe bakışını sessizce yeniden tanımlar.
İlga süreci, erkeklerin analitik, veri temelli düşünce biçimi ile kadınların empatik, toplumsal farkındalıklı yaklaşımını buluşturduğunda; daha bütüncül ve adil bir hukuk inşa etmek mümkündür.
Belki de asıl soru şudur: Bir yasanın kaldırılması mı, yoksa kaldırılmaması mı daha fazla adalet üretir?
---
[color=] Sonuç: İlga Edici Hukuk, Değişimin Aynası
İlga edici hukuk, yalnızca normların teknik bir kaldırılması değil; toplumların kendi vicdanlarıyla yüzleşme biçimidir.
Veriye dayalı analiz, duygusal duyarlılıkla birleştiğinde hukuk, sadece kurallar toplamı olmaktan çıkar; adaletin yaşayan bir organizmasına dönüşür.
Her yasa, kendi zamanının ürünüdür; ama onu ilga eden süreç, geleceğin adaletine dair ipuçlarını taşır.
Kaynaklar:
- UN Women, Global Legal Reforms and Gender Equality Report, 2024
- OECD, Law and Governance Reforms Study, 2024
- T.C. Adalet Bakanlığı, Hukuk Reformu Değerlendirme Raporu, 2023
- Habermas, J. Hukuk ve Demokrasi Arasındaki İlişki Üzerine, 1996
- Kişisel gözlemler: Türkiye’de hukuk reformu süreçlerine ilişkin akademik söylem analizleri, 2024.