ABD üzere büyük iktisatların sakinlik ve finansal düzensizlikle karşı karşıya kalmasından korkmak için kâfi niye var.
Önümüzdeki yıl için global finansal ve ekonomik görünüm son aylarda süratle berbatlaştı, siyaset yapıcılar, yatırımcılar ve hanehalkları artık beklentilerini ne kadar ve ne kadar mühletle revize etmeleri gerektiğini soruyorlar. Bu altı sorunun karşılığına bağlı.
ilk vakit içinderda, birçok gelişmiş iktisatta enflasyondaki artış süreksiz mi yoksa daha kalıcı mı olacak? Bu tartışma son bir yıldır devam ediyor, lakin artık büyük ölçüde çözüldü: “Kalıcı” diyenler kazandı. Daha evvel birçok merkez bankasını ve mali otoriteyi içeren “geçici” diyenler tarafı ise yanıldığını kabul etmeli.
İkinci soru, enflasyondaki artışın çok toplam talepten (gevşek nakdî, kredi ve maliye politikaları) mı yoksa stagflasyonist negatif toplam arz şoklarından mı (ilk Covid-19 kilitlenmeleri, tedarik zinciri darboğazları, azalan ABD işgücü arzı, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının emtia meblağları üstündeki tesiri ve Çin’in “sıfır Covid” siyaseti dahil) kaynaklanıp kaynaklanmadığı. Talep ve arz faktörleri karışımda iken, arz faktörlerinin giderek daha belirleyici bir rol oynadığı artık yaygın olarak kabul edilmekte. Bu değerli, zira arz kaynaklı enflasyon stagflasyonisttir ve bu niçinle para siyaseti sıkılaştırıldığında sert bir iniş (artan işsizlik ve potansiyel olarak durgunluk) riskini artırır.
Bu direkt üçüncü soruya yol açıyor: ABD Merkez Bankası (Fed) ve başka büyük merkez bankaları tarafınca para siyaseti sıkılaştırması sert mi yoksa yumuşak bir iniş mi getirecek? Yakın vakte kadar, birçok merkez bankası ve Wall Street’in birden fazla “yumuşak iniş” senaryosunu anlatıyordu. Lakin fikir birliği, Fed Lideri Jerome Powell’ın bile bir sakinliğin mümkün olduğunu ve yumuşak bir inişin “fazlaca zorlu” olacağını kabul etmesiyle süratle değişti.
Dahası, New York Fed tarafınca kullanılan bir model, sert bir iniş mümkünlüğünün yüksek olduğunu gösteriyor. İngiltere Merkez Bankası da benzeri görüşleri lisana getirdi. Birkaç önde gelen Wall Street kurumu artık bir sakinliğin temel senaryoları olduğuna karar verdi (diğer tüm değişkenler sabit tutulursa en muhtemel sonuç). ABD ve Avrupa’da, ekonomik faaliyetin ileriye dönük göstergeleri ile iş dünyası ve tüketici inancı keskin bir biçimde aşağıya gerçek ilerliyor.
Dördüncü soru, sert bir inişin merkez bankalarının enflasyon konusundaki şahin kararlılığını zayıflatıp zayıflatmayacağı. Sert bir iniş mümkünlüğü oluştuğunda siyaset sıkılaştırmalarını durdururlarsa, talep şoklarının yahut arz şoklarının baskın olup olmadığına bağlı olarak enflasyonda kalıcı bir artış ve ekonomik çok ısınma (hedefin üzerinde enflasyon ve potansiyel büyümenin üstünde) yahut stagflasyon (hedefin üzerinde enflasyon ve durgunluk) bekleyebiliriz.
Çoğu piyasa analisti merkez bankalarının şahin kalacağını düşünüyor üzere görünüyor lakin o kadar emin değilim. Sert bir iniş yaklaştığında eninde sonunda daha yüksek enflasyonu – akabinde stagflasyonu – reddedeceklerini ve kabul edeceklerini savundum, zira senelerca süren düşük faiz oranlarından daha sonra özel ve kamu yükümlülüklerinin çok birikmesi niçiniyle bir sakinliğin ve borç tuzağının ziyanından telaş duyacaklar.
Şimdi sert tekrar fazla analist için bir temel senaryo haline geldiğinden, yeni bir (beşinci) soru ortaya çıkıyor: Yaklaşan sakinlik yavaşça ve kısa ömürlü mü olacak, yoksa şiddetli olacak ve derin finansal düşünce ile karakterize edilecek mi? Sert iniş taban çizgisine geç ve isteksizce gelenlerin birden fazla hala rastgele bir sakinliğin sığ ve kısa olacağını tez ediyor. Bugünün finansal dengesizliklerinin 2008 global finansal krizi öncesindeki kadar şiddetli olmadığını ve bu niçinle önemli bir borç ve finansal kriz ile sakinlik riskinin düşük olduğunu savunuyorlar. Lakin bu görüş tehlikeli derecede naif.
Bir daha sonraki sakinliğin önemli bir stagflasyonist borç krizi ile işaretleneceğine inanmak için kâfi niye var. Global GSYİH’nın bir hissesi olarak, özel ve kamu borç düzeyleri bugün geçmişe bakılırsa epeyce daha yüksek ve 1999’da %200’den bugün %350’ye yükselmiş durumda. (Pandeminin başlangıcından bu yana bilhassa keskin bir artışla). Bu şartlar altında, para siyasetinin süratli olağanlaşması ve yükselen faiz oranları, yüksek kaldıraçlı zombi hanehalklarını, şirketleri, finansal kurumları ve hükümetleri iflas ve temerrüde sürükleyecektir.
Bir daha sonraki kriz evvelkiler üzere olmayacak. 1970’lerde stagflasyon yaşadık fakat büyük borç krizleri olmadı zira borç düzeyleri düşüktü. 2008’den daha sonra borç krizi ve akabinde düşük enflasyon yahut deflasyon yaşadık zira kredi sıkışıklığı negatif bir talep şoku yaratmıştı. Bugün, hayli daha yüksek borç düzeyleri bağlamında arz şoklarıyla karşı karşıyayız, bu da 1970’lerin biçimi stagflasyon ve 2008 üslubu borç krizlerinin bir kombinasyonuna yanlışsız ilerlediğimizi ima ediyor – yani, bir stagflasyonist borç krizi.
Stagflasyonist şoklarla karşı karşıya kalırken, bir merkez bankası, iktisat sakinliğe hakikat ilerlerken bile siyaset duruşunu sıkılaştırmalıdır. ötürüsıyla bugünkü durum, global finansal krizden yahut merkez bankalarının düşen toplam talep ve deflasyonist baskıya karşılık olarak para siyasetini agresif bir biçimde gevşetebileceği pandeminin birinci aylarından temelde farklı. Mali genişleme alanı da bu sefer daha hudutlu olacak. Mali mühimmatın birden fazla kullanıldı ve kamu borçları sürdürülemez hale geliyor.
Dahası, günümüzün yüksek enflasyonu global bir fenomen olduğu için, birçok merkez bankası tıpkı anda sıkılaştırıyor ve bu biçimdece senkronize bir global sakinlik mümkünlüğünü artırıyor. Bu sıkılaştırmanın esasen bir tesiri var: baloncuklar her yerde sönüyor – kamu ve özel sermaye, gayrimenkul, konut, göğüs pay senetleri, kripto, Spacs (özel emelli satın alma şirketleri), tahviller ve kredi araçları dahil. Gerçek ve finansal zenginlik düşüyor. Borçlar ve borç servisi oranları artıyor.
Bu bizi son soruya getiriyor: pay senedi piyasaları mevcut ayı piyasasından toparlanacak mı (son doruktan en az %20’lik bir düşüş) yoksa daha da düşecek mi? Büyük olasılıkla, daha aşağıya düşecekler. Sonuçta, tipik durgunluklarında, ABD ve global pay senetleri yaklaşık %35 oranında düşme eğilimindedir. Lakin bir daha sonraki sakinlik stagflasyonist olacağından ve finansal krizin eşlik edeceğinden, pay senedi piyasalarındaki çöküş %50’ye yakın olabilir.
Durgunluğun yavaşça yahut şiddetli bulunmasına bakılmaksızın, tarih, pay senedi piyasasının tabana vurmadan evvel düşmek için fazlaca daha fazla alana sahip olduğunu göstermektedir. Mevcut bağlamda, rastgele bir toparlanma – son iki haftadaki üzere – olağan düşüş fırsatından çok, “ölü bir kedi sıçraması” (dead cat bounce) olarak görülmelidir. Mevcut global durum bizi biroldukça soruyla karşı karşıya bıraksa da, çözülmesi gereken gerçek bir bilmece yok. İşler iyileşmedilk evvel fazlaca daha berbata gidecek.
New York Üniversitesi Stern School of Business’ta emekli iktisat profesörü olan Nouriel Roubini, IMF, ABD Federal Rezervi ve Dünya Bankası için çalıştı.
© Project Syndicate
Önümüzdeki yıl için global finansal ve ekonomik görünüm son aylarda süratle berbatlaştı, siyaset yapıcılar, yatırımcılar ve hanehalkları artık beklentilerini ne kadar ve ne kadar mühletle revize etmeleri gerektiğini soruyorlar. Bu altı sorunun karşılığına bağlı.
ilk vakit içinderda, birçok gelişmiş iktisatta enflasyondaki artış süreksiz mi yoksa daha kalıcı mı olacak? Bu tartışma son bir yıldır devam ediyor, lakin artık büyük ölçüde çözüldü: “Kalıcı” diyenler kazandı. Daha evvel birçok merkez bankasını ve mali otoriteyi içeren “geçici” diyenler tarafı ise yanıldığını kabul etmeli.
İkinci soru, enflasyondaki artışın çok toplam talepten (gevşek nakdî, kredi ve maliye politikaları) mı yoksa stagflasyonist negatif toplam arz şoklarından mı (ilk Covid-19 kilitlenmeleri, tedarik zinciri darboğazları, azalan ABD işgücü arzı, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının emtia meblağları üstündeki tesiri ve Çin’in “sıfır Covid” siyaseti dahil) kaynaklanıp kaynaklanmadığı. Talep ve arz faktörleri karışımda iken, arz faktörlerinin giderek daha belirleyici bir rol oynadığı artık yaygın olarak kabul edilmekte. Bu değerli, zira arz kaynaklı enflasyon stagflasyonisttir ve bu niçinle para siyaseti sıkılaştırıldığında sert bir iniş (artan işsizlik ve potansiyel olarak durgunluk) riskini artırır.
Bu direkt üçüncü soruya yol açıyor: ABD Merkez Bankası (Fed) ve başka büyük merkez bankaları tarafınca para siyaseti sıkılaştırması sert mi yoksa yumuşak bir iniş mi getirecek? Yakın vakte kadar, birçok merkez bankası ve Wall Street’in birden fazla “yumuşak iniş” senaryosunu anlatıyordu. Lakin fikir birliği, Fed Lideri Jerome Powell’ın bile bir sakinliğin mümkün olduğunu ve yumuşak bir inişin “fazlaca zorlu” olacağını kabul etmesiyle süratle değişti.
Dahası, New York Fed tarafınca kullanılan bir model, sert bir iniş mümkünlüğünün yüksek olduğunu gösteriyor. İngiltere Merkez Bankası da benzeri görüşleri lisana getirdi. Birkaç önde gelen Wall Street kurumu artık bir sakinliğin temel senaryoları olduğuna karar verdi (diğer tüm değişkenler sabit tutulursa en muhtemel sonuç). ABD ve Avrupa’da, ekonomik faaliyetin ileriye dönük göstergeleri ile iş dünyası ve tüketici inancı keskin bir biçimde aşağıya gerçek ilerliyor.
Dördüncü soru, sert bir inişin merkez bankalarının enflasyon konusundaki şahin kararlılığını zayıflatıp zayıflatmayacağı. Sert bir iniş mümkünlüğü oluştuğunda siyaset sıkılaştırmalarını durdururlarsa, talep şoklarının yahut arz şoklarının baskın olup olmadığına bağlı olarak enflasyonda kalıcı bir artış ve ekonomik çok ısınma (hedefin üzerinde enflasyon ve potansiyel büyümenin üstünde) yahut stagflasyon (hedefin üzerinde enflasyon ve durgunluk) bekleyebiliriz.
Çoğu piyasa analisti merkez bankalarının şahin kalacağını düşünüyor üzere görünüyor lakin o kadar emin değilim. Sert bir iniş yaklaştığında eninde sonunda daha yüksek enflasyonu – akabinde stagflasyonu – reddedeceklerini ve kabul edeceklerini savundum, zira senelerca süren düşük faiz oranlarından daha sonra özel ve kamu yükümlülüklerinin çok birikmesi niçiniyle bir sakinliğin ve borç tuzağının ziyanından telaş duyacaklar.
Şimdi sert tekrar fazla analist için bir temel senaryo haline geldiğinden, yeni bir (beşinci) soru ortaya çıkıyor: Yaklaşan sakinlik yavaşça ve kısa ömürlü mü olacak, yoksa şiddetli olacak ve derin finansal düşünce ile karakterize edilecek mi? Sert iniş taban çizgisine geç ve isteksizce gelenlerin birden fazla hala rastgele bir sakinliğin sığ ve kısa olacağını tez ediyor. Bugünün finansal dengesizliklerinin 2008 global finansal krizi öncesindeki kadar şiddetli olmadığını ve bu niçinle önemli bir borç ve finansal kriz ile sakinlik riskinin düşük olduğunu savunuyorlar. Lakin bu görüş tehlikeli derecede naif.
Bir daha sonraki sakinliğin önemli bir stagflasyonist borç krizi ile işaretleneceğine inanmak için kâfi niye var. Global GSYİH’nın bir hissesi olarak, özel ve kamu borç düzeyleri bugün geçmişe bakılırsa epeyce daha yüksek ve 1999’da %200’den bugün %350’ye yükselmiş durumda. (Pandeminin başlangıcından bu yana bilhassa keskin bir artışla). Bu şartlar altında, para siyasetinin süratli olağanlaşması ve yükselen faiz oranları, yüksek kaldıraçlı zombi hanehalklarını, şirketleri, finansal kurumları ve hükümetleri iflas ve temerrüde sürükleyecektir.
Bir daha sonraki kriz evvelkiler üzere olmayacak. 1970’lerde stagflasyon yaşadık fakat büyük borç krizleri olmadı zira borç düzeyleri düşüktü. 2008’den daha sonra borç krizi ve akabinde düşük enflasyon yahut deflasyon yaşadık zira kredi sıkışıklığı negatif bir talep şoku yaratmıştı. Bugün, hayli daha yüksek borç düzeyleri bağlamında arz şoklarıyla karşı karşıyayız, bu da 1970’lerin biçimi stagflasyon ve 2008 üslubu borç krizlerinin bir kombinasyonuna yanlışsız ilerlediğimizi ima ediyor – yani, bir stagflasyonist borç krizi.
Stagflasyonist şoklarla karşı karşıya kalırken, bir merkez bankası, iktisat sakinliğe hakikat ilerlerken bile siyaset duruşunu sıkılaştırmalıdır. ötürüsıyla bugünkü durum, global finansal krizden yahut merkez bankalarının düşen toplam talep ve deflasyonist baskıya karşılık olarak para siyasetini agresif bir biçimde gevşetebileceği pandeminin birinci aylarından temelde farklı. Mali genişleme alanı da bu sefer daha hudutlu olacak. Mali mühimmatın birden fazla kullanıldı ve kamu borçları sürdürülemez hale geliyor.
Dahası, günümüzün yüksek enflasyonu global bir fenomen olduğu için, birçok merkez bankası tıpkı anda sıkılaştırıyor ve bu biçimdece senkronize bir global sakinlik mümkünlüğünü artırıyor. Bu sıkılaştırmanın esasen bir tesiri var: baloncuklar her yerde sönüyor – kamu ve özel sermaye, gayrimenkul, konut, göğüs pay senetleri, kripto, Spacs (özel emelli satın alma şirketleri), tahviller ve kredi araçları dahil. Gerçek ve finansal zenginlik düşüyor. Borçlar ve borç servisi oranları artıyor.
Bu bizi son soruya getiriyor: pay senedi piyasaları mevcut ayı piyasasından toparlanacak mı (son doruktan en az %20’lik bir düşüş) yoksa daha da düşecek mi? Büyük olasılıkla, daha aşağıya düşecekler. Sonuçta, tipik durgunluklarında, ABD ve global pay senetleri yaklaşık %35 oranında düşme eğilimindedir. Lakin bir daha sonraki sakinlik stagflasyonist olacağından ve finansal krizin eşlik edeceğinden, pay senedi piyasalarındaki çöküş %50’ye yakın olabilir.
Durgunluğun yavaşça yahut şiddetli bulunmasına bakılmaksızın, tarih, pay senedi piyasasının tabana vurmadan evvel düşmek için fazlaca daha fazla alana sahip olduğunu göstermektedir. Mevcut bağlamda, rastgele bir toparlanma – son iki haftadaki üzere – olağan düşüş fırsatından çok, “ölü bir kedi sıçraması” (dead cat bounce) olarak görülmelidir. Mevcut global durum bizi biroldukça soruyla karşı karşıya bıraksa da, çözülmesi gereken gerçek bir bilmece yok. İşler iyileşmedilk evvel fazlaca daha berbata gidecek.
New York Üniversitesi Stern School of Business’ta emekli iktisat profesörü olan Nouriel Roubini, IMF, ABD Federal Rezervi ve Dünya Bankası için çalıştı.
© Project Syndicate