Enflasyona karşı faizlerin yükseltilmesi 80’lerin makûs anılarının canlanmasına niye oldu. Gelişmekte olan ülkelerin dış borç problemlerine tahlil bulunmadığı takdirde yeni bir ‘kayıp dönem’ yaşanma mümkünlüğü yüksek.
Dünya iktisadında esas gündem unsuru enflasyon. Bilhassa ABD’de enflasyonun en son yüzde 9,1’e yükselmesi merkez bankalarının daha süratli faiz artıracakları beklentisini güçlendirdi. Hakikaten iki gün içerisinde Kanada, G.Kore, Yeni Zelanda, Filipinler, Singapur siyaset faizlerini üst çekerek mali sıkılaşmaya gittiler. Tepe yapan güç ve emtia meblağları akabinde enflasyona karşı uğraş için faizlerin yükseltilmesi 80’lerin makûs anılarının canlanmasına niye oldu.
80’lerin başında ABD’de siyaset faizinin yüzde 19’a kadar yükselmesi, genel olarak tüm dünyada faiz oranlarının çift hanelerde seyretmesi ekonomik sakinliği tetiklemiş, gelişmekte olan ülkelerde (GOÜ) önemli bir borç krizi baş göstermişti. O devir petrol fiyatlarının yüksek seyri, petrol ihraç eden ülkelerin dolara boğulmasını getirmişti.
Özellikle Körfez monarşileri kendi güvenlikleri için bu dövizleri ülke haricinde tutmayı, memleketler arası bankalarda park etmeyi tercih etmişti. Bu döviz bolluğu GOÜ’lere düşük faizli sendikasyon kredilerinin pazarlanmasını teşvik etmişti. Faiz maliyetlerinin artışı, global sakinliğin hâkim olması, başta Latin Amerika coğrafyası, birfazlaca fakir ülkeyi borç krizine sürüklemişti. IMF programları altında vahim bir yoksuluk deneyimleyen Latin Amerika ülkelerinde 80’ler hala “kayıp on yıl” diye anılmaya devam ediyor.
KÜRESEL BORÇ REKORLARI KIRILIYOR
Bugün de enflasyonu tedbire gayesinin öne çıkması kararı global iktisat durma noktasına gelirse, tekrar bir borç krizi yaşanabilir mi sorusu akla geliyor. Üstelik dünyada borçluluk seviyelerinin rekorlar kırdığı periyotta.
Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) sayılarına nazaran, global borç pandeminin en tesirli periyodunda, 2021’in birinci çeyreğinde GSYH’nin yüzde 366’sına ulaştı. Akabinde süratli ekonomik büyüme yardımıyla bu oran bugün yüzde 352’ye gerilediyse de hala çok yüksek bir seviyede bulunuyor.
Pandemi periyodunda global borçlar GSYH’nin yüzde olarak 42 puan arttı. Gelişmiş ülkelerde hem hükümette, hem özel bölümde borçlulukta sıçrama gözlenirken; yükselen ülke tabir edilen GOÜ’lerde özel kesim yüklü bir borç artışı gözlendi (Hükümette 10,1, özel kesimde 21,6 puan). Zira Türkiye dâhil kimi GOÜ’ler bu vakitte bütçeden yurttaşlara nakit transferinde cimri davrandılar.
GSYH’nin yüzdesi olarak global borçların 104 puanı hükümet, 248 puanı özel dal. Özel kesim borçları da hanehalkı 65, gerçek dal şirketleri 102, finansal kuruluşlar 78 puan halinde dağılıyor. Kendi GSYH’lerinin yüzdesi olarak gelişmiş ülkelerin borcu 407, GOÜ’lerin 306 puan.
En yüksek borçluluk seviyesi yüzde 619 ile Japonya’da. ABD’nin GSYH’nin yüzde 359’u, Çin’in yüzde 334’ü borcu bulunuyor. Financial Times’dan Gillian Tett’e göre, Japonya’da hükümet kuruluşları karşılıklı borçlandıkları, ABD’de emlak fiyatları ve finansal varlıklardaki artışlar borçları dengelediği, Çin’de özel kesim borçlarının kıymetli kısmı hükümet takviyesiyle gerçekleştiği için tablo o kadar korkutucu olmayabilir. (F.Times 15 Temmuz 2022).
GOÜ’lerin ortasında GSYH’nin yüzdesi olarak Brezilya’nın yüzde 217, Hindistan’ın yüzde 176 borcu bulunuyor. Bu listede Türkiye yüzde 166 ile orta sıralarda yer alıyor. nazaranceli düşük borçlular yüzde 95’le Meksika, yüzde 94’le Arjantin ve yüzde 89’la Endonezya. En büyük borç derdi yaşayan ülkenin Arjantin olduğu düşünülürse, tek başına borçluluk seviyesi üzerinden bir tahlilin eksik kalacağı anlaşılır.
İLK KARAYA OTURAN SRİ LANKA OLDU
ABD’de faizlerin artış ivmesi kazanmasıyla dolar baş döndürücü bir tempoda değerlenmeye başladı. Hem dolar faizlerinin cazibesi, birebir vakitte global sakinlik korkusu yaşanırken inançlı liman arayışı dolara güç kazandırdı. Avro 2022 başından beri dolara karşı yüzde 12 kıymet kaybetti, avro/dolar paritesi eşitlendi.
Bu süreçte GOÜ’lerin borçlanma maliyetleri de süratle tırmanmaya başladı. IMF Lideri Kristalina Georgieva’ya nazaran, yükselen ülkelerin üçte birinde döviz cinsinden tahvillerin faizleri çift hanelere ulaştı. Bu süreçte birinci kurban Sri Lanka oldu. Tabandan yükselen bir halk hareketiyle Lider Rajapaksa alaşağı edilse de, yeni hükümeti IMF pazarlıkları bekliyor. Büyük olasılıkla halkın hayatını daha zora sokacak kemer sıkma tedbirleri devreye girecek.
Petrol fiyatlarının yükselmesi dış borç sorunu yaşayan Angola, Bahreyn ve Umman üzere ülkelere şimdilik rahat bir nefes aldırdı. Buna rağmen Pakistan, Gana ve Mısır tipi besin ithalatçısı ülkeleri daha da zora soktu. Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı Mısır hububat fiyatlarının keskin çıkışıyla açlık tehlikesine sürüklendi. Dünya Bankası’nın 500 milyon dolarlık kredisi haliyle yetersiz kaldı. Petrol zengini Körfez ülkeleri aç sırtlanlar üzere, Mısır’ın kamu varlıklarını ele geçirmek için çullandılar. Şu ana kadar 13 milyar dolar borç verdiler ve 10 milyar dolar da taahhütte bulundular. Sisi Hükümeti IMF ile de borç pazarlıklarını yürütüyor.
UNCTAD’IN TAHLİL ÖNERİLERİ
bu biçimde elverişsiz bir global ortamda dara düşmüş fakir ülkelerin IMF kapısına dayanmalarının, kendi başlarına ağır şartlarla piyasadan borç bulmaya çalışmalarının problemlerine tahlil olmayacağı açık. GOÜ’lerin dış borç problemlerine kapsamlı bir milletlerarası tahlil bulunmadığı takdirde 80’lere benzeri bir “kayıp dönem” yaşanma mümkünlüğü çok yüksek.
Mayıs 2022’de Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) ile Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu’nun (ECLAC) düzenlediği atölye çalışmasında uzmanların önerdiği 5 siyaset adımı GOÜ’lerin dış borç problemine tahlil arayışında bir kalkış noktası olabilir:
1) IMF’nin Ağustos 2021’de hür bıraktığı 650 milyar dolarlık özel çekme haklarının gelişmiş ülkelerin hissesine düşen kısmının da GOÜ’lerin kullanmasına açılması.
2) Duruma endeksli (state-contingent) borç enstrümanlarının likiditeyi geliştirmek ve borç sürdürülebilirliğini sağlamak için kabul görmeye başlaması. Bu sistem ile borç servisleri büyümeye endeksleniyor yahut beklenmedik durumlarda askıya alınabilecek hale getiriliyor.
3) Dış finansmanın üretken yatırımlara yönlendirilmesinin önünü açacak epeyce taraflı bir kredi kıymetlendirme kurumunun kurulması.
4) Güney ülkeleri kalkınma bankaları içinde işbirliğinin artırılması.
5) Araştırmaların ağır sermaye girişlerinin sanayisizleşmeye yol açtığını göstermesi niçiniyle, bu akışların üretken yatırımlara ve yapısal dönüşümü destekleyecek biçimde düzenlenmesi.
TÜRKİYE’NİN BORÇ SORUNU
Türkiye’nin dış borç meseleleri başlı başına bir yazının konusu olacak kadar derin. bir daha de birtakım değerli noktalara değinmekte fayda olabilir.
IIF’nin sayılarına bakılırsa Türkiye’nin borçları GSYH’sinin yüzde 166’sı seviyesinde. Hükümet borçları yüzde 44 ile GOÜ’ler ortalamasının biraz altında. Yüzde 122 seviyesindeki özel bölüm borçları ise yüzde 14 hanehalkı, yüzde 74 gerçek kesim ve yüzde 34 finans kesiti olarak dağılıyor.
Uygulanan tutarsız iktisat siyasetleri kararı Türkiye’nin 5 yıllık temerrüt takası (CDS) primi 908 puana kadar yükseldi. ABD’nin 5 yıllık hazine kâğıtlarının borçlanma maliyeti ise yüzde 3,03. Buradan Türkiye’nin lakin yüzde 12,11 üzere bir faiz oranıyla borçlanacağı kararı çıkıyor ki, bu katlanılamaz bir oran. Dış borçların 451,2 milyar dolar olduğunu düşünürsek, mevcut bakiyenin bu oranla yenilenmesi yıllık 55 milyar dolar civarında bir dış borç faiz ödemesi getirir ki, bu tek başına ödemeler istikrarını tahrip eder, gelecek nesillerin sırtına katlanılamaz bir yük bindirir.
Türkiye’nin 5 yıllık euro tahvillerinin en son faiz oranı yüzde 11,66, hesapladığımızın yüzde 12,11’in az altında. Bu fark da, son düzenlemelerin bankaları bilançolarında bu varlıkları tutmaya yönlendirmesi ile tahvillerin fiyatının yapay halde artırılmasının kararı.
Yazının tamamı burada.
Dünya iktisadında esas gündem unsuru enflasyon. Bilhassa ABD’de enflasyonun en son yüzde 9,1’e yükselmesi merkez bankalarının daha süratli faiz artıracakları beklentisini güçlendirdi. Hakikaten iki gün içerisinde Kanada, G.Kore, Yeni Zelanda, Filipinler, Singapur siyaset faizlerini üst çekerek mali sıkılaşmaya gittiler. Tepe yapan güç ve emtia meblağları akabinde enflasyona karşı uğraş için faizlerin yükseltilmesi 80’lerin makûs anılarının canlanmasına niye oldu.
80’lerin başında ABD’de siyaset faizinin yüzde 19’a kadar yükselmesi, genel olarak tüm dünyada faiz oranlarının çift hanelerde seyretmesi ekonomik sakinliği tetiklemiş, gelişmekte olan ülkelerde (GOÜ) önemli bir borç krizi baş göstermişti. O devir petrol fiyatlarının yüksek seyri, petrol ihraç eden ülkelerin dolara boğulmasını getirmişti.
Özellikle Körfez monarşileri kendi güvenlikleri için bu dövizleri ülke haricinde tutmayı, memleketler arası bankalarda park etmeyi tercih etmişti. Bu döviz bolluğu GOÜ’lere düşük faizli sendikasyon kredilerinin pazarlanmasını teşvik etmişti. Faiz maliyetlerinin artışı, global sakinliğin hâkim olması, başta Latin Amerika coğrafyası, birfazlaca fakir ülkeyi borç krizine sürüklemişti. IMF programları altında vahim bir yoksuluk deneyimleyen Latin Amerika ülkelerinde 80’ler hala “kayıp on yıl” diye anılmaya devam ediyor.
KÜRESEL BORÇ REKORLARI KIRILIYOR
Bugün de enflasyonu tedbire gayesinin öne çıkması kararı global iktisat durma noktasına gelirse, tekrar bir borç krizi yaşanabilir mi sorusu akla geliyor. Üstelik dünyada borçluluk seviyelerinin rekorlar kırdığı periyotta.
Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) sayılarına nazaran, global borç pandeminin en tesirli periyodunda, 2021’in birinci çeyreğinde GSYH’nin yüzde 366’sına ulaştı. Akabinde süratli ekonomik büyüme yardımıyla bu oran bugün yüzde 352’ye gerilediyse de hala çok yüksek bir seviyede bulunuyor.
Pandemi periyodunda global borçlar GSYH’nin yüzde olarak 42 puan arttı. Gelişmiş ülkelerde hem hükümette, hem özel bölümde borçlulukta sıçrama gözlenirken; yükselen ülke tabir edilen GOÜ’lerde özel kesim yüklü bir borç artışı gözlendi (Hükümette 10,1, özel kesimde 21,6 puan). Zira Türkiye dâhil kimi GOÜ’ler bu vakitte bütçeden yurttaşlara nakit transferinde cimri davrandılar.
GSYH’nin yüzdesi olarak global borçların 104 puanı hükümet, 248 puanı özel dal. Özel kesim borçları da hanehalkı 65, gerçek dal şirketleri 102, finansal kuruluşlar 78 puan halinde dağılıyor. Kendi GSYH’lerinin yüzdesi olarak gelişmiş ülkelerin borcu 407, GOÜ’lerin 306 puan.
En yüksek borçluluk seviyesi yüzde 619 ile Japonya’da. ABD’nin GSYH’nin yüzde 359’u, Çin’in yüzde 334’ü borcu bulunuyor. Financial Times’dan Gillian Tett’e göre, Japonya’da hükümet kuruluşları karşılıklı borçlandıkları, ABD’de emlak fiyatları ve finansal varlıklardaki artışlar borçları dengelediği, Çin’de özel kesim borçlarının kıymetli kısmı hükümet takviyesiyle gerçekleştiği için tablo o kadar korkutucu olmayabilir. (F.Times 15 Temmuz 2022).
GOÜ’lerin ortasında GSYH’nin yüzdesi olarak Brezilya’nın yüzde 217, Hindistan’ın yüzde 176 borcu bulunuyor. Bu listede Türkiye yüzde 166 ile orta sıralarda yer alıyor. nazaranceli düşük borçlular yüzde 95’le Meksika, yüzde 94’le Arjantin ve yüzde 89’la Endonezya. En büyük borç derdi yaşayan ülkenin Arjantin olduğu düşünülürse, tek başına borçluluk seviyesi üzerinden bir tahlilin eksik kalacağı anlaşılır.
İLK KARAYA OTURAN SRİ LANKA OLDU
ABD’de faizlerin artış ivmesi kazanmasıyla dolar baş döndürücü bir tempoda değerlenmeye başladı. Hem dolar faizlerinin cazibesi, birebir vakitte global sakinlik korkusu yaşanırken inançlı liman arayışı dolara güç kazandırdı. Avro 2022 başından beri dolara karşı yüzde 12 kıymet kaybetti, avro/dolar paritesi eşitlendi.
Bu süreçte GOÜ’lerin borçlanma maliyetleri de süratle tırmanmaya başladı. IMF Lideri Kristalina Georgieva’ya nazaran, yükselen ülkelerin üçte birinde döviz cinsinden tahvillerin faizleri çift hanelere ulaştı. Bu süreçte birinci kurban Sri Lanka oldu. Tabandan yükselen bir halk hareketiyle Lider Rajapaksa alaşağı edilse de, yeni hükümeti IMF pazarlıkları bekliyor. Büyük olasılıkla halkın hayatını daha zora sokacak kemer sıkma tedbirleri devreye girecek.
Petrol fiyatlarının yükselmesi dış borç sorunu yaşayan Angola, Bahreyn ve Umman üzere ülkelere şimdilik rahat bir nefes aldırdı. Buna rağmen Pakistan, Gana ve Mısır tipi besin ithalatçısı ülkeleri daha da zora soktu. Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı Mısır hububat fiyatlarının keskin çıkışıyla açlık tehlikesine sürüklendi. Dünya Bankası’nın 500 milyon dolarlık kredisi haliyle yetersiz kaldı. Petrol zengini Körfez ülkeleri aç sırtlanlar üzere, Mısır’ın kamu varlıklarını ele geçirmek için çullandılar. Şu ana kadar 13 milyar dolar borç verdiler ve 10 milyar dolar da taahhütte bulundular. Sisi Hükümeti IMF ile de borç pazarlıklarını yürütüyor.
UNCTAD’IN TAHLİL ÖNERİLERİ
bu biçimde elverişsiz bir global ortamda dara düşmüş fakir ülkelerin IMF kapısına dayanmalarının, kendi başlarına ağır şartlarla piyasadan borç bulmaya çalışmalarının problemlerine tahlil olmayacağı açık. GOÜ’lerin dış borç problemlerine kapsamlı bir milletlerarası tahlil bulunmadığı takdirde 80’lere benzeri bir “kayıp dönem” yaşanma mümkünlüğü çok yüksek.
Mayıs 2022’de Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) ile Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu’nun (ECLAC) düzenlediği atölye çalışmasında uzmanların önerdiği 5 siyaset adımı GOÜ’lerin dış borç problemine tahlil arayışında bir kalkış noktası olabilir:
1) IMF’nin Ağustos 2021’de hür bıraktığı 650 milyar dolarlık özel çekme haklarının gelişmiş ülkelerin hissesine düşen kısmının da GOÜ’lerin kullanmasına açılması.
2) Duruma endeksli (state-contingent) borç enstrümanlarının likiditeyi geliştirmek ve borç sürdürülebilirliğini sağlamak için kabul görmeye başlaması. Bu sistem ile borç servisleri büyümeye endeksleniyor yahut beklenmedik durumlarda askıya alınabilecek hale getiriliyor.
3) Dış finansmanın üretken yatırımlara yönlendirilmesinin önünü açacak epeyce taraflı bir kredi kıymetlendirme kurumunun kurulması.
4) Güney ülkeleri kalkınma bankaları içinde işbirliğinin artırılması.
5) Araştırmaların ağır sermaye girişlerinin sanayisizleşmeye yol açtığını göstermesi niçiniyle, bu akışların üretken yatırımlara ve yapısal dönüşümü destekleyecek biçimde düzenlenmesi.
TÜRKİYE’NİN BORÇ SORUNU
Türkiye’nin dış borç meseleleri başlı başına bir yazının konusu olacak kadar derin. bir daha de birtakım değerli noktalara değinmekte fayda olabilir.
IIF’nin sayılarına bakılırsa Türkiye’nin borçları GSYH’sinin yüzde 166’sı seviyesinde. Hükümet borçları yüzde 44 ile GOÜ’ler ortalamasının biraz altında. Yüzde 122 seviyesindeki özel bölüm borçları ise yüzde 14 hanehalkı, yüzde 74 gerçek kesim ve yüzde 34 finans kesiti olarak dağılıyor.
Uygulanan tutarsız iktisat siyasetleri kararı Türkiye’nin 5 yıllık temerrüt takası (CDS) primi 908 puana kadar yükseldi. ABD’nin 5 yıllık hazine kâğıtlarının borçlanma maliyeti ise yüzde 3,03. Buradan Türkiye’nin lakin yüzde 12,11 üzere bir faiz oranıyla borçlanacağı kararı çıkıyor ki, bu katlanılamaz bir oran. Dış borçların 451,2 milyar dolar olduğunu düşünürsek, mevcut bakiyenin bu oranla yenilenmesi yıllık 55 milyar dolar civarında bir dış borç faiz ödemesi getirir ki, bu tek başına ödemeler istikrarını tahrip eder, gelecek nesillerin sırtına katlanılamaz bir yük bindirir.
Türkiye’nin 5 yıllık euro tahvillerinin en son faiz oranı yüzde 11,66, hesapladığımızın yüzde 12,11’in az altında. Bu fark da, son düzenlemelerin bankaları bilançolarında bu varlıkları tutmaya yönlendirmesi ile tahvillerin fiyatının yapay halde artırılmasının kararı.
Yazının tamamı burada.