Nasih ve Mensuh: Değişim, Hikmet ve Yoruma Dair Farklı Bakışlar
Selam değerli forumdaşlar
Bugün biraz “zihin jimnastiği” yapalım dedim. Son zamanlarda okuduğum birkaç tefsir tartışmasında “nasih” ve “mensuh” kavramlarıyla sık sık karşılaşıyorum. Bu iki kelime, sadece birer fıkıh terimi değil; aynı zamanda insanın değişime, ilahî iradeye ve zamanın akışına bakışını da yansıtan derin anlamlar taşıyor. Konuya farklı yönlerden yaklaşanlar var: kimisi tarihi ve hukukî boyutuyla ele alıyor, kimisi manevi derinliğine odaklanıyor, kimisi ise çağımızda bu kavramların nasıl anlaşılması gerektiğini sorguluyor.
Ben de forumun renkli fikir dünyasında bu konuyu birlikte tartışalım istedim.
---
Tanım Basamağı: Nasih ve Mensuh Nedir?
Kısaca özetleyelim:
- Nasih (الناسخ): Önceki bir hükmü kaldıran veya değiştiren yeni hüküm.
- Mensuh (المنسوخ): Önceki hükmün yürürlükten kaldırılmış hâli.
Yani bir ayet veya hüküm, belli bir dönemde geçerli iken, daha sonra gelen başka bir ayetle hükmü kaldırılmış olabilir. Bu, İslam hukukunda “nesh” (iptal, değiştirme) olarak bilinir.
Ancak burada önemli bir nokta var: nesh, “Tanrı fikrini değiştirdi” anlamına gelmez; bilakis, insanlığın gelişim sürecine uygun olarak ilahî hükümlerin kademeli biçimde düzenlenmesi anlamında yorumlanır.
Kur’an’da “Biz bir ayeti nesheder veya unutturursak, ondan daha hayırlısını ya da benzerini getiririz.” (Bakara, 2/106) ayeti bu anlayışa dayanak kabul edilir.
---
Erkeklerin Veri Odaklı Yaklaşımı: Sistem, Tarih ve Hukuk
Birçok erkek forum üyesi bu konuyu genelde objektif, veriye dayalı, metinsel analizlerle ele alıyor. “Nesh” denince ilk akla gelen şey, ayetlerin tarihsel sıralaması, sebeb-i nüzul (iniş nedeni) ve fıkhî bağlam oluyor.
Bu yaklaşımın temel argümanı şöyle:
> “Kur’an, 23 yıl süren bir vahiy süreci boyunca, toplumun değişen şartlarına göre rehberlik etti. O yüzden bazı hükümler zamana, mekâna ve sosyal olgunluğa göre revize edildi.”
Örnek olarak:
- Kıble değişimi: İlk dönemlerde Kudüs yönü iken, daha sonra Kâbe’ye çevrilmesi (Bakara 2/144).
- İçki yasağı: Önce aşamalı uyarılarla, sonra kesin yasakla düzenlenmiştir (Nisa 4/43 → Maide 5/90).
Bu örnekler, toplumsal dönüşümün “aşamalı eğitim” mantığıyla yürütüldüğünü gösterir.
Erkeklerin bu yaklaşımında genellikle mantık zinciri, tarihsel sıralama ve metin içi tutarlılık öne çıkar.
Bir forumdaşımızın deyimiyle:
> “Nasih ve mensuh, Kur’an’ın içindeki sistemin mühendisliğidir.”
Bu yaklaşımın güçlü yanı, kavramı tarihî bağlama oturtması; zayıf yanı ise bazen metnin ruhunu ikinci plana atması olabilir.
---
Kadınların Duygusal ve Toplumsal Etkiler Odaklı Yaklaşımı
Kadın forumdaşların yorumlarına baktığımızda ise nesh konusuna daha duygusal, empatik ve toplumsal yönleriyle yaklaşıldığını görüyoruz.
Onlara göre mesele sadece “hangi ayet hangisini kaldırdı” değil; neden böyle bir sürece ihtiyaç duyulduğu ve bunun insana nasıl dokunduğu meselesidir.
Bir kadın üye şöyle yazmıştı:
> “Nesh, aslında insanın olgunlaşma süreciyle ilgilidir. Allah, her dönemde kullarına anlayabilecekleri dilden konuşur. Mensuh olan hüküm, bir dönemin terbiyesidir; nasih olan ise yeni bir idrak seviyesidir.”
Bu bakış açısı, Kur’an’ın “canlı bir rehber” olduğunu vurgular.
Mesela kölelik, miras, kadın-erkek ilişkileri gibi alanlarda nesh, toplumsal dönüşümün ve merhametin bir aracı olarak görülür.
Yani burada “nesh”, bir iptal değil, bir merhamet güncellemesidir.
Kadınların bu yaklaşımı, neshin duygusal mantığını ve toplumsal etkilerini ön plana çıkarır:
- İnsan psikolojisine uygun geçiş süreçleri,
- Empatiyle açıklanan ilahî hikmet,
- Değişimin korkutucu değil, öğretici olduğu fikri.
---
Bilimsel, Ruhsal ve Modern Yaklaşımların Kesişim Noktası
Modern İslam düşünürleri, nesh kavramını sadece “hüküm iptali” olarak değil, mesaj dönüşümü olarak da yorumluyorlar.
Yani “ayet yürürlükten kalkmadı, sadece bağlamı değişti” görüşü yaygınlaşıyor.
Bu, günümüz dünyasında şu soruyu gündeme getiriyor:
> “Hangi hüküm tarihsel, hangisi evrensel?”
Örneğin bazı araştırmacılar, “nesh”i sadece hukukî ayetlerde değil, sosyolojik anlamda değişen insanın ihtiyaçlarını gözeten bir sistem olarak görüyor.
Bu da klasik anlamdaki “iptal” anlayışını, yorum değişimi olarak yeniden tanımlıyor.
Böylece nesh, “Tanrı değişti” değil, “insan anlama kapasitesinde yükseldi” demek oluyor.
---
Tartışmalı Alanlar: Neshin Sınırları
Klasik ulema arasında bile nesh konusunda farklı görüşler var:
- İmam Şafiî: Nesh vardır, çünkü vahyin evreleri toplumun olgunlaşmasına göre şekillenmiştir.
- Ebu Müslim el-İsfahanî: Gerçek anlamda nesh yoktur; ayetler sadece farklı durumlara hitap eder.
- Fahreddin Razi: Nesh, bir eğitim aracıdır; Tanrı’nın bilgisi değişmez, kulların anlayışı değişir.
Modern çağda bu tartışma şu eksende dönüyor:
“Bir ayet mensuh ilan edildiğinde, biz onu artık okumayacak mıyız, yoksa anlamını çağımıza göre mi yeniden değerlendireceğiz?”
Bu soru, tefsirden feminizme, ilahiyattan sosyolojiye kadar birçok alanda yankı buluyor.
---
Erkeklerin Analitik, Kadınların Empatik Okuma Farkı
Bir erkek forum üyesi şöyle yazmıştı:
> “Nesh, Kur’an’ın uygulamalı bir mantık sistemidir. Toplumun değişim hızını kontrol altında tutar.”
Bir kadın üye ise aynı konuda şöyle yorum yaptı:
> “Nesh, Kur’an’ın kalbinin attığı yerdir. O, insanın değişim sancısını anlar ve ona yol gösterir.”
İki cümle arasındaki fark, aslında dini düşüncenin iki yönünü özetliyor:
Biri sistemi anlama çabası, diğeri hikmeti hissetme çabası.
Ve belki de Kur’an, her iki çabayı da teşvik ediyor. Çünkü akıl da, kalp de aynı gerçeğe farklı pencerelerden bakıyor.
---
Sonuç Yerine: Değişimin Hikmeti
Nasih ve mensuh, aslında değişimin kutsal bir dilde anlatımıdır.
Toplumlar, bireyler, hatta duygular bile değişirken; Kur’an’ın bazı hükümlerde bu değişimi yansıtması, ilahî eğitimin doğallığını gösterir.
Kimi için bu bir hukuk meselesi, kimi için bir rahmet göstergesidir.
Ama ortak payda şudur: her nesh, bir öğreti taşır.
---
Tartışmayı Derinleştirelim: Sizin Yorumunuz Ne?
- Sizce nesh, gerçekten bir “iptal” midir, yoksa bir “yeniden anlamlandırma” mı?
- Erkeklerin mantıksal yaklaşımıyla kadınların duygusal yaklaşımı birleşebilir mi?
- Günümüzde nesh kavramı, modern değerlerle çatışıyor mu, yoksa uyum sağlayabilir mi?
- Sizce hangi ayetler “zamanı için geçerliydi” demek, metne saygısızlık mıdır yoksa samimi bir okuma biçimi mi?
Hadi, fikirlerimizi paylaşalım. Çünkü bazen en doğru cevap, farklı bakışların buluştuğu yerde doğar
Selam değerli forumdaşlar
Bugün biraz “zihin jimnastiği” yapalım dedim. Son zamanlarda okuduğum birkaç tefsir tartışmasında “nasih” ve “mensuh” kavramlarıyla sık sık karşılaşıyorum. Bu iki kelime, sadece birer fıkıh terimi değil; aynı zamanda insanın değişime, ilahî iradeye ve zamanın akışına bakışını da yansıtan derin anlamlar taşıyor. Konuya farklı yönlerden yaklaşanlar var: kimisi tarihi ve hukukî boyutuyla ele alıyor, kimisi manevi derinliğine odaklanıyor, kimisi ise çağımızda bu kavramların nasıl anlaşılması gerektiğini sorguluyor.
Ben de forumun renkli fikir dünyasında bu konuyu birlikte tartışalım istedim.
---
Tanım Basamağı: Nasih ve Mensuh Nedir?
Kısaca özetleyelim:
- Nasih (الناسخ): Önceki bir hükmü kaldıran veya değiştiren yeni hüküm.
- Mensuh (المنسوخ): Önceki hükmün yürürlükten kaldırılmış hâli.
Yani bir ayet veya hüküm, belli bir dönemde geçerli iken, daha sonra gelen başka bir ayetle hükmü kaldırılmış olabilir. Bu, İslam hukukunda “nesh” (iptal, değiştirme) olarak bilinir.
Ancak burada önemli bir nokta var: nesh, “Tanrı fikrini değiştirdi” anlamına gelmez; bilakis, insanlığın gelişim sürecine uygun olarak ilahî hükümlerin kademeli biçimde düzenlenmesi anlamında yorumlanır.
Kur’an’da “Biz bir ayeti nesheder veya unutturursak, ondan daha hayırlısını ya da benzerini getiririz.” (Bakara, 2/106) ayeti bu anlayışa dayanak kabul edilir.
---
Erkeklerin Veri Odaklı Yaklaşımı: Sistem, Tarih ve Hukuk
Birçok erkek forum üyesi bu konuyu genelde objektif, veriye dayalı, metinsel analizlerle ele alıyor. “Nesh” denince ilk akla gelen şey, ayetlerin tarihsel sıralaması, sebeb-i nüzul (iniş nedeni) ve fıkhî bağlam oluyor.
Bu yaklaşımın temel argümanı şöyle:
> “Kur’an, 23 yıl süren bir vahiy süreci boyunca, toplumun değişen şartlarına göre rehberlik etti. O yüzden bazı hükümler zamana, mekâna ve sosyal olgunluğa göre revize edildi.”
Örnek olarak:
- Kıble değişimi: İlk dönemlerde Kudüs yönü iken, daha sonra Kâbe’ye çevrilmesi (Bakara 2/144).
- İçki yasağı: Önce aşamalı uyarılarla, sonra kesin yasakla düzenlenmiştir (Nisa 4/43 → Maide 5/90).
Bu örnekler, toplumsal dönüşümün “aşamalı eğitim” mantığıyla yürütüldüğünü gösterir.
Erkeklerin bu yaklaşımında genellikle mantık zinciri, tarihsel sıralama ve metin içi tutarlılık öne çıkar.
Bir forumdaşımızın deyimiyle:
> “Nasih ve mensuh, Kur’an’ın içindeki sistemin mühendisliğidir.”
Bu yaklaşımın güçlü yanı, kavramı tarihî bağlama oturtması; zayıf yanı ise bazen metnin ruhunu ikinci plana atması olabilir.
---
Kadınların Duygusal ve Toplumsal Etkiler Odaklı Yaklaşımı
Kadın forumdaşların yorumlarına baktığımızda ise nesh konusuna daha duygusal, empatik ve toplumsal yönleriyle yaklaşıldığını görüyoruz.
Onlara göre mesele sadece “hangi ayet hangisini kaldırdı” değil; neden böyle bir sürece ihtiyaç duyulduğu ve bunun insana nasıl dokunduğu meselesidir.
Bir kadın üye şöyle yazmıştı:
> “Nesh, aslında insanın olgunlaşma süreciyle ilgilidir. Allah, her dönemde kullarına anlayabilecekleri dilden konuşur. Mensuh olan hüküm, bir dönemin terbiyesidir; nasih olan ise yeni bir idrak seviyesidir.”
Bu bakış açısı, Kur’an’ın “canlı bir rehber” olduğunu vurgular.
Mesela kölelik, miras, kadın-erkek ilişkileri gibi alanlarda nesh, toplumsal dönüşümün ve merhametin bir aracı olarak görülür.
Yani burada “nesh”, bir iptal değil, bir merhamet güncellemesidir.
Kadınların bu yaklaşımı, neshin duygusal mantığını ve toplumsal etkilerini ön plana çıkarır:
- İnsan psikolojisine uygun geçiş süreçleri,
- Empatiyle açıklanan ilahî hikmet,
- Değişimin korkutucu değil, öğretici olduğu fikri.
---
Bilimsel, Ruhsal ve Modern Yaklaşımların Kesişim Noktası
Modern İslam düşünürleri, nesh kavramını sadece “hüküm iptali” olarak değil, mesaj dönüşümü olarak da yorumluyorlar.
Yani “ayet yürürlükten kalkmadı, sadece bağlamı değişti” görüşü yaygınlaşıyor.
Bu, günümüz dünyasında şu soruyu gündeme getiriyor:
> “Hangi hüküm tarihsel, hangisi evrensel?”
Örneğin bazı araştırmacılar, “nesh”i sadece hukukî ayetlerde değil, sosyolojik anlamda değişen insanın ihtiyaçlarını gözeten bir sistem olarak görüyor.
Bu da klasik anlamdaki “iptal” anlayışını, yorum değişimi olarak yeniden tanımlıyor.
Böylece nesh, “Tanrı değişti” değil, “insan anlama kapasitesinde yükseldi” demek oluyor.
---
Tartışmalı Alanlar: Neshin Sınırları
Klasik ulema arasında bile nesh konusunda farklı görüşler var:
- İmam Şafiî: Nesh vardır, çünkü vahyin evreleri toplumun olgunlaşmasına göre şekillenmiştir.
- Ebu Müslim el-İsfahanî: Gerçek anlamda nesh yoktur; ayetler sadece farklı durumlara hitap eder.
- Fahreddin Razi: Nesh, bir eğitim aracıdır; Tanrı’nın bilgisi değişmez, kulların anlayışı değişir.
Modern çağda bu tartışma şu eksende dönüyor:
“Bir ayet mensuh ilan edildiğinde, biz onu artık okumayacak mıyız, yoksa anlamını çağımıza göre mi yeniden değerlendireceğiz?”
Bu soru, tefsirden feminizme, ilahiyattan sosyolojiye kadar birçok alanda yankı buluyor.
---
Erkeklerin Analitik, Kadınların Empatik Okuma Farkı
Bir erkek forum üyesi şöyle yazmıştı:
> “Nesh, Kur’an’ın uygulamalı bir mantık sistemidir. Toplumun değişim hızını kontrol altında tutar.”
Bir kadın üye ise aynı konuda şöyle yorum yaptı:
> “Nesh, Kur’an’ın kalbinin attığı yerdir. O, insanın değişim sancısını anlar ve ona yol gösterir.”
İki cümle arasındaki fark, aslında dini düşüncenin iki yönünü özetliyor:
Biri sistemi anlama çabası, diğeri hikmeti hissetme çabası.
Ve belki de Kur’an, her iki çabayı da teşvik ediyor. Çünkü akıl da, kalp de aynı gerçeğe farklı pencerelerden bakıyor.
---
Sonuç Yerine: Değişimin Hikmeti
Nasih ve mensuh, aslında değişimin kutsal bir dilde anlatımıdır.
Toplumlar, bireyler, hatta duygular bile değişirken; Kur’an’ın bazı hükümlerde bu değişimi yansıtması, ilahî eğitimin doğallığını gösterir.
Kimi için bu bir hukuk meselesi, kimi için bir rahmet göstergesidir.
Ama ortak payda şudur: her nesh, bir öğreti taşır.
---
Tartışmayı Derinleştirelim: Sizin Yorumunuz Ne?
- Sizce nesh, gerçekten bir “iptal” midir, yoksa bir “yeniden anlamlandırma” mı?
- Erkeklerin mantıksal yaklaşımıyla kadınların duygusal yaklaşımı birleşebilir mi?
- Günümüzde nesh kavramı, modern değerlerle çatışıyor mu, yoksa uyum sağlayabilir mi?
- Sizce hangi ayetler “zamanı için geçerliydi” demek, metne saygısızlık mıdır yoksa samimi bir okuma biçimi mi?
Hadi, fikirlerimizi paylaşalım. Çünkü bazen en doğru cevap, farklı bakışların buluştuğu yerde doğar