Üst teneffüs yolları nefes alma esnasında daima olarak mikroorganizmalarla temas halindedir. Nazofarenks denilen geniz bölgesinde mukoza altında, burundan gelen mikroplarla gayret eden çok sayıda lenfoid oluşumlar mevcuttur. Nazofarenks burun kanallarının art tarafta açıldığı odacıktır. Pasif sigara içiciliği; yani anne babanın sigara içmesi, alerji ve bilhassa mikroorganizmaların yenidenlayan temaslarına maruz kalma sonucunda (sık geçirilen üst teneffüs yolu enfeksiyonları) bu lenfoid oluşumlar büyüyerek geniz etini oluşturur. Geniz eti 4-7 yaş civarında azamî büyüklüğüne erişir ve bu yaştan daha sonra çoklukla büyümez. Yaşla birlikte çocuğun başı büyüyeceğinden ileri yaşlarda relatif olarak nispeten küçük kalır. Bilhassa yuvaya giden çocukların daima olarak birbirlerini enfekte etmeleri kararı geniz eti sıklığı okul öncesi periyotta artış göstermektedir.
Nasıl sorun yaratır?
Geniz eti iki ana niçinle sorun yaratmaktadır:
Birincisi; hayli büyüdüğünde mekanik olarak genizi kapatır ve teneffüs havasının akciğere ulaşmasını mahzurlar, tıkayıcı uyku apnesi denilen uykuda teneffüsün duraklamasına kadar varan önemli sorunlara niye olabilir.
İkinci olarak; tıkayıcı özelliğinden bağımsız olmak üzere geniz eti mikroplarla istila edildiğinde bir çöplük üzere onların büyümesine ortam hazırlar. Bu durum, geniz etinin yerleştiği anatomik kısım tam bir kavşak olduğundan, üst ve alt teneffüs yollarında yinelayan enfeksiyonlara sebep olur. Sorunun uzun sürmesi kararında çocuklarda uzun ve ince yüz yapısı, yüksek damak, üst çenenin öne gerçek büyümesi, ağızın daima açık olması hali, bozuk dişler ve göz altlarında çöküklükle karakterize “adenoid yüz” denilen tipik bir yüz sözü ortaya çıkar.
Yukarıda sayılan iki ana niye daha sonrası çocuklarda; tıkayıcı uyku apnesi, üst teneffüs yolu direnç sendromu, horlama, burun tıkanıklığı ve ağız teneffüsü, yutma ve konuşma bozukluğu, tat ve koku almada azalma, orta kulakta sıvı toplanması, orta kulak iltihabı, işitmede azalma, olağandışı yüz ve diş gelişimi, büyüme ve gelişme geriliği, gece altına işeme, sinüzit, bademcik iltihabı, farenjit, ses teli iltihabı (larenjit), akciğer iltihabları (bronşit, zatürre), pulmoner hipertansiyon, kor pulmonale, huzursuzluk-asabiyet, dikkat dağınıklığı ve buna bağlı ders muvaffakiyetinde azalma üzere sorunlarla karşılaşılır.
Nasıl teşhis konur?
Yukarıda saydığımız sorunlarla kliniğe müracaat eden çocuk hastaların burundan endoskopik muayenesi kararı genizdeki dokunun olağandışı görünümü ya da radyografik görüntüleme ile teşhis konur. Evvelce parmakla tuşe denilen hareket yapılarak geniz eti varlığı araştırılırdı. Parmakla muayene çocuk için travmatik ve acı verici bir süreç olup yapılmamalıdır. Bilindiği üzere radyografik görüntülemenin çocuk için ışınım dezavantajı vardır. Bu niçinle çocuk endoskopik muayeneye ahenk sağladığı surece sinema çektirmemekteyiz. Endoskop ile bakının üstünlüğü dokunun niteliğinin gözlenebilmesi ve tümör, kist ve gibisi lezyonlardan ayırıcı teşhisinin yapılabilmesine imkan tanımasıdır.
Ne vakit ameliyat yapılmalıdır?
Doğru endikasyon konulduğunda her yaşta ameliyat yapılabilir. Dünya literatüründe altı aylıktan itibaren bu ameliyatın yapıldığı bildirilmektedir. Benim en küçük olgularım 9 ve 11 aylık iki toraman oğlan çocuğu idi. Meslek pratiğimde gördüğüm en büyük geniz eti bu hastalarımda mevcut idi ve her ikisini de iki yıl daha sonra önemli manada sağlıklı olarak gözlemledim. Evvelce anestezinin komplikasyonlarından daha hayli çekinildiği için 3 yaş daha sonrası kriter olarak kullanılmakta idi. Bugün daha çağdaş tıbbi aygıtlar ve yeni kuşak anestezi ilaçları ile çocuklarda daha inançlı cerrahi yapılabilmektedir.
Ameliyatın riskleri nelerdir?
Çok ender olmakla birlikte anesteziye bağlı komplikasyonlar görülebilir. Ameliyat daha sonrası fazlaca az sıklıkta kanama ve genizde yapışıklıklar olabilir. Çalışılan alan orta kulak boşluğunu genize bağlayan Östaki tüpünün ağzına yakın olduğundan buraya ziyan verilirse orta kulakta havalanma sorunları ortaya çıkabilir.
Ameliyat daha sonrası hastayı neler beklemektedir?
Geniz eti ameliyatı şimdi bütün dünyada çocukluk periyodunun en sık yapılan cerrahi sürecidir. Ameliyatın kendisi 10-15 dakika olup, ameliyathanede ahenge ve uyanma mühleti dahil ortalama 30-45 dakika sürmektedir. Anesteziden uyanma daha sonrası yaklaşık 5 saatlik mühletin bitimini müteakiben çocuk yemeğini yedikten daha sonra hastalar taburcu edilir, ameliyat günü olağan yaşantılarına devam ederler ve tıpkı gün fazlaca sıcak ve katı olmamak kaydıyla herşeyi yiyebilirler. Çocuklar ameliyat yiçinden fazla anestezi sırasında kullanılan endotrakeal entübasyon tüpünden dolayı 2 gün boyunca, genizden fazla boğazlarında ağrı duyabilirler. Ameliyatın tabiatı gereği açık yara olması münasebetiyle, enfeksiyon kapma riskinden ötürü çocukların en az bir hafta-on gün müddetle okula gitmemeleri uygun olur.
Doğru teşhis daha sonrasında uygun bir merkezde gecikmeden geniz eti cerrahisinin yapılması çocuğun sağlıklı gelişimi açısından son derece kıymetlidir.
Prof. Dr. Mustafa KAZKAYASI
Nasıl sorun yaratır?
Geniz eti iki ana niçinle sorun yaratmaktadır:
Birincisi; hayli büyüdüğünde mekanik olarak genizi kapatır ve teneffüs havasının akciğere ulaşmasını mahzurlar, tıkayıcı uyku apnesi denilen uykuda teneffüsün duraklamasına kadar varan önemli sorunlara niye olabilir.
İkinci olarak; tıkayıcı özelliğinden bağımsız olmak üzere geniz eti mikroplarla istila edildiğinde bir çöplük üzere onların büyümesine ortam hazırlar. Bu durum, geniz etinin yerleştiği anatomik kısım tam bir kavşak olduğundan, üst ve alt teneffüs yollarında yinelayan enfeksiyonlara sebep olur. Sorunun uzun sürmesi kararında çocuklarda uzun ve ince yüz yapısı, yüksek damak, üst çenenin öne gerçek büyümesi, ağızın daima açık olması hali, bozuk dişler ve göz altlarında çöküklükle karakterize “adenoid yüz” denilen tipik bir yüz sözü ortaya çıkar.
Yukarıda sayılan iki ana niye daha sonrası çocuklarda; tıkayıcı uyku apnesi, üst teneffüs yolu direnç sendromu, horlama, burun tıkanıklığı ve ağız teneffüsü, yutma ve konuşma bozukluğu, tat ve koku almada azalma, orta kulakta sıvı toplanması, orta kulak iltihabı, işitmede azalma, olağandışı yüz ve diş gelişimi, büyüme ve gelişme geriliği, gece altına işeme, sinüzit, bademcik iltihabı, farenjit, ses teli iltihabı (larenjit), akciğer iltihabları (bronşit, zatürre), pulmoner hipertansiyon, kor pulmonale, huzursuzluk-asabiyet, dikkat dağınıklığı ve buna bağlı ders muvaffakiyetinde azalma üzere sorunlarla karşılaşılır.
Nasıl teşhis konur?
Yukarıda saydığımız sorunlarla kliniğe müracaat eden çocuk hastaların burundan endoskopik muayenesi kararı genizdeki dokunun olağandışı görünümü ya da radyografik görüntüleme ile teşhis konur. Evvelce parmakla tuşe denilen hareket yapılarak geniz eti varlığı araştırılırdı. Parmakla muayene çocuk için travmatik ve acı verici bir süreç olup yapılmamalıdır. Bilindiği üzere radyografik görüntülemenin çocuk için ışınım dezavantajı vardır. Bu niçinle çocuk endoskopik muayeneye ahenk sağladığı surece sinema çektirmemekteyiz. Endoskop ile bakının üstünlüğü dokunun niteliğinin gözlenebilmesi ve tümör, kist ve gibisi lezyonlardan ayırıcı teşhisinin yapılabilmesine imkan tanımasıdır.
Ne vakit ameliyat yapılmalıdır?
Doğru endikasyon konulduğunda her yaşta ameliyat yapılabilir. Dünya literatüründe altı aylıktan itibaren bu ameliyatın yapıldığı bildirilmektedir. Benim en küçük olgularım 9 ve 11 aylık iki toraman oğlan çocuğu idi. Meslek pratiğimde gördüğüm en büyük geniz eti bu hastalarımda mevcut idi ve her ikisini de iki yıl daha sonra önemli manada sağlıklı olarak gözlemledim. Evvelce anestezinin komplikasyonlarından daha hayli çekinildiği için 3 yaş daha sonrası kriter olarak kullanılmakta idi. Bugün daha çağdaş tıbbi aygıtlar ve yeni kuşak anestezi ilaçları ile çocuklarda daha inançlı cerrahi yapılabilmektedir.
Ameliyatın riskleri nelerdir?
Çok ender olmakla birlikte anesteziye bağlı komplikasyonlar görülebilir. Ameliyat daha sonrası fazlaca az sıklıkta kanama ve genizde yapışıklıklar olabilir. Çalışılan alan orta kulak boşluğunu genize bağlayan Östaki tüpünün ağzına yakın olduğundan buraya ziyan verilirse orta kulakta havalanma sorunları ortaya çıkabilir.
Ameliyat daha sonrası hastayı neler beklemektedir?
Geniz eti ameliyatı şimdi bütün dünyada çocukluk periyodunun en sık yapılan cerrahi sürecidir. Ameliyatın kendisi 10-15 dakika olup, ameliyathanede ahenge ve uyanma mühleti dahil ortalama 30-45 dakika sürmektedir. Anesteziden uyanma daha sonrası yaklaşık 5 saatlik mühletin bitimini müteakiben çocuk yemeğini yedikten daha sonra hastalar taburcu edilir, ameliyat günü olağan yaşantılarına devam ederler ve tıpkı gün fazlaca sıcak ve katı olmamak kaydıyla herşeyi yiyebilirler. Çocuklar ameliyat yiçinden fazla anestezi sırasında kullanılan endotrakeal entübasyon tüpünden dolayı 2 gün boyunca, genizden fazla boğazlarında ağrı duyabilirler. Ameliyatın tabiatı gereği açık yara olması münasebetiyle, enfeksiyon kapma riskinden ötürü çocukların en az bir hafta-on gün müddetle okula gitmemeleri uygun olur.
Doğru teşhis daha sonrasında uygun bir merkezde gecikmeden geniz eti cerrahisinin yapılması çocuğun sağlıklı gelişimi açısından son derece kıymetlidir.
Prof. Dr. Mustafa KAZKAYASI