Doç. Dr. Zuhal Mert Uzuner, son periyottaki Türk-Yunan gerginliğinin Yunanistan tarafınca nasıl ve ne maksatla tırmandırıldığını kaleme aldı.
2022 yazı, Yunanistan’daki muhtemel bir sıcak çatışmaya dair korku verici söylentilere karşın sivil hayat ve turizm açısından sıkıntısız geçti. Hatta İzmir-Selanik içinde feribot seferleri başlatıldı. kolay beşerler açısından hayatın akışında olağanlaşma gözlemlense de siyasi seviyede tam aksisi bir biçimde gerginliği artırmak için bilhassa önemli efor gösterilmeye devam edildi. Gerçekten ağustos ayının son günlerinde Yunanistan’ın elinde bulunan S-300 füze sistemlerinin radarlarından faal NATO nazaranvindeki Türk F-16’larına kilit atılması, Türk yetkililerce provokasyonun bir adım ötesinde algılanması gereken bir mevzu olarak değerlendirildi. Ardından 10 Eylül’de Gökçeada açıklarında, Türk karasularında da devam edecek biçimde Ro-Ro gemisi Anatolian’a Yunan Kıyı Güvenlik botlarınca tekraren defa ateş açılması provokasyon etabından açık taarruza geçildiğine dair yorumlara sebep oldu.
Türkiye’deki tartışmalarda milletlerarası sistemlerin harekete geçirilmesi talep edildi. Yunan tarafı ise olan biteni Ege’deki göçmen akışı üzerinden “hibrid savaş” ile açıklayarak yasallaştırmaya çalıştı, kimi vakit de S-300 olayındaki üzere bu tezleri reddetti. Açıklamaların en kıymetli özelliğinin saldırgan taraf olarak görülmemek ve memleketler arası norm ve düsturlara riayet eden taraf olarak görülmek olduğunun altı çizilmelidir. Pekala bu biçimde gerginliği artırmak hatta yıkıcı bir topyekun savaşa yol açacak bir sıcak çatışmayı zorlayacak adımların atılmasının niçini nedir? Bilhassa Yunanistan’da bir kesim tarafınca hiç gündemden düşürülmeyen “kaçınılmaz savaş” söylemi üzere riskli bir niyetin kaynağı nedir?
Gerginliğin tırmandırılmasının niçinleri
Türkiye’deki genel kanıya göre bu soruya Yunanistan açısından verilecek en kısa karşılık, Yunanistan’ın bölgesel ve global seviyede Türkiye’den daha kuvvetli aktörlerce desteklendiği ve Türkiye’nin karşısında bir hizalanmanın oluştuğu var iseyımıdır. Bu konuda Yunan hükümet yetkililerinin yaptığı açıklamalarda, AB, ABD ve NATO’da Yunanistan’ın galip geldiği, bu sebeple Türkiye’nin agresifleştiği tez ediliyor; Fransa ile yapılan savunma muahedesine referansla Fransa’nın nükleer bir güç olarak Yunanistan’ın yanında yer aldığı üzere savlara çoğunlukla rastlanıyor.
Bu durum alanda güç asimetrisinin dezavantajını yaşayan Yunanistan açısından yeni bir fırsat penceresi olarak bedellendiriliyor. 1974’te Kıbrıs müdahalesinde ABD’nin Türkiye’nin yanında yer almasından dolayı Türkiye lehine çıkan sonuç üzere, bugün ABD dayanağının Yunanistan lehine dönmüş olduğu fikri Yunanistan’da güç algısını ve kazanım beklentisini artırıyor. Yunan tarafında Ankara’nın son periyottaki diplomatik başarılarına karşın, Türkiye’nin “zayıf ve yalnız bir anında olduğu” üzere bir var iseyım üzerinden askeri bir çatışmanın ulusal çıkarlar açısından faydalı olduğu kanaatine varılmış görünüyor. Yunanistan’ın AB sürecinde olduğu üzere Türkiye’yi NATO dışına çıkartarak NATO’yu Yunan çıkarları için araçsallaştırabilmek üzere argümanlı amaçları de bu bağlamda kıymetlendirilebilir.
Bu argümanlı gayesi besleyecek adımlardan en kıymetlisi Yunanistan tarafınca yürütülen kamu diplomasisi ve lobi çalışmalarıdır. Örneğin, Yunan makamları ve sivil toplum kuruluşlarınca Batı tarifinin dışına çıkarılmış “ortak tehdit Türkiye” imajının yaratılması, Türkiye’nin Rusya üzere milletlerarası hukuk ve kurallara uymayan bir ülke olarak tanıtılmaya çalışılması ve bu süreçte Yunanistan’a taşıyabileceğinden büyük bir rol vererek, Ukrayna üzere Batı’nın savunucusu rolü verilmesi üzere savlı amaçlar ağır biçimde gözlemleniyor. Bu bağlamda taraftar toplanması maksadının baskın olduğu açıklamalar yetkili makamların ağzından birbiri peşinden geliyor. Örneğin, Yunan hükümeti bilhassa Washington’da F-16’ların verilmesi de dahil Türkiye’yi güçlendirecek her türlü yakınlaşmaya karşı “büyük savaş” başlattı. Bu çabaya atfedilen değer, Yunan devletinin kurulmasından bu yana devam eden Batı merkezlerinde yaratılan düşünsel tesirle bile ilişkilendirilmekte hayati olarak tanımlanıyor.
Yunan propagandasının sembolleri
Bu propaganda çabasında farklı tarihî olaylara ve sembollere yer veriliyor. Örneğin, Yunan resmi makamlarınca yeni Soğuk Savaş benzetmesi yapılan memleketler arası gelişmelerde Türkiye, Rusya taraftarı ve zıt cephede pozisyonlandırılmaya çalışılıyor. Yunanistan, ikinci Ukrayna olacağı söylemi ile Batı’nın yeni “dış sınırı” olarak Yunan sonlarını sunuyor. bu biçimdece Yunan sonundaki genişleme bu telaffuzda Batı faydasınadır. Türkiye’nin Batıdan koptuğu ve bu kopuşun Batıda da genel bir tercih olduğu, bu niçinle Batılı müttefiklerin Yunanistan’ın yanında yer almasının kural olduğu sav ediliyor.
Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’na dair sembolik sözler, sözler ve referanslar da bir daha ulusal politikayı kuvvetlendirmek maksadıyla kullanılıyor. 10 Eylül 2022’de Memleketler arası Ticaret Forumu’nda konuşan Başbakan Miçotakis, Yunanistan’ın durumunu izah ederken, Türkiye’den kabul edilemez açıklamaların geldiğini, buna “Hayır, sayın Erdoğan” biçiminde yanıt vereceklerini söylemiş oldu. Devamında, Türkçe argo bir söze referans vererek, “Yunanistan’a dayılık yapmak yok” sözünü kullandı. Burada “dayılık” ve “yok” sözleri Yunanca’da da kullanılan Türkçe sözler olarak konuşmada yer aldı. Bu açıdan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın evvelki konuşmalarına karşılık niteliği taşıyor. Bir öbür değerli tarafı de, 28 Ekim 1940’ta Metaksas’ın Mussolini İtalya’sının “teslim ol” davetine verdiği “hayır” karşılığını andırması. Hala bir ulusal direniş sembolü olarak kutlanan Hayır Günü’ne referans verilmesi, savunmadaki Yunanistan ve bu bağlamda kahramanca öncülük eden hükümet imajı inşası açısından değerli bir tercih. Bu sebeple de salondaki askeri ve sivil bürokratlarca ayakta alkışlandı. bir daha birebir konuşmada 1922’yi referans vererek Anadolu’daki Yunan varlığının ortadan kalkması ve “ulusal vatan kaybı”na değinildi. Bu da bir daha çok değerli bir gönderme olarak ele alınmalıdır.
ABD siyasetlerinin bir aracı olarak Yunanistan
Peki, bu kullanılan semboller ve benzetmeler ile kurulan münasebet ve tercih edilen siyaset biçimi ve gayeler, Yunan siyaseti çerçevesinde nasıl ele alınabilir? Bu soruya verilecek yanıt da bugüne dair beklentilerin ve bunların neticelerina dair ipuçları verecektir.
Miçotakis, birebir Venizelos’un Yunanistan’ı İngiliz denetimine vermesi üzere, Yunanistan’ı büsbütün ABD siyasetlerinin bir aracı haline getirmeyi kabul eden bir siyasi tercihte bulundu. Venizelos’un Anadolu macerası da bu bağlamda uygun şartların yakalanmasıyla, büyük güçlerin dayanağı ve sayesinde başlamıştı. Yayılmacı bir ruhu temsil eden Venizelos’un periyoduna ilişkin sembollerin mevcut hükümetin telaffuzunda yer alması farklı.
Öte yandan birebir konuşmadaki öteki referans 1940 yılındaki Hayır Günü ve ulusal kahraman olarak görülen mimarı Metaksas ise evvel 1919 işgaline karşı çıkmış, daha sonra da ülkesini savunmak maksadıyla Musolini karşısında 1940’ta “Hayır” demiş ve bu durum Türkiye dahil bir epey ülke tarafınca da takdirle karşılanmıştı. Olumsuz tesirler yaratır ve Almanya’nın reaksiyonunu çeker diye İngiliz askerlerini Yunanistan’a almayan, yalnızca kısıtlı hava takviyesini kabul eden Metaksas 1941 yılında ölünce yerine geçen Aleksandros Korizis çekingenlikleri kenara bırakmış ve İngiliz askerlerinin ülkeye daveti ile ülke feci bir çatışma ve yıkıma sahne olmuş, Yunanistan büyük güçler ortası siyasette bir öge halini almıştı. Buradan da anlaşılıyor ki, Metaksas’ın savaşçılığı savunma gayeli bir ima taşırken Venizelos’unki daha yayılmacı bir mana taşıyor ve farklı hallerde Yunan siyasetinde zuhur ediyor.
Bu durumda Miçotakis hangi geleneği sürdürüyor?
Kullandığı karmaşık sembol ve metaforlar ile tüm geçmişin olumlu mirasını almaya çalışsa da seçime giden bir başkanın süratlice milliyetçi oyları devşirme gayretindeki Miçotakis, Venizelist bir çizgide ve yalnızca savunmayla yetinmeyeceğini gösteren ince bildiriler veriyor. Yunan muhalefetine yönelik anti-demokratik ve hukuk dışı uygulamaların milliyetçi retorik ile birlikte artması, Yunan siyasi ömründe “ulusal bölünme”ye benziyor. Mevcut hükümetin milletlerarası politik istikrarlara uygun hareket etmesi sebebiyle iktidarda tutulması, Metaksas devri üzere temkinli bir siyasetin değil, bölgesel dengelerde bir araç olmayı seçen siyasetin yaşandığı Yunanistan’ın makbul görüldüğüne de işaret ediyor.
[Doç.Dr. Zuhal Mert Uzuner, Marmara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, İngilizce Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Münasebetler Bölümü]
*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
2022 yazı, Yunanistan’daki muhtemel bir sıcak çatışmaya dair korku verici söylentilere karşın sivil hayat ve turizm açısından sıkıntısız geçti. Hatta İzmir-Selanik içinde feribot seferleri başlatıldı. kolay beşerler açısından hayatın akışında olağanlaşma gözlemlense de siyasi seviyede tam aksisi bir biçimde gerginliği artırmak için bilhassa önemli efor gösterilmeye devam edildi. Gerçekten ağustos ayının son günlerinde Yunanistan’ın elinde bulunan S-300 füze sistemlerinin radarlarından faal NATO nazaranvindeki Türk F-16’larına kilit atılması, Türk yetkililerce provokasyonun bir adım ötesinde algılanması gereken bir mevzu olarak değerlendirildi. Ardından 10 Eylül’de Gökçeada açıklarında, Türk karasularında da devam edecek biçimde Ro-Ro gemisi Anatolian’a Yunan Kıyı Güvenlik botlarınca tekraren defa ateş açılması provokasyon etabından açık taarruza geçildiğine dair yorumlara sebep oldu.
Türkiye’deki tartışmalarda milletlerarası sistemlerin harekete geçirilmesi talep edildi. Yunan tarafı ise olan biteni Ege’deki göçmen akışı üzerinden “hibrid savaş” ile açıklayarak yasallaştırmaya çalıştı, kimi vakit de S-300 olayındaki üzere bu tezleri reddetti. Açıklamaların en kıymetli özelliğinin saldırgan taraf olarak görülmemek ve memleketler arası norm ve düsturlara riayet eden taraf olarak görülmek olduğunun altı çizilmelidir. Pekala bu biçimde gerginliği artırmak hatta yıkıcı bir topyekun savaşa yol açacak bir sıcak çatışmayı zorlayacak adımların atılmasının niçini nedir? Bilhassa Yunanistan’da bir kesim tarafınca hiç gündemden düşürülmeyen “kaçınılmaz savaş” söylemi üzere riskli bir niyetin kaynağı nedir?
Gerginliğin tırmandırılmasının niçinleri
Türkiye’deki genel kanıya göre bu soruya Yunanistan açısından verilecek en kısa karşılık, Yunanistan’ın bölgesel ve global seviyede Türkiye’den daha kuvvetli aktörlerce desteklendiği ve Türkiye’nin karşısında bir hizalanmanın oluştuğu var iseyımıdır. Bu konuda Yunan hükümet yetkililerinin yaptığı açıklamalarda, AB, ABD ve NATO’da Yunanistan’ın galip geldiği, bu sebeple Türkiye’nin agresifleştiği tez ediliyor; Fransa ile yapılan savunma muahedesine referansla Fransa’nın nükleer bir güç olarak Yunanistan’ın yanında yer aldığı üzere savlara çoğunlukla rastlanıyor.
Bu durum alanda güç asimetrisinin dezavantajını yaşayan Yunanistan açısından yeni bir fırsat penceresi olarak bedellendiriliyor. 1974’te Kıbrıs müdahalesinde ABD’nin Türkiye’nin yanında yer almasından dolayı Türkiye lehine çıkan sonuç üzere, bugün ABD dayanağının Yunanistan lehine dönmüş olduğu fikri Yunanistan’da güç algısını ve kazanım beklentisini artırıyor. Yunan tarafında Ankara’nın son periyottaki diplomatik başarılarına karşın, Türkiye’nin “zayıf ve yalnız bir anında olduğu” üzere bir var iseyım üzerinden askeri bir çatışmanın ulusal çıkarlar açısından faydalı olduğu kanaatine varılmış görünüyor. Yunanistan’ın AB sürecinde olduğu üzere Türkiye’yi NATO dışına çıkartarak NATO’yu Yunan çıkarları için araçsallaştırabilmek üzere argümanlı amaçları de bu bağlamda kıymetlendirilebilir.
Bu argümanlı gayesi besleyecek adımlardan en kıymetlisi Yunanistan tarafınca yürütülen kamu diplomasisi ve lobi çalışmalarıdır. Örneğin, Yunan makamları ve sivil toplum kuruluşlarınca Batı tarifinin dışına çıkarılmış “ortak tehdit Türkiye” imajının yaratılması, Türkiye’nin Rusya üzere milletlerarası hukuk ve kurallara uymayan bir ülke olarak tanıtılmaya çalışılması ve bu süreçte Yunanistan’a taşıyabileceğinden büyük bir rol vererek, Ukrayna üzere Batı’nın savunucusu rolü verilmesi üzere savlı amaçlar ağır biçimde gözlemleniyor. Bu bağlamda taraftar toplanması maksadının baskın olduğu açıklamalar yetkili makamların ağzından birbiri peşinden geliyor. Örneğin, Yunan hükümeti bilhassa Washington’da F-16’ların verilmesi de dahil Türkiye’yi güçlendirecek her türlü yakınlaşmaya karşı “büyük savaş” başlattı. Bu çabaya atfedilen değer, Yunan devletinin kurulmasından bu yana devam eden Batı merkezlerinde yaratılan düşünsel tesirle bile ilişkilendirilmekte hayati olarak tanımlanıyor.
Yunan propagandasının sembolleri
Bu propaganda çabasında farklı tarihî olaylara ve sembollere yer veriliyor. Örneğin, Yunan resmi makamlarınca yeni Soğuk Savaş benzetmesi yapılan memleketler arası gelişmelerde Türkiye, Rusya taraftarı ve zıt cephede pozisyonlandırılmaya çalışılıyor. Yunanistan, ikinci Ukrayna olacağı söylemi ile Batı’nın yeni “dış sınırı” olarak Yunan sonlarını sunuyor. bu biçimdece Yunan sonundaki genişleme bu telaffuzda Batı faydasınadır. Türkiye’nin Batıdan koptuğu ve bu kopuşun Batıda da genel bir tercih olduğu, bu niçinle Batılı müttefiklerin Yunanistan’ın yanında yer almasının kural olduğu sav ediliyor.
Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’na dair sembolik sözler, sözler ve referanslar da bir daha ulusal politikayı kuvvetlendirmek maksadıyla kullanılıyor. 10 Eylül 2022’de Memleketler arası Ticaret Forumu’nda konuşan Başbakan Miçotakis, Yunanistan’ın durumunu izah ederken, Türkiye’den kabul edilemez açıklamaların geldiğini, buna “Hayır, sayın Erdoğan” biçiminde yanıt vereceklerini söylemiş oldu. Devamında, Türkçe argo bir söze referans vererek, “Yunanistan’a dayılık yapmak yok” sözünü kullandı. Burada “dayılık” ve “yok” sözleri Yunanca’da da kullanılan Türkçe sözler olarak konuşmada yer aldı. Bu açıdan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın evvelki konuşmalarına karşılık niteliği taşıyor. Bir öbür değerli tarafı de, 28 Ekim 1940’ta Metaksas’ın Mussolini İtalya’sının “teslim ol” davetine verdiği “hayır” karşılığını andırması. Hala bir ulusal direniş sembolü olarak kutlanan Hayır Günü’ne referans verilmesi, savunmadaki Yunanistan ve bu bağlamda kahramanca öncülük eden hükümet imajı inşası açısından değerli bir tercih. Bu sebeple de salondaki askeri ve sivil bürokratlarca ayakta alkışlandı. bir daha birebir konuşmada 1922’yi referans vererek Anadolu’daki Yunan varlığının ortadan kalkması ve “ulusal vatan kaybı”na değinildi. Bu da bir daha çok değerli bir gönderme olarak ele alınmalıdır.
ABD siyasetlerinin bir aracı olarak Yunanistan
Peki, bu kullanılan semboller ve benzetmeler ile kurulan münasebet ve tercih edilen siyaset biçimi ve gayeler, Yunan siyaseti çerçevesinde nasıl ele alınabilir? Bu soruya verilecek yanıt da bugüne dair beklentilerin ve bunların neticelerina dair ipuçları verecektir.
Miçotakis, birebir Venizelos’un Yunanistan’ı İngiliz denetimine vermesi üzere, Yunanistan’ı büsbütün ABD siyasetlerinin bir aracı haline getirmeyi kabul eden bir siyasi tercihte bulundu. Venizelos’un Anadolu macerası da bu bağlamda uygun şartların yakalanmasıyla, büyük güçlerin dayanağı ve sayesinde başlamıştı. Yayılmacı bir ruhu temsil eden Venizelos’un periyoduna ilişkin sembollerin mevcut hükümetin telaffuzunda yer alması farklı.
Öte yandan birebir konuşmadaki öteki referans 1940 yılındaki Hayır Günü ve ulusal kahraman olarak görülen mimarı Metaksas ise evvel 1919 işgaline karşı çıkmış, daha sonra da ülkesini savunmak maksadıyla Musolini karşısında 1940’ta “Hayır” demiş ve bu durum Türkiye dahil bir epey ülke tarafınca da takdirle karşılanmıştı. Olumsuz tesirler yaratır ve Almanya’nın reaksiyonunu çeker diye İngiliz askerlerini Yunanistan’a almayan, yalnızca kısıtlı hava takviyesini kabul eden Metaksas 1941 yılında ölünce yerine geçen Aleksandros Korizis çekingenlikleri kenara bırakmış ve İngiliz askerlerinin ülkeye daveti ile ülke feci bir çatışma ve yıkıma sahne olmuş, Yunanistan büyük güçler ortası siyasette bir öge halini almıştı. Buradan da anlaşılıyor ki, Metaksas’ın savaşçılığı savunma gayeli bir ima taşırken Venizelos’unki daha yayılmacı bir mana taşıyor ve farklı hallerde Yunan siyasetinde zuhur ediyor.
Bu durumda Miçotakis hangi geleneği sürdürüyor?
Kullandığı karmaşık sembol ve metaforlar ile tüm geçmişin olumlu mirasını almaya çalışsa da seçime giden bir başkanın süratlice milliyetçi oyları devşirme gayretindeki Miçotakis, Venizelist bir çizgide ve yalnızca savunmayla yetinmeyeceğini gösteren ince bildiriler veriyor. Yunan muhalefetine yönelik anti-demokratik ve hukuk dışı uygulamaların milliyetçi retorik ile birlikte artması, Yunan siyasi ömründe “ulusal bölünme”ye benziyor. Mevcut hükümetin milletlerarası politik istikrarlara uygun hareket etmesi sebebiyle iktidarda tutulması, Metaksas devri üzere temkinli bir siyasetin değil, bölgesel dengelerde bir araç olmayı seçen siyasetin yaşandığı Yunanistan’ın makbul görüldüğüne de işaret ediyor.
[Doç.Dr. Zuhal Mert Uzuner, Marmara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, İngilizce Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Münasebetler Bölümü]
*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.