Dünya çapında yaklaşık üç milyon beşerde, multipl skleroz (MS) olarak bilinen oldukcalu doku sertleşmesi hastalığı var. Bilim insanları, tedavisi olmayan bu hastalığa yol açan bir sebebi ortaya çıkardıklarını düşünüyor. Bu, neredeyse her insanın yakalanabileceği bir virüs. Pekala bu bulgu MS tedavisi ve hatta hastalığın önlenmesi bakımından ne manaya geliyor?
BBC
Beyin bir elektriksel aktivite orkestrası üzeredir. Nöron ismi verilen milyarlarca hudut hücresi, aşikâr elektrik sinyalleri üretir. Bunlar bir ortaya geldiğinde ortaya çıkan senfoni, kim olduğumuz, niyetlerimiz, hislerimiz, bedenimiz üstündeki denetimimiz ve etrafımızdaki dünyayı nasıl deneyimlediğimizi belirler.
Lakin multipl sklerozda bir sabotajcı kelam konusudur. Kendi bağışıklık sistemimiz nöronlara karşı harekete geçer ve artık ahenk ortasında bir orkestra yoktur ve bunun yıkıcı bir tesiri olur.
Bağışıklık sistemini neyin yanlış yönlendirdiği uzun müddettir tartışılan bir husus. Fakat bu yıl yayınlanan araştırmalar Epstein-Barr virüsüne işaret ediyor.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nden Profesör Gavin Giovannoni, “MS’e muhtemelen bu virüsün niye olduğuna dair hayli kuvvetli delil var” diyor.
Cardiff Üniversitesi Bir MS hastasının beyin taraması
Dedektiflik çalışması
Epstein-Barr virüsü (EBV) o kadar yaygın ki, çabucak herkes ona yakalanabilir. Çoğumuz farkına bile varmayız, ancak bu virüs, glandüler ateş yahut mononükleoz olarak da bilinen “öpücük hastalığı” ile ünlüdür.
EBV, öncelikli olarak ağız, boğaz sıvıları ve beden salgılarıyla yakın temas yoluyla şahıstan bireye bulaşır. En sık tükürük yoluyla bulaşması sebebiyle öpücük hastalığı olarak da isimlendirilir. EBV, on yıllardır MS şüphelileri listesinde yer alıyor, lakin virüs hayli yaygın ve multipl skleroz fazlaca nadir olduğu için kesin ispat bulması zordu.
En değerli delil, iki yılda bir askerlerden kan örnekleri alan ABD ordusundan geldi. Savunma Bakanlığı Serum Deposu dondurucularında tutulan bu kan örnekleri araştırmalar için kıymetli bir kaynak olarak görülüyor.
Getty Images Epstein-Barr virüsü, EBV, herpes virüs kümesine ilişkin ve yaygın görülen bir virüs
“Risk 30 kattan fazla artıyor”
Harvard Üniversitesi’ndeki bir grup, EBV ile multipl skleroz içindeki ilişkiyi kurmak için 10 milyon bireyden alınan örnekleri inceledi.
Takım, multipl skleroz teşhisi konan 955 kişiyi buldu ve sistemli kan örneklerine bakarak hastalığın seyrini inceledi. Araştırmanın sonuçları Science mecmuasında yayımlandı.
Harvard’dan Prof. Alberto Ascherio, “Epstein-Barr virüsü ile enfekte olmayan bireyler neredeyse asla multipl skleroz olmazlar” dedi:
“Epstein-Barr virüsü enfeksiyonundan daha sonra multipl skleroz riski 30 kattan fazla artıyor.”
Grup, sitomegalovirüs (insan herpes virüsü) üzere başka enfeksiyonları da denetim etti, lakin yalnızca Epstein-Barr virüsünün MS ile fazlaca net kontağı görüldü.
Prof. Ascherio, çalışmanın EBV’nin hastalığa niye olduğuna dair “ilk” ikna edici ispat olduğunu söylüyor. Virüslerin biroldukca insanı enfekte edebileceğini, lakin sırf kimilerinde önemli komplikasyonlara niye olduğunu belirtiyor. Örneğin çocukluk hastalıklarını önleyici aşılar bulunmadan evvel “neredeyse tüm çocuklar” çocuk felci virüsüne yakalanırken, 400 çocuktan biri felç geçiriyordu.
Nasıl emin olunabilir?
Virüsün hastalıkta kritik bir rolü olduğunu kesin olarak kanıtlamak için insanların EBV’ye yakalanmasını önleyebilecek ve bunun MS’i önleyip önlemediğini gorebilecek bir çalışma yapılması gerekecek.
Virüsün bedende nelere yol açtığını anlamaya çalışan araştırmalar da var.
Tek bir nörona (sinir hücresi) odaklanırsak, yani beyin orkestrasındaki tek bir enstrüman olarak tanımlayacağımız bu hücre, miyelin kılıfı ismi verilen yağlı bir katmanla kaplıdır. Nöronların elektrik sinyallerini saniyede 100 metre süratle fırlatmasına müsaade veren bu yağ katmanıdır. Fakat multipl sklerozda bağışıklık sistemi miyeline saldırır, elektrik sinyallerini bozar ve sonunda nörona ziyan verir.
Beynin yahut omuriliğin hangi kısmının etkilendiğine bağlı olarak, multipl skleroz uyuşukluk, bulanık görme, yürüme kuvvetliğü, konuşma bozukluğuna niye olabilir ve kimi beşerler hafızalarının yahut hislerinin etkilendiğini nazaranbilir.
Getty Images
California’daki Stanford Üniversitesi’nde immünolog (bağışıklık uzmanı) Prof. Bill Robinson, birkaç yıl öncesine kadar EBV ihtimaline kuşkuyla yaklaşıyordu. “Ben küçümsedim, herkeste EBV var, bu yüzden MS’e yol açmasının hiç bir yolu yok” diyordum.
Artık yalnızca büsbütün ikna olmaktan da öte, virüs ile miyelin kılıfı içindeki noktaları birleştirebileceğini de düşünüyor.
Nature mecmuasında yayınlanan çalışması, bağışıklık sisteminin başı karışmış bir biçimde miyelin kılıfına yanlış teşhis koyduğunu, EBV virüsü ile savaştığını sanıp hücuma uğradığını gösteriyor.
Risk faktörleri
Prof. Robinson’ın grubu, bağışıklık sisteminin bir modülü olan B hücrelerini inceliyordu. Bu hücreler virüslere ve öbür tehditlere karşı antikor üretimini yönlendiriyor. Bu antikorlar istilacı virüse yapışır ve bağışıklık sisteminin geri kalanına gelip saldırması için sinyal verir.
MS hastalarında, virüsün bir kısmına (EBNA1 ismi verilen bir protein) saldırmak üzere tasarlanmış antikorların, beyindeki bir insan proteinine de (GlialCAM) yapışabildiğini tespit ettiler. Moleküler seviyedeki bu yanlış teşhis durumu bilimsel olarak çapraz tepki olarak bilinir.
Prof. Robinson, “[Virüs] beraberinde miyelin kılıf proteinine benzeyen bir viral protein içinde çapraz reaktiviteye niye oluyor ve bu da MS semptomlarına niye olan hasara yol açıyor” diyor.
Lakin bu, EBV ile enfekte olan her insanın başına gelmez. Daha yüksek MS riski altında doğmak, bayan olmak, çocukluk devrinde travma geçirmek ve yaşadığınız yer (az güneş ışığı ve D vitamini seviyeleri) üzere başka faktörler de hastalık riskini artırabilir.
Getty Images
Aşı mümkün mü?
Multipl sklerozun sebebine dair bu biçimdesine net bilgi, nasıl tedavi edileceğine ve hatta nasıl önleneceğine dair daha âlâ bir fikir verebilir.
Tıpkı kansere niye olan insan papilloma virüsü (HPV) ile uğraşta artık aşı kullanılması üzere bir muvaffakiyetin bu bahiste da elde edilmesi hedeflenebilir. HPV enfeksiyonları, rahim ağzı, penis ve ağız kanserleri de dahil olmak üzere kanser riskini artırabilir. Lakin çocukluk ve ergenlikte aşı programının kanserler üzerinde o kadar tesiri oldu ki eski rutin sürüntü testlerine artık gerek kalmayabilir.
Covid aşısını süratle geliştirmek için kullandığı birebir teknolojiyi kullanan Moderna da dahil olmak üzere, halihazırda bir EBV aşısı üzerinde çalışan birkaç şirket var. Fakat aşıların, multipl sklerozda rol oynayan birebir uydurma antikorları üretmek üzere bağışıklık sistemini tetiklemediğinden emin olmak gerekecek.
Multipl sklerozun aşıyla önlenip önlenemeyeceğini tespit etmek onlarca yıl sürecektir. Bu yüzden halihazırda MS hastası olanlar için bir “tedavi edici aşı” öncelikli gaye olacaktır.
Prof. Giovannoni, bunun su çiçeği virüsü bulaşmış şahıslara verilen zona aşısına benzeyeceğini belirterek “virüsü aslına bakarsan kapmış olsanız bile, karşı bağışıklık yansısı oluşturmak için bağışıklık sistemini güçlendiriyorsunuz” diyor.
EBV ile enfekte olmuş B hücrelerini ve virüsün kendisine saldıran ilaçları amaç alan tedaviler de araştırılıyor. Prof. Giovannoni, birtakım çalışmaların HIV ilaçlarının MS’e yakalanma riskini azalttığının gözlendiğini, bu niçinle HIV antiretroviral ilaçlarının MS’de işe yarayabileceğine dair “küçük bir ipucu olduğunu” söylüyor.
Ancak hala büyük belirsizlikler var.
EBV’yi bir kere aldığınızda, bunlar antikor üreten B hücrelerine yerleştiği için ömür uzunluğu bedende kalıyor.
Pekala bağışıklık sistemini yanlış yola sokan birinci enfeksiyon mu oluyor?
Yoksa MS’e yol açan şey bağışıklık sistemini harekete geçiren virüsün daima varlığı mı?
Araştırmacılar, multipl sklerozun niçinlerini anlamada büyük adımlar atmış oldu; lakin bu bilgiyi insanların hayatlarında kıymetli bir fark yaratacak biçimde kullanmak yeni çalışmalar gerektiriyor.
BBC
Beyin bir elektriksel aktivite orkestrası üzeredir. Nöron ismi verilen milyarlarca hudut hücresi, aşikâr elektrik sinyalleri üretir. Bunlar bir ortaya geldiğinde ortaya çıkan senfoni, kim olduğumuz, niyetlerimiz, hislerimiz, bedenimiz üstündeki denetimimiz ve etrafımızdaki dünyayı nasıl deneyimlediğimizi belirler.
Lakin multipl sklerozda bir sabotajcı kelam konusudur. Kendi bağışıklık sistemimiz nöronlara karşı harekete geçer ve artık ahenk ortasında bir orkestra yoktur ve bunun yıkıcı bir tesiri olur.
Bağışıklık sistemini neyin yanlış yönlendirdiği uzun müddettir tartışılan bir husus. Fakat bu yıl yayınlanan araştırmalar Epstein-Barr virüsüne işaret ediyor.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nden Profesör Gavin Giovannoni, “MS’e muhtemelen bu virüsün niye olduğuna dair hayli kuvvetli delil var” diyor.
Cardiff Üniversitesi Bir MS hastasının beyin taraması
Dedektiflik çalışması
Epstein-Barr virüsü (EBV) o kadar yaygın ki, çabucak herkes ona yakalanabilir. Çoğumuz farkına bile varmayız, ancak bu virüs, glandüler ateş yahut mononükleoz olarak da bilinen “öpücük hastalığı” ile ünlüdür.
EBV, öncelikli olarak ağız, boğaz sıvıları ve beden salgılarıyla yakın temas yoluyla şahıstan bireye bulaşır. En sık tükürük yoluyla bulaşması sebebiyle öpücük hastalığı olarak da isimlendirilir. EBV, on yıllardır MS şüphelileri listesinde yer alıyor, lakin virüs hayli yaygın ve multipl skleroz fazlaca nadir olduğu için kesin ispat bulması zordu.
En değerli delil, iki yılda bir askerlerden kan örnekleri alan ABD ordusundan geldi. Savunma Bakanlığı Serum Deposu dondurucularında tutulan bu kan örnekleri araştırmalar için kıymetli bir kaynak olarak görülüyor.
Getty Images Epstein-Barr virüsü, EBV, herpes virüs kümesine ilişkin ve yaygın görülen bir virüs
“Risk 30 kattan fazla artıyor”
Harvard Üniversitesi’ndeki bir grup, EBV ile multipl skleroz içindeki ilişkiyi kurmak için 10 milyon bireyden alınan örnekleri inceledi.
Takım, multipl skleroz teşhisi konan 955 kişiyi buldu ve sistemli kan örneklerine bakarak hastalığın seyrini inceledi. Araştırmanın sonuçları Science mecmuasında yayımlandı.
Harvard’dan Prof. Alberto Ascherio, “Epstein-Barr virüsü ile enfekte olmayan bireyler neredeyse asla multipl skleroz olmazlar” dedi:
“Epstein-Barr virüsü enfeksiyonundan daha sonra multipl skleroz riski 30 kattan fazla artıyor.”
Grup, sitomegalovirüs (insan herpes virüsü) üzere başka enfeksiyonları da denetim etti, lakin yalnızca Epstein-Barr virüsünün MS ile fazlaca net kontağı görüldü.
Prof. Ascherio, çalışmanın EBV’nin hastalığa niye olduğuna dair “ilk” ikna edici ispat olduğunu söylüyor. Virüslerin biroldukca insanı enfekte edebileceğini, lakin sırf kimilerinde önemli komplikasyonlara niye olduğunu belirtiyor. Örneğin çocukluk hastalıklarını önleyici aşılar bulunmadan evvel “neredeyse tüm çocuklar” çocuk felci virüsüne yakalanırken, 400 çocuktan biri felç geçiriyordu.
- Kök hücre nakli, MS hastalığının mukadderatını değiştirebilir
Nasıl emin olunabilir?
Virüsün hastalıkta kritik bir rolü olduğunu kesin olarak kanıtlamak için insanların EBV’ye yakalanmasını önleyebilecek ve bunun MS’i önleyip önlemediğini gorebilecek bir çalışma yapılması gerekecek.
Virüsün bedende nelere yol açtığını anlamaya çalışan araştırmalar da var.
Tek bir nörona (sinir hücresi) odaklanırsak, yani beyin orkestrasındaki tek bir enstrüman olarak tanımlayacağımız bu hücre, miyelin kılıfı ismi verilen yağlı bir katmanla kaplıdır. Nöronların elektrik sinyallerini saniyede 100 metre süratle fırlatmasına müsaade veren bu yağ katmanıdır. Fakat multipl sklerozda bağışıklık sistemi miyeline saldırır, elektrik sinyallerini bozar ve sonunda nörona ziyan verir.
Beynin yahut omuriliğin hangi kısmının etkilendiğine bağlı olarak, multipl skleroz uyuşukluk, bulanık görme, yürüme kuvvetliğü, konuşma bozukluğuna niye olabilir ve kimi beşerler hafızalarının yahut hislerinin etkilendiğini nazaranbilir.
Getty Images
California’daki Stanford Üniversitesi’nde immünolog (bağışıklık uzmanı) Prof. Bill Robinson, birkaç yıl öncesine kadar EBV ihtimaline kuşkuyla yaklaşıyordu. “Ben küçümsedim, herkeste EBV var, bu yüzden MS’e yol açmasının hiç bir yolu yok” diyordum.
Artık yalnızca büsbütün ikna olmaktan da öte, virüs ile miyelin kılıfı içindeki noktaları birleştirebileceğini de düşünüyor.
Nature mecmuasında yayınlanan çalışması, bağışıklık sisteminin başı karışmış bir biçimde miyelin kılıfına yanlış teşhis koyduğunu, EBV virüsü ile savaştığını sanıp hücuma uğradığını gösteriyor.
Risk faktörleri
Prof. Robinson’ın grubu, bağışıklık sisteminin bir modülü olan B hücrelerini inceliyordu. Bu hücreler virüslere ve öbür tehditlere karşı antikor üretimini yönlendiriyor. Bu antikorlar istilacı virüse yapışır ve bağışıklık sisteminin geri kalanına gelip saldırması için sinyal verir.
MS hastalarında, virüsün bir kısmına (EBNA1 ismi verilen bir protein) saldırmak üzere tasarlanmış antikorların, beyindeki bir insan proteinine de (GlialCAM) yapışabildiğini tespit ettiler. Moleküler seviyedeki bu yanlış teşhis durumu bilimsel olarak çapraz tepki olarak bilinir.
Prof. Robinson, “[Virüs] beraberinde miyelin kılıf proteinine benzeyen bir viral protein içinde çapraz reaktiviteye niye oluyor ve bu da MS semptomlarına niye olan hasara yol açıyor” diyor.
Lakin bu, EBV ile enfekte olan her insanın başına gelmez. Daha yüksek MS riski altında doğmak, bayan olmak, çocukluk devrinde travma geçirmek ve yaşadığınız yer (az güneş ışığı ve D vitamini seviyeleri) üzere başka faktörler de hastalık riskini artırabilir.
Getty Images
Aşı mümkün mü?
Multipl sklerozun sebebine dair bu biçimdesine net bilgi, nasıl tedavi edileceğine ve hatta nasıl önleneceğine dair daha âlâ bir fikir verebilir.
Tıpkı kansere niye olan insan papilloma virüsü (HPV) ile uğraşta artık aşı kullanılması üzere bir muvaffakiyetin bu bahiste da elde edilmesi hedeflenebilir. HPV enfeksiyonları, rahim ağzı, penis ve ağız kanserleri de dahil olmak üzere kanser riskini artırabilir. Lakin çocukluk ve ergenlikte aşı programının kanserler üzerinde o kadar tesiri oldu ki eski rutin sürüntü testlerine artık gerek kalmayabilir.
Covid aşısını süratle geliştirmek için kullandığı birebir teknolojiyi kullanan Moderna da dahil olmak üzere, halihazırda bir EBV aşısı üzerinde çalışan birkaç şirket var. Fakat aşıların, multipl sklerozda rol oynayan birebir uydurma antikorları üretmek üzere bağışıklık sistemini tetiklemediğinden emin olmak gerekecek.
Multipl sklerozun aşıyla önlenip önlenemeyeceğini tespit etmek onlarca yıl sürecektir. Bu yüzden halihazırda MS hastası olanlar için bir “tedavi edici aşı” öncelikli gaye olacaktır.
Prof. Giovannoni, bunun su çiçeği virüsü bulaşmış şahıslara verilen zona aşısına benzeyeceğini belirterek “virüsü aslına bakarsan kapmış olsanız bile, karşı bağışıklık yansısı oluşturmak için bağışıklık sistemini güçlendiriyorsunuz” diyor.
EBV ile enfekte olmuş B hücrelerini ve virüsün kendisine saldıran ilaçları amaç alan tedaviler de araştırılıyor. Prof. Giovannoni, birtakım çalışmaların HIV ilaçlarının MS’e yakalanma riskini azalttığının gözlendiğini, bu niçinle HIV antiretroviral ilaçlarının MS’de işe yarayabileceğine dair “küçük bir ipucu olduğunu” söylüyor.
Ancak hala büyük belirsizlikler var.
EBV’yi bir kere aldığınızda, bunlar antikor üreten B hücrelerine yerleştiği için ömür uzunluğu bedende kalıyor.
Pekala bağışıklık sistemini yanlış yola sokan birinci enfeksiyon mu oluyor?
Yoksa MS’e yol açan şey bağışıklık sistemini harekete geçiren virüsün daima varlığı mı?
Araştırmacılar, multipl sklerozun niçinlerini anlamada büyük adımlar atmış oldu; lakin bu bilgiyi insanların hayatlarında kıymetli bir fark yaratacak biçimde kullanmak yeni çalışmalar gerektiriyor.