Nispeten sık aldığım geri bildirimlerden biri, “Yazıyorsun da bunları kaç kişi okuyor ki?” oluyor. Açıkçası tam sayıyı bilmem mümkün değil. ‘‘Sadece kendim için yazıyorum, kaç kişinin okuduğunun hiç bir ehemmiyeti yok’’ desem de palavra olur. Sherlock Holmes’ın dediği üzere, “Dehanın da izleyicilere gereksinimi var!” Latife bir yana tanınan olma, konsensüsün modülü olma ve hakikaten rekabetçi alanlarda muvaffakiyet içinde muhtemelen birinci başta görünenden daha girift bir alaka var.
Aralık 2007’de Bloomberg’in yaptığı ankete katılan 55 ekonomistten 53’ü, ABD iktisadında sakinlik beklemiyordu. Ankete katılanların hepsinin, önemli paralar kazanan profesyonel ekonomistler olduğunun da altını çizelim. Bu anketten yalnızca birkaç ay daha sonra Bear Stearns battı ve bırakın sakinliği, dünya iktisadı en ağır finansal kriz ve resesyonlarından birini yaşadı. İngilitere Kraliçesi’nin de krizden daha sonra ‘‘niçin kimse bunu önbakılırsamedi?’’ diye sorduğu konuşuldu kulislerde. Hala anlatılan kıssa “Bu öngörülemezdi, tam bir siyah kuğuydu” masalını yansıtıyor. İlginçdir ki “Black Swan” kitabıyla siyah kuğu kavramını yeniden tanınan hale getiren Taleb bile bu krizin öngörülebilir olduğunu, ötürüsıyla siyah kuğu olmadığını kaç defa söylemiş oldu. Sahiden de benim bildiğim en az beş kişi, bu krizi evvelde kestirim etti. Sorun şurada ki, bu şahısların ismini ne öncesinde ne de daha sonrasında duymamış olma ihtimaliniz yüksek. Yani tanınan değiller. Pekala bu onları daha bedelli mi yoksa daha kıymetsiz mi yaptı? Mesleksel ve maddi manada daha bedelsiz lakin çalışmalarından faydalananlar açısından değer biçilemez. Bu ikisi bir ortada olamaz mı?
Peki rastgele biri, önemli bir emek gerektiren, nispeten riskli diyebileceğimiz, fazlaca da tanınan olmayan ve ihtarlar da içeren bir şeyleri, bunların aslında kendisinden daha fazlaca okuyanın faydasına olduğunu bile bile niçin muharrir? Mağara duvarlarına fotoğraf yapanlar, ileride tahminen bu biçimde dilimini anlamak isteyenler olabileceği öngörüsüyle mi o fotoğrafları çiziyordu? Ya da kendileri ve toplulukları için mi? Şişelere mektup yazanlar mı yoksa suya yazı yazanlar mı daha meczup? Eminim bugünlerde de geçmişi baz alarak ileriye yönelik doğrusal projeksiyonlar ve önemli planlar yapılıyordur. Mike Tyson’un dediği üzere, “Çenesine yumruğu yiyene kadar her insanın bir planı vardır.” Yanlışsız yahut yanlış bilemem ancak bence evvela kendimizi maruz bıraktığımız bilgi ve bilgi seli ile ne yaptığımız konusunda hayli dikkatli olmalıyız.
Konsensüs ve çoğunluğun durduğu yerde durmak konusunda ise ekstra dikkatli olmalıyız. Bize sunulan bilginin ve tahlilin nasıl oluştuğunu sorgulamalı ve her şeyden kıymetlisi, kendi son fikrimizi kendimiz oluşturmalıyız. Üstümdeki, yanımdaki, çaprazımdaki kişi ne düşünür demeden, kendi fikir ve hareketlerimizin sorumluluğunu üstlenmeliyiz. Bunlar kulağa sıradan geliyor lakin aslında o kadar da kolay değil. Bilgi, kaynağından başlayarak her adımda bireyden emek ister. Emeğe hürmet göstermek ve hepsinden değerlisi risk almak ister. Mükafatı olmayan bir riski niye alasınız ki? Sizin yerinize diğeri riski alsın, siz ekmeğini yiyin ancak şikayet etmeye de devam eden, değil mi?
Bilgi demişken, vakit zaman yeni çıkanlar da dahil biroldukça kaynağı incelemeye çalışıyorum. İsim vermeden şunu söyleyeyim; en kaliteli görünenler dahil, birçoklarında önemli bir çeşitlilik yahut epeyce seslilik sorunu var. Dünyaya bakış açısı birbirinin epeyce gibisi ise fazla data ve bilgi içermesi fazlaca seslilik yahut çeşitlilik manasına gelmiyor. Emeliniz, aslına bakarsan var olan önyargılarınız ve / yahut fikirlerinizi teyit ederek kendinizi âlâ hissetmekse sorun yok. Fakat mevcut fikirlerinizin nasıl oluştuğunu sorgulamak ve doğruya ulaşma eforu arasındayseniz ıstırap büyük.
Tüm bu söylemiş olduklerim, gayemiz piyasa üzere nispeten gerçek rekabetçi alanlarda muvaffakiyet ise geçerli olağan. Yoksa genel manasıyla “iş yaşamında” yahut “kurumsal hayatta” başarılı olmak bambaşka bir bahis. Tehlikeli uygulamalar için ecnebiler, ‘‘Sakın bunu konutta denemeyin’’ derler ya, bu da ona emsal. Bu yazılanları sakın “kurumsal hayatta” denemeyin!
Tamam, sadede gelelim. Stagflasyon diyorsun, resesyon diyorsun lakin nerede aksi asla tez edilemez somut deliller? Hem öbürleri o denli demiyor. Evet, lakin sayısal çoğunluk gerçeğe yakınlık manasına da gelmiyor. Birtakım vakit içinder, yalnızca fazlaca fazla kişinin yanıldığı manasına gelebilir Jamie Dimon ve Elon Musk, yalnızca iki kişi fakat toplam zenginlikleri dünyada milyarlarca insanın toplamından fazla. Bu ikisi, 55 kişilik ankete katılsalar 2008 için ne yanıt verirlerdi? Sub prime treninden bir sene evvel indiği için bir iki sene rekabetin gerisinde kalan, enayilikle suçlanan ve neredeyse sermayedarlar tarafınca işten atılacak noktaya gelen Jamie Dimon, tüm baskılara ve meslek riskine karşılık kurumunu korudu. Kendisine muvaffakiyet kıssası olarak anlatılan Bear Stearns battığında ise satın alması için neredeyse yalvarıldı. Kriz öncesi her insanın yaptığını yaparak, şu an bulunduğu milyarder yönetici pozisyonuna gelmedi Dimon.
Musk, 2008 öncesi ne düşünüyordu bilmiyorum. Lakin bilhassa ‘private equity’ üzere kamuoyuna açık olmayan piyasalar ve Silikon Vadisi hakkındaki asimetrik bilgi ve kontakları düşündüğümde; bunun üzerine de geçenlerde ‘private equity’de de yatırımları olan birtakım fonlarla ilgili haberleri okuduğumda, Dimon’unkine emsal açıklamalar yapmış olmasını fazlaca değerli bir ihtar olarak görmek gerekir. Maksadınız gerçeği anlamak, risk ve fırsatların farkına varmaksa natürel.
20-30 yıllık düşük enflasyon çağı ve finansal bölüme anında yardıma koşan kelamda “bağımsız merkez” bankaları devri bence bitmiş oldu. Gerçek varlıkların performansı, finansal varlıklara nazaran daha düzgün performans göstermeye devam edecek. Besin ve su dahil doğal kaynakların kıymeti ve pahası gitgide artacak. Daima azalan faizler, borçla sağlanan nispeten uzun ve az pürüzlü ekonomik döngüleri, yüksek kar marjları ve düşük iflas oranlarının da tarih olacağını düşünüyorum.
Muhtemelen 55’in 53’ü testi kırıldıktan daha sonra mevzuyu anlayıp, ortaya çıkıp, yeri göğü ‘‘Ben demiştim’’ diye inletecek. 53’ü dinleyip şirketini ve/veya mal varlığını kaybedenlerin bir kısmı, ‘‘Belki de ben yanlış hatırlıyorum’’ diye kendini sorgulayacak. Öbürleri de muhtemelen, ‘‘Bu bir siyah kuğuydu, kimse bilemezdi’’ masalına inanmayı daha az rahatsız edici bulup, egolarını muhafazaya alacak. Sene başında ABD borsaları başta olmak üzere gelişmiş borsalarda ayı piyasası bekleyenlerin oranı neydi? Sonuçta pek dillendirilmek istenmese de “iş yaşamı” ve nispeten gerçek rekabetçi alanlardan piyasada kazanan az ve diğerinin kaybı sizin hasılatınız olabiliyor.
53, yani kanaat başkanları bize, ‘‘Ders almam, veririm’’ unsurundan yola çıkarak aylarca enflasyonun niye süreksiz olduğu hakkında ders verdi. daha sonra stagflasyon diyenlerle dalga geçmeye başlamışlardı. ‘‘Stagflasyona çağdaş ekonomilerde olmaz, artık geçmişte kaldı’’ dediler. Pekala ne oldu? Artık bilgiler bu olasılığın epey da alay edilecek bir şey olmadığını gösterdi. Kahkahalar, yerini anksiyete dolu zoraki gülümseme ve tiklere bıraktı. Son günlerde, eski FED Lideri Ben Bernanke bile “İyi senaryoda bile, yavaşlayan bir iktisada sahip olup enflasyonun yüksek olduğunu gorebilir, buna stagflasyon diyebilirsiniz’’ dedi. Stagflasyon sözünü kullanmamıza müsaade verdiği için kendisine teşekkür edip, ‘‘Biz bu kelimeyi aslına bakarsanız aylardır kullanıyoruz’’ formunda ufak bir itirafı da arz etmek istiyorum.
Peki Plato’nun kaçtığını sandığı mağaraya girsek, şu an nasıl bir fotoğraf görürüz? Büyük insan kalabalıklarının tarımla uğraştığı, çağdaş vasıtaların olmadığı fotoğraflar görüp bunları epeyce eski sanabiliriz ancak tahminen de boyası hala ıslaktır ve uzak geçmişi değil de yakın geleceği hayal ederek yapılmıştır. Mutluluğun fotoğrafını yapamam lakin mutsuzluğun fotoğrafının ismi stagflasyon. Olağan bu fotoğraflar fazlaca az ve mağarada yapıldığı için de pek goren yok. Bundan ötürüda “sadece görsel yetmez” diyerek “ABD, ABD duy sesimizi; işte bu yaklaşan stagflasyonun ayak sesleri” isimli sürrealist ve dışavurumcu, az biraz da dadaist bir çalışmaya da başlayacağım yakında kısmetse. Audio visual olacağı için bakılırsan olmasa da tahminen sesimizi duyan olur.
Yazar Baş Stratejist Murat Berk
BM ve DB’den sert ihtar: Dünya iktisadı krizin eşiğinde!
ANALİZ: Dolar/TL’de “uzun gece başladı”
Bank of America: Borsa yüzde 7 artmaya hazır
Aralık 2007’de Bloomberg’in yaptığı ankete katılan 55 ekonomistten 53’ü, ABD iktisadında sakinlik beklemiyordu. Ankete katılanların hepsinin, önemli paralar kazanan profesyonel ekonomistler olduğunun da altını çizelim. Bu anketten yalnızca birkaç ay daha sonra Bear Stearns battı ve bırakın sakinliği, dünya iktisadı en ağır finansal kriz ve resesyonlarından birini yaşadı. İngilitere Kraliçesi’nin de krizden daha sonra ‘‘niçin kimse bunu önbakılırsamedi?’’ diye sorduğu konuşuldu kulislerde. Hala anlatılan kıssa “Bu öngörülemezdi, tam bir siyah kuğuydu” masalını yansıtıyor. İlginçdir ki “Black Swan” kitabıyla siyah kuğu kavramını yeniden tanınan hale getiren Taleb bile bu krizin öngörülebilir olduğunu, ötürüsıyla siyah kuğu olmadığını kaç defa söylemiş oldu. Sahiden de benim bildiğim en az beş kişi, bu krizi evvelde kestirim etti. Sorun şurada ki, bu şahısların ismini ne öncesinde ne de daha sonrasında duymamış olma ihtimaliniz yüksek. Yani tanınan değiller. Pekala bu onları daha bedelli mi yoksa daha kıymetsiz mi yaptı? Mesleksel ve maddi manada daha bedelsiz lakin çalışmalarından faydalananlar açısından değer biçilemez. Bu ikisi bir ortada olamaz mı?
Peki rastgele biri, önemli bir emek gerektiren, nispeten riskli diyebileceğimiz, fazlaca da tanınan olmayan ve ihtarlar da içeren bir şeyleri, bunların aslında kendisinden daha fazlaca okuyanın faydasına olduğunu bile bile niçin muharrir? Mağara duvarlarına fotoğraf yapanlar, ileride tahminen bu biçimde dilimini anlamak isteyenler olabileceği öngörüsüyle mi o fotoğrafları çiziyordu? Ya da kendileri ve toplulukları için mi? Şişelere mektup yazanlar mı yoksa suya yazı yazanlar mı daha meczup? Eminim bugünlerde de geçmişi baz alarak ileriye yönelik doğrusal projeksiyonlar ve önemli planlar yapılıyordur. Mike Tyson’un dediği üzere, “Çenesine yumruğu yiyene kadar her insanın bir planı vardır.” Yanlışsız yahut yanlış bilemem ancak bence evvela kendimizi maruz bıraktığımız bilgi ve bilgi seli ile ne yaptığımız konusunda hayli dikkatli olmalıyız.
Konsensüs ve çoğunluğun durduğu yerde durmak konusunda ise ekstra dikkatli olmalıyız. Bize sunulan bilginin ve tahlilin nasıl oluştuğunu sorgulamalı ve her şeyden kıymetlisi, kendi son fikrimizi kendimiz oluşturmalıyız. Üstümdeki, yanımdaki, çaprazımdaki kişi ne düşünür demeden, kendi fikir ve hareketlerimizin sorumluluğunu üstlenmeliyiz. Bunlar kulağa sıradan geliyor lakin aslında o kadar da kolay değil. Bilgi, kaynağından başlayarak her adımda bireyden emek ister. Emeğe hürmet göstermek ve hepsinden değerlisi risk almak ister. Mükafatı olmayan bir riski niye alasınız ki? Sizin yerinize diğeri riski alsın, siz ekmeğini yiyin ancak şikayet etmeye de devam eden, değil mi?
Bilgi demişken, vakit zaman yeni çıkanlar da dahil biroldukça kaynağı incelemeye çalışıyorum. İsim vermeden şunu söyleyeyim; en kaliteli görünenler dahil, birçoklarında önemli bir çeşitlilik yahut epeyce seslilik sorunu var. Dünyaya bakış açısı birbirinin epeyce gibisi ise fazla data ve bilgi içermesi fazlaca seslilik yahut çeşitlilik manasına gelmiyor. Emeliniz, aslına bakarsan var olan önyargılarınız ve / yahut fikirlerinizi teyit ederek kendinizi âlâ hissetmekse sorun yok. Fakat mevcut fikirlerinizin nasıl oluştuğunu sorgulamak ve doğruya ulaşma eforu arasındayseniz ıstırap büyük.
Tüm bu söylemiş olduklerim, gayemiz piyasa üzere nispeten gerçek rekabetçi alanlarda muvaffakiyet ise geçerli olağan. Yoksa genel manasıyla “iş yaşamında” yahut “kurumsal hayatta” başarılı olmak bambaşka bir bahis. Tehlikeli uygulamalar için ecnebiler, ‘‘Sakın bunu konutta denemeyin’’ derler ya, bu da ona emsal. Bu yazılanları sakın “kurumsal hayatta” denemeyin!
Tamam, sadede gelelim. Stagflasyon diyorsun, resesyon diyorsun lakin nerede aksi asla tez edilemez somut deliller? Hem öbürleri o denli demiyor. Evet, lakin sayısal çoğunluk gerçeğe yakınlık manasına da gelmiyor. Birtakım vakit içinder, yalnızca fazlaca fazla kişinin yanıldığı manasına gelebilir Jamie Dimon ve Elon Musk, yalnızca iki kişi fakat toplam zenginlikleri dünyada milyarlarca insanın toplamından fazla. Bu ikisi, 55 kişilik ankete katılsalar 2008 için ne yanıt verirlerdi? Sub prime treninden bir sene evvel indiği için bir iki sene rekabetin gerisinde kalan, enayilikle suçlanan ve neredeyse sermayedarlar tarafınca işten atılacak noktaya gelen Jamie Dimon, tüm baskılara ve meslek riskine karşılık kurumunu korudu. Kendisine muvaffakiyet kıssası olarak anlatılan Bear Stearns battığında ise satın alması için neredeyse yalvarıldı. Kriz öncesi her insanın yaptığını yaparak, şu an bulunduğu milyarder yönetici pozisyonuna gelmedi Dimon.
Musk, 2008 öncesi ne düşünüyordu bilmiyorum. Lakin bilhassa ‘private equity’ üzere kamuoyuna açık olmayan piyasalar ve Silikon Vadisi hakkındaki asimetrik bilgi ve kontakları düşündüğümde; bunun üzerine de geçenlerde ‘private equity’de de yatırımları olan birtakım fonlarla ilgili haberleri okuduğumda, Dimon’unkine emsal açıklamalar yapmış olmasını fazlaca değerli bir ihtar olarak görmek gerekir. Maksadınız gerçeği anlamak, risk ve fırsatların farkına varmaksa natürel.
20-30 yıllık düşük enflasyon çağı ve finansal bölüme anında yardıma koşan kelamda “bağımsız merkez” bankaları devri bence bitmiş oldu. Gerçek varlıkların performansı, finansal varlıklara nazaran daha düzgün performans göstermeye devam edecek. Besin ve su dahil doğal kaynakların kıymeti ve pahası gitgide artacak. Daima azalan faizler, borçla sağlanan nispeten uzun ve az pürüzlü ekonomik döngüleri, yüksek kar marjları ve düşük iflas oranlarının da tarih olacağını düşünüyorum.
Muhtemelen 55’in 53’ü testi kırıldıktan daha sonra mevzuyu anlayıp, ortaya çıkıp, yeri göğü ‘‘Ben demiştim’’ diye inletecek. 53’ü dinleyip şirketini ve/veya mal varlığını kaybedenlerin bir kısmı, ‘‘Belki de ben yanlış hatırlıyorum’’ diye kendini sorgulayacak. Öbürleri de muhtemelen, ‘‘Bu bir siyah kuğuydu, kimse bilemezdi’’ masalına inanmayı daha az rahatsız edici bulup, egolarını muhafazaya alacak. Sene başında ABD borsaları başta olmak üzere gelişmiş borsalarda ayı piyasası bekleyenlerin oranı neydi? Sonuçta pek dillendirilmek istenmese de “iş yaşamı” ve nispeten gerçek rekabetçi alanlardan piyasada kazanan az ve diğerinin kaybı sizin hasılatınız olabiliyor.
53, yani kanaat başkanları bize, ‘‘Ders almam, veririm’’ unsurundan yola çıkarak aylarca enflasyonun niye süreksiz olduğu hakkında ders verdi. daha sonra stagflasyon diyenlerle dalga geçmeye başlamışlardı. ‘‘Stagflasyona çağdaş ekonomilerde olmaz, artık geçmişte kaldı’’ dediler. Pekala ne oldu? Artık bilgiler bu olasılığın epey da alay edilecek bir şey olmadığını gösterdi. Kahkahalar, yerini anksiyete dolu zoraki gülümseme ve tiklere bıraktı. Son günlerde, eski FED Lideri Ben Bernanke bile “İyi senaryoda bile, yavaşlayan bir iktisada sahip olup enflasyonun yüksek olduğunu gorebilir, buna stagflasyon diyebilirsiniz’’ dedi. Stagflasyon sözünü kullanmamıza müsaade verdiği için kendisine teşekkür edip, ‘‘Biz bu kelimeyi aslına bakarsanız aylardır kullanıyoruz’’ formunda ufak bir itirafı da arz etmek istiyorum.
Peki Plato’nun kaçtığını sandığı mağaraya girsek, şu an nasıl bir fotoğraf görürüz? Büyük insan kalabalıklarının tarımla uğraştığı, çağdaş vasıtaların olmadığı fotoğraflar görüp bunları epeyce eski sanabiliriz ancak tahminen de boyası hala ıslaktır ve uzak geçmişi değil de yakın geleceği hayal ederek yapılmıştır. Mutluluğun fotoğrafını yapamam lakin mutsuzluğun fotoğrafının ismi stagflasyon. Olağan bu fotoğraflar fazlaca az ve mağarada yapıldığı için de pek goren yok. Bundan ötürüda “sadece görsel yetmez” diyerek “ABD, ABD duy sesimizi; işte bu yaklaşan stagflasyonun ayak sesleri” isimli sürrealist ve dışavurumcu, az biraz da dadaist bir çalışmaya da başlayacağım yakında kısmetse. Audio visual olacağı için bakılırsan olmasa da tahminen sesimizi duyan olur.
Yazar Baş Stratejist Murat Berk
BM ve DB’den sert ihtar: Dünya iktisadı krizin eşiğinde!
ANALİZ: Dolar/TL’de “uzun gece başladı”
Bank of America: Borsa yüzde 7 artmaya hazır