AKP geçen yıl Ekim ayında yürürlüğe giren toplumsal medya düzenlemesinin üzerinden bir yıl geçmeden yeni bir düzenleme hazırlığında. Düzenlemenin hangi sonuçlara yol açabileceğini Prof. Dr. Yaman Akdeniz ile konuştuk.
Geçen yıl toplumsal medya ile ilgili yeni düzenlemeler hayata geçiren AKP, ‘dezenformasyonla mücadele’ ismi altında bir daha bir yasa teklifi hazırlığında.
Bu mevzudaki birinci açıklamayı geçen hafta Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ziyareti daha sonrası uçakta gazetecilerin sorularını yanıtlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptı. Erdoğan, toplumsal medyada ‘yalan terörü’ olduğunu söz ederek milletlerarası alanda yapılan çalışmaları incelediklerini ve Ekim ayından itibaren Meclis’te bununla ilgili çalışma yürüteceklerini söylemiş oldu. Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Fahrettin Altun da ‘yabancı devletlerin yahut kuruluşların fonlarıyla Türkiye’nin faaliyet gösteren medya kuruluşlarına yönelik bir düzenleme’ hazırlığında olduklarını duyurdu. AKP’li yetkililer tarafınca yapılan açıklamalarda bu hususta Almanya modeli başta olmak üzere Avrupa Birliği’nin yürüttüğü çalışmaların incelendiği belirtiliyor. Anayasa Kurulu Lider Vekili Ali Özkaya, Almanya, Fransa üzere ülkelerde de misal yasalar bulunduğunu öne sürerek “Sosyal medyada dezenformasyon yapanlara bir yıldan beş yıla kadar mahpus ve toplumsal medyayı bir süre kullanamama üzere cezalar getirilmeli” dedi.
Bilişim hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz
Geçen yıl çıkarılan toplumsal medya yasası sansüre yol açtığı tarafında eleştiriliyordu. Pekala toplumsal medya için yeni bir düzenlemeye niye gereksinim duyuldu? Tabir Özgürlüğü Derneği kurucusu ve bilişim hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz ile konuştuk.
DW Türkçe: Öncelikle yeni bir toplumsal medya düzenlemesine niye gereksinim duyuluyor? Son toplumsal medya düzenlemesi Temmuz 2020’de yasalaşmıştı.
Yaman Akdeniz: Türkiye’de 2007’den beri bir internet yasası var. Birinci başta bu yasanın maksadı çocukları ziyanlı içerikten korumaktı. Ancak vakit ortasında bu hedefin dışına çıkmaya başlanıldı. Bilhassa 17-25 Aralık 2013 soruşturmalarından daha sonra kanun genişletildi. Kişilik haklarının ihlali, özel ömrün saklılığı münasebetleriyle de internet içeriklerine bilhassa siyasi nitelikli ve tenkit içeren haberlere erişim engellenmeye başlandı. Bundan bir yıl daha sonra ulusal güvenlik kamu sistemini korumak hedefiyle tam Haziran 2015 seçimlerindilk evvel maddede tekrar bir değişiklik yapıldı. Bilhassa Kürt haber siteleri, muhalif nitelikte haber siteleri ve olağan bu süreçte Wikipedia platformuna iki buçuk yıl boyunca erişim engellendi. Sendika.org tekraren erişime engellendi. ötürüsıyla yasanın kapsamı genişletildi. Geçtiğimiz sene Temmuz 2020’de tekrar değişiklik yapıldı. Erişim engelleme yaptırımının yanı sıra içeriklerin yayından kaldırılması yaptırımı da eklendi. Arama motorlarıyla kişilik hakları ihlali nedeni öne sürülerek içeriklerin irtibatının kesilmesi yaptırımı ekilendi. Bir de toplumsal medya platformlarının mecburî olarak Türkiye’de temsilci bulundurması koşulu kanuna eklendi. ötürüsıyla aslına bakarsan geniş kapsamlı bir yaptırım kelam konusu.
Bu yaptırımlar basın ve söz özgürlüğü açısından ne üzere sonuçlara yol açtı? Son yasa düzenlemeden daha sonra ne değişti?
Engelleme 2020 raporunu önümüzdeki hafta ortasında muhtemelen yayınlayacağız. O raporda da görüleceği üzere Türkiye’den 465 bin web sitesi erişime engelli, 150 binden çok haber içeriği, toplumsal medya içeriği aslına bakarsanız Türkiye’den erişim engellendi. ötürüsıyla pandemi periyodundaki bu yeni yaptırımların yanı sıra bilhassa Sedat Peker’in yapmış olduğu açıklamalar, görüntü yayınları daha sonrasında hükümet tarafında ortaya çıkan rahatsızlık, fazlaca sayıdaki yolsuzluk tezlerinin toplumsal medyada yazılması, tartışılması daha sonrasında artık de dezenformasyon ismi altında yeni bir düzenleme yapılacağının sinyali geçtiğimiz günlerde kamuoyuna duyuruldu. ötürüsıyla Meclis’in tatilden çıkmasından daha sonraki süreçte yinedan bir düzenleme yapılacağını anlıyoruz.
Pekala dezenformasyon tarifiyle ne kastediliyor, aslında burada da muğlak bir söz var. Bu durum, toplumsal medya kullanıcıları ve klâsik olmayan medya açısından ne üzere riskler içeriyor?
Dün yapılan açıklamalarda Anayasa Kurulu Başkanvekili Ali Özkaya, toplumsal medyada dezenformasyon yapanlara 1 yıldan 5 yıla kadar mahpus ve toplumsal medyayı bir süre kullanamama üzere cezalar getirilmesi düşünüldüğünü belirtmiş. Lakin natürel bu yapılan kısa açıklamalarda dezenformasyondan ne kastedildiği tam anlaşılmıyor. Fakat yapılan açıklamalardan palavra haber yahut işte desteği olmayan savlar olduğunu anlıyoruz. Ancak tabi dezenformasyonun nasıl ve neye göre tanımlanacağı belirli değil. Avrupa Birliği ülkelerinde yıllardır ziyanlı içerik tarifi üzerinde tartışılır. Terör propagandası tarifi üzerinde tartışılır. Lakin bu biçimde üzerinde mutabakat sağlanmış bir tarifi yok bunların. Dezenformasyon konusu da olağan bilhassa internet kapsamında yeni. O bakımdan doğal nasıl tanımlanacağı yahut bu tarifin ne biçimde uygulanacağı. Şimdiki pratikte biz erişimi engelleme kararlarını sulh ceza yargıçlarının aldığını görüyoruz. ötürüsıyla muhtemelen mevcut yeni düzenlemede de sulh ceza yargıçları dezenformasyon içerip içermediğine karar verebilir. Birinci evrede ve daha sonrasında da bir mahpus cezası olduğu için yargılama yapılacak anlıyoruz. 1 yıldan 5 yıla kadar mahpus cezası epeyce önemli bir kabahat olarak tanımlanıyor. Kaldı ki bu mahpus cezasının yanı sıra kullanıcıların muhakkak müddetler ile toplumsal medya kullanmasının kısıtlanması yahut yasaklanması kelam konusu. Bunlar tabi pek karşımıza çıkan örnekler değil milletlerarası hukukta. O bakımdan nasıl ve neye nazaran uygulanacağı soru işareti. Lakin doğal Türkiye’nin yeni bir seçim periyoduna girdiğini unutmamak lazım. ötürüsıyla maksat muhalif kitle, maksat muhalif haber siteleri ve gazeteciler olacaktır. Ve maksadın da yani bu biçimde bir teşebbüsle amaçlananın da susturmak, sindirmek olacağını düşünüyorum. Zira öbür türlü bu yeni ortaya çıkan fikrin açıklanamayacağını düşünüyorum.
Medyascope ve öbür medya kuruluşlarının yurtharicinden aldığı fonlar da toplumsal medya maddesiyle bir arada tartışmaya açıldı. Bağlantı Lideri Fahrettin Altun, bunu ‘beşinci kol faaliyeti’ olarak yorumladı. Yapılacak yeni düzenleme bu kuruluşları nasıl etkileyecek?
Bu iki mevzuyu birbirine ne biçimde bağlayacaklar yahut bağlamayacaklar onu da natürel Meclis’in tatili bittikten daha sonra nazaranceğiz. Ancak tabi hem toplumsal medyada hem basında hem siyasi partilerin yapmış olduğu açıklamalardan kimi medya kuruluşlarının fon almasından duyulan rahatsızlıklar gündeme geldi. ötürüsıyla sivil toplumda olduğu üzere bir denetleme sisteminin gelme ihtimali olduğunu düşünüyorum. Lakin olağan ne biçimde denetleyecekler? Bunu önümüzdeki periyotta bakılırsaceğiz. Açıkçası karmaşık bir mevzu. Kutuplaşma var fikir olarak. ötürüsıyla aslında beklentim bu mevzunun ayrıntılı bir biçimde ele alınması. Lakin natürel uzun yıllardır gördüğümüz, bu sene başında da gördüğümüz işte sivil toplum ve dernekler kanununda yapılan değişiklikler. Ondan öncesinde işte toplumsal medya platformlarının Türkiye’de temsilcilik açması zaruriliği. İşte yenidendan toplumsal medya yasasının gündeme gelmesi. ötürüsıyla bunlar daima Türkiye’de tek taraflı olarak hükümetin lehine ve özgür ve bağımsız basın organlarını, gazetecileri ve olağan ki bireyleri yani muhalif kimliği olan bireyleri susturmak ve sindirmek maksatlı olarak kullanılan düzenekler olarak karşımıza çıkıyor. Ve bugüne kadar da maalesef hükümet ve hükümet organları bizi şaşırtmadı.
Son olarak yeni düzenleme ile ilgili açıklamalarda Almanya meseladen bahsediliyor. Almanya’daki model Türkiye’de uygulanabilir mi, ne düşünüyorsunuz?
Artık natürel yeni bir yasa tasarısı çıktığı vakit artık Türkiye, Batı Avrupa’dan örnekler vermeye başladı. ötürüsıyla geçen sene de bu karşımıza çıkmıştı. Temmuz ve 2020 değişiklikleri sırasında da Almanya’da bir toplumsal medya yasası oldu. ötürüsıyla Türkiye’de de buna muhtaçlık olduğunu, farklı bir şey yapmadığı söylenmişti. bir daha tıpkı Alman maddesine atıfla dezenformasyon konusunda yapılmaya çalışılan tasarı yahut teşebbüs yasal kılınmaya çalışılıyor. Lakin Almanya ile Türkiye’ye baktığımız vakit aslında karşılaştırılacak pek bir şey de yok üzere. Zira Almanya’da demokratik kurumların işlediğini, kamu kurumlarının ve bilhassa mahkemelerin, yargının bağımsız olduğunu, Türkiye’de emsal bir durumun olmadığını, toplumsal medya platformları ile ilgili her ne kadar bir düzenleme olsa da oradaki düzenlemenin yalnızca kullanıcılarla toplumsal medya platformlarını muhatap ettiği, şayet kullanıcılardan gelen talepler karşılanmazsa toplumsal medya platformlarına ceza verileceği öngörülmüş iken Türkiye’deki yapıda hem toplumsal medya platformlarına önemli cezalar öngörülmüş birebir vakitte esasen kullanıcı talepleri yerine getirilmezse Türkiye’deki yapıda hem erişimi engelleme yaptırımı var hem içeriklerin yayından çıkartılması yaptırımı var. Biz Şansölye Merkel’in kendisi hakkında yazılanlarla ilgili her gün savcılıklara, emniyet ünitelerine koştuğunu, kabahat duyurusunda bulunduğunu, gazetecileri şikâyet ettiğini, Der Spiegel’in, Die Welt’in, Deutsche Welle’nin haber sitelerine erişimi engelletmeye, haberlerini kaldırmaya zorladığını görmüyoruz. Bunların hepsini ancak Türkiye’de görüyoruz. ötürüsıyla Almanya ile Türkiye’yi karşılaştırmayı hiç yanlışsız bulmuyorum.
Söyleşi: Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
Geçen yıl toplumsal medya ile ilgili yeni düzenlemeler hayata geçiren AKP, ‘dezenformasyonla mücadele’ ismi altında bir daha bir yasa teklifi hazırlığında.
Bu mevzudaki birinci açıklamayı geçen hafta Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ziyareti daha sonrası uçakta gazetecilerin sorularını yanıtlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptı. Erdoğan, toplumsal medyada ‘yalan terörü’ olduğunu söz ederek milletlerarası alanda yapılan çalışmaları incelediklerini ve Ekim ayından itibaren Meclis’te bununla ilgili çalışma yürüteceklerini söylemiş oldu. Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Fahrettin Altun da ‘yabancı devletlerin yahut kuruluşların fonlarıyla Türkiye’nin faaliyet gösteren medya kuruluşlarına yönelik bir düzenleme’ hazırlığında olduklarını duyurdu. AKP’li yetkililer tarafınca yapılan açıklamalarda bu hususta Almanya modeli başta olmak üzere Avrupa Birliği’nin yürüttüğü çalışmaların incelendiği belirtiliyor. Anayasa Kurulu Lider Vekili Ali Özkaya, Almanya, Fransa üzere ülkelerde de misal yasalar bulunduğunu öne sürerek “Sosyal medyada dezenformasyon yapanlara bir yıldan beş yıla kadar mahpus ve toplumsal medyayı bir süre kullanamama üzere cezalar getirilmeli” dedi.
Bilişim hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz
Geçen yıl çıkarılan toplumsal medya yasası sansüre yol açtığı tarafında eleştiriliyordu. Pekala toplumsal medya için yeni bir düzenlemeye niye gereksinim duyuldu? Tabir Özgürlüğü Derneği kurucusu ve bilişim hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz ile konuştuk.
DW Türkçe: Öncelikle yeni bir toplumsal medya düzenlemesine niye gereksinim duyuluyor? Son toplumsal medya düzenlemesi Temmuz 2020’de yasalaşmıştı.
Yaman Akdeniz: Türkiye’de 2007’den beri bir internet yasası var. Birinci başta bu yasanın maksadı çocukları ziyanlı içerikten korumaktı. Ancak vakit ortasında bu hedefin dışına çıkmaya başlanıldı. Bilhassa 17-25 Aralık 2013 soruşturmalarından daha sonra kanun genişletildi. Kişilik haklarının ihlali, özel ömrün saklılığı münasebetleriyle de internet içeriklerine bilhassa siyasi nitelikli ve tenkit içeren haberlere erişim engellenmeye başlandı. Bundan bir yıl daha sonra ulusal güvenlik kamu sistemini korumak hedefiyle tam Haziran 2015 seçimlerindilk evvel maddede tekrar bir değişiklik yapıldı. Bilhassa Kürt haber siteleri, muhalif nitelikte haber siteleri ve olağan bu süreçte Wikipedia platformuna iki buçuk yıl boyunca erişim engellendi. Sendika.org tekraren erişime engellendi. ötürüsıyla yasanın kapsamı genişletildi. Geçtiğimiz sene Temmuz 2020’de tekrar değişiklik yapıldı. Erişim engelleme yaptırımının yanı sıra içeriklerin yayından kaldırılması yaptırımı da eklendi. Arama motorlarıyla kişilik hakları ihlali nedeni öne sürülerek içeriklerin irtibatının kesilmesi yaptırımı ekilendi. Bir de toplumsal medya platformlarının mecburî olarak Türkiye’de temsilci bulundurması koşulu kanuna eklendi. ötürüsıyla aslına bakarsan geniş kapsamlı bir yaptırım kelam konusu.
Bu yaptırımlar basın ve söz özgürlüğü açısından ne üzere sonuçlara yol açtı? Son yasa düzenlemeden daha sonra ne değişti?
Engelleme 2020 raporunu önümüzdeki hafta ortasında muhtemelen yayınlayacağız. O raporda da görüleceği üzere Türkiye’den 465 bin web sitesi erişime engelli, 150 binden çok haber içeriği, toplumsal medya içeriği aslına bakarsanız Türkiye’den erişim engellendi. ötürüsıyla pandemi periyodundaki bu yeni yaptırımların yanı sıra bilhassa Sedat Peker’in yapmış olduğu açıklamalar, görüntü yayınları daha sonrasında hükümet tarafında ortaya çıkan rahatsızlık, fazlaca sayıdaki yolsuzluk tezlerinin toplumsal medyada yazılması, tartışılması daha sonrasında artık de dezenformasyon ismi altında yeni bir düzenleme yapılacağının sinyali geçtiğimiz günlerde kamuoyuna duyuruldu. ötürüsıyla Meclis’in tatilden çıkmasından daha sonraki süreçte yinedan bir düzenleme yapılacağını anlıyoruz.
Pekala dezenformasyon tarifiyle ne kastediliyor, aslında burada da muğlak bir söz var. Bu durum, toplumsal medya kullanıcıları ve klâsik olmayan medya açısından ne üzere riskler içeriyor?
Dün yapılan açıklamalarda Anayasa Kurulu Başkanvekili Ali Özkaya, toplumsal medyada dezenformasyon yapanlara 1 yıldan 5 yıla kadar mahpus ve toplumsal medyayı bir süre kullanamama üzere cezalar getirilmesi düşünüldüğünü belirtmiş. Lakin natürel bu yapılan kısa açıklamalarda dezenformasyondan ne kastedildiği tam anlaşılmıyor. Fakat yapılan açıklamalardan palavra haber yahut işte desteği olmayan savlar olduğunu anlıyoruz. Ancak tabi dezenformasyonun nasıl ve neye göre tanımlanacağı belirli değil. Avrupa Birliği ülkelerinde yıllardır ziyanlı içerik tarifi üzerinde tartışılır. Terör propagandası tarifi üzerinde tartışılır. Lakin bu biçimde üzerinde mutabakat sağlanmış bir tarifi yok bunların. Dezenformasyon konusu da olağan bilhassa internet kapsamında yeni. O bakımdan doğal nasıl tanımlanacağı yahut bu tarifin ne biçimde uygulanacağı. Şimdiki pratikte biz erişimi engelleme kararlarını sulh ceza yargıçlarının aldığını görüyoruz. ötürüsıyla muhtemelen mevcut yeni düzenlemede de sulh ceza yargıçları dezenformasyon içerip içermediğine karar verebilir. Birinci evrede ve daha sonrasında da bir mahpus cezası olduğu için yargılama yapılacak anlıyoruz. 1 yıldan 5 yıla kadar mahpus cezası epeyce önemli bir kabahat olarak tanımlanıyor. Kaldı ki bu mahpus cezasının yanı sıra kullanıcıların muhakkak müddetler ile toplumsal medya kullanmasının kısıtlanması yahut yasaklanması kelam konusu. Bunlar tabi pek karşımıza çıkan örnekler değil milletlerarası hukukta. O bakımdan nasıl ve neye nazaran uygulanacağı soru işareti. Lakin doğal Türkiye’nin yeni bir seçim periyoduna girdiğini unutmamak lazım. ötürüsıyla maksat muhalif kitle, maksat muhalif haber siteleri ve gazeteciler olacaktır. Ve maksadın da yani bu biçimde bir teşebbüsle amaçlananın da susturmak, sindirmek olacağını düşünüyorum. Zira öbür türlü bu yeni ortaya çıkan fikrin açıklanamayacağını düşünüyorum.
Medyascope ve öbür medya kuruluşlarının yurtharicinden aldığı fonlar da toplumsal medya maddesiyle bir arada tartışmaya açıldı. Bağlantı Lideri Fahrettin Altun, bunu ‘beşinci kol faaliyeti’ olarak yorumladı. Yapılacak yeni düzenleme bu kuruluşları nasıl etkileyecek?
Bu iki mevzuyu birbirine ne biçimde bağlayacaklar yahut bağlamayacaklar onu da natürel Meclis’in tatili bittikten daha sonra nazaranceğiz. Ancak tabi hem toplumsal medyada hem basında hem siyasi partilerin yapmış olduğu açıklamalardan kimi medya kuruluşlarının fon almasından duyulan rahatsızlıklar gündeme geldi. ötürüsıyla sivil toplumda olduğu üzere bir denetleme sisteminin gelme ihtimali olduğunu düşünüyorum. Lakin olağan ne biçimde denetleyecekler? Bunu önümüzdeki periyotta bakılırsaceğiz. Açıkçası karmaşık bir mevzu. Kutuplaşma var fikir olarak. ötürüsıyla aslında beklentim bu mevzunun ayrıntılı bir biçimde ele alınması. Lakin natürel uzun yıllardır gördüğümüz, bu sene başında da gördüğümüz işte sivil toplum ve dernekler kanununda yapılan değişiklikler. Ondan öncesinde işte toplumsal medya platformlarının Türkiye’de temsilcilik açması zaruriliği. İşte yenidendan toplumsal medya yasasının gündeme gelmesi. ötürüsıyla bunlar daima Türkiye’de tek taraflı olarak hükümetin lehine ve özgür ve bağımsız basın organlarını, gazetecileri ve olağan ki bireyleri yani muhalif kimliği olan bireyleri susturmak ve sindirmek maksatlı olarak kullanılan düzenekler olarak karşımıza çıkıyor. Ve bugüne kadar da maalesef hükümet ve hükümet organları bizi şaşırtmadı.
Son olarak yeni düzenleme ile ilgili açıklamalarda Almanya meseladen bahsediliyor. Almanya’daki model Türkiye’de uygulanabilir mi, ne düşünüyorsunuz?
Artık natürel yeni bir yasa tasarısı çıktığı vakit artık Türkiye, Batı Avrupa’dan örnekler vermeye başladı. ötürüsıyla geçen sene de bu karşımıza çıkmıştı. Temmuz ve 2020 değişiklikleri sırasında da Almanya’da bir toplumsal medya yasası oldu. ötürüsıyla Türkiye’de de buna muhtaçlık olduğunu, farklı bir şey yapmadığı söylenmişti. bir daha tıpkı Alman maddesine atıfla dezenformasyon konusunda yapılmaya çalışılan tasarı yahut teşebbüs yasal kılınmaya çalışılıyor. Lakin Almanya ile Türkiye’ye baktığımız vakit aslında karşılaştırılacak pek bir şey de yok üzere. Zira Almanya’da demokratik kurumların işlediğini, kamu kurumlarının ve bilhassa mahkemelerin, yargının bağımsız olduğunu, Türkiye’de emsal bir durumun olmadığını, toplumsal medya platformları ile ilgili her ne kadar bir düzenleme olsa da oradaki düzenlemenin yalnızca kullanıcılarla toplumsal medya platformlarını muhatap ettiği, şayet kullanıcılardan gelen talepler karşılanmazsa toplumsal medya platformlarına ceza verileceği öngörülmüş iken Türkiye’deki yapıda hem toplumsal medya platformlarına önemli cezalar öngörülmüş birebir vakitte esasen kullanıcı talepleri yerine getirilmezse Türkiye’deki yapıda hem erişimi engelleme yaptırımı var hem içeriklerin yayından çıkartılması yaptırımı var. Biz Şansölye Merkel’in kendisi hakkında yazılanlarla ilgili her gün savcılıklara, emniyet ünitelerine koştuğunu, kabahat duyurusunda bulunduğunu, gazetecileri şikâyet ettiğini, Der Spiegel’in, Die Welt’in, Deutsche Welle’nin haber sitelerine erişimi engelletmeye, haberlerini kaldırmaya zorladığını görmüyoruz. Bunların hepsini ancak Türkiye’de görüyoruz. ötürüsıyla Almanya ile Türkiye’yi karşılaştırmayı hiç yanlışsız bulmuyorum.
Söyleşi: Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe