Klasik yayınları bünyesinde okuyucuyla buluşacak olan 2 kitap Memlükler ve Siyâset-i Şer‘iyye Togan Pir el-Eşrefî Örneği ve Lâyiha-i Tatarcıkzâde Abdullah Sultân Selîm-i Sâlis Devranında Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâlaât merakla bekleniyor.
Memlükler ve Siyâset-i Şer‘iyye
Togan Pir el-Eşrefî Örneği
Mesut Kulan
Memlük hukuki-siyasi deneyimi hilafet-saltanat teorilerinin temel husus olarak tartışıldığı varlıklı bir siyâset-i şer‘iyye literatürü oluşmasına katkı sağlamıştır. On beşinci yüzyılda Mekke’de buyrukluk ve muhtesiplik vazifelerinde bulunan Hanefî âlim Togan Pir el-Eşrefî’nin siyâset-i şer‘iyye anlayışını inceleyen bu çalışma, müellifin bu alana dair telif ettiği temel yapıtları kendisindilk evvelki siyâset-i şer‘iyye ve ahkâm-ı sultâniyye literaçeşidinin temsil gücü yüksek metinleriyle mukayeseli bir halde ele almaktadır. Kitap, Togan Şeyh’in Memlükler devrinde siyâset-i şer‘iyye alanında telif veren en kıymetli Hanefî âlim olduğunu tespit etmekte, Sultan Kayıtbay’a sunduğu el-Mukaddimetü’s-sultâniyye başlıklı yapıtının de Memlük tüzel ve siyasi yapısını dikkate alarak uygulamada temel alınması niyetiyle yazıldığını sav etmektedir.
Önsöz
Birden fazla vakit büyük buyrukların ortacısı olarak mutlak iktidarı temsil eden bir sultanlık modeliyle yönetilen Memlükler, İslam tarihinde kurulan devletler içerisinde kendine has bir idare biçimine sahiptir. Bu modelde devletin hiyerarşik yapısında en üst makamda bulunan hilafet makamı, büsbütün sembolik bir pozisyonda olup yalnızca iktidara gelen sultanın toplum ve İslam dünyası nezdinde meşruiyetini sağlamak üzere prestij edilen bir makam olmaktan diğer bir şey değildir. Vakıadaki bu durum devrin siyaset düşünürlerinin zihin dünyasını etkileyerek bu vakitte siyaset kanısıyla ilgili hayli sayıda metnin kaleme alınmasına ortam hazırlamıştır.
Bu metinlerin birtakımı sembolik de olsa halifenin varlığını bütün siyasi yetkileri elinde tutan sultanla muadil bir pozisyonda ele alıp siyasi-fıkhi ahkam fikrini inşa ederken, birtakımı pratikteki Memlük deneyimini temel alarak hilafet kurumunu ele almadan meşruiyetinde rastgele bir sorun görülmeyen tek otorite olan sultan figürü üzerine inşa eder. Memlük deneyimindeki bu iki duruma karşı çıkan kimi metinler de Memlük sultanlarının meşruiyetini tartışma konusu yaparak Râşid Halifeler devrindeki üzere bir hilafet kurumunun bir daha ihya edilmesi gerektiğini vurgular.
Keza bu vakitte hilafet-saltanat sıkıntısından fazla imametin temellendirilmesi sıkıntısını Şiî-Sünnî polemiği çerçevesinde ele alan kimi metinlerin yanı sıra Memlük uygulamasını dikkate alarak imametin inikadı için lazım olan “Kureyş’e mensup olma” kuralını “Kureyş’e mensup birinin atadığı sultanın iktidarının da legal olacağı” görüşüne evirerek sultanın meşruiyetini temellendirmeye çalışan metinler de kaleme alınmıştır. Mevcut sultanların meşruiyetini “Kureyş’in atadığı sultan” formülüyle temellendirmeye çalışan bu görüşü referans alarak Kureyş’in siyasi liderlik vasfını kaybettiği tezini ileri sürüp Türklerin iktidarının –Kureyş’e mensup bir halifenin onayı olmaksızın– direkt legal bir hak olduğunu kurgulayan fikirler de savunulmuştur. İmametin inikadı için lazım olan Kureyş’e mensup olma kuralında açılan gedikle (Türk) Memlük sultanlarının meşruiyet sorunu aşılmaya çalışılırken, Burcî (Çerkez) Memlük sultanlarının meşruiyet sorunu ise Çerkez soyunun Hz. İbrahim’in soyundan geldiği argümanını ileri sürülerek –bir nevi Hz. İsmail soyuna dayanan Kureyş’e mensup olma kaidesini tahkim edip o yoksa Hz. İshak evladından olanın devlet başkanlığının legal olacağını tartışarak– giderilmeye çalışılmıştır.
Lâyiha-i Tatarcıkzâde Abdullah
Sultân Selîm-i Sâlis Zamanında
Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâlaât
Tatarcıkzâde Abdullah Molla
Hazırlayan: Mehmet Karaarslan
Osmanlı devlet sistemi on yedinci asırdan itibaren hissedilmeye başlanan bozulmalar, on sekizinci asırda bütün kurumlarında açıkça görülür olmuştur. Özellikle savaşlarda uğranılan bozgunlar bu bozulmaları inkâr edilemez biçimde açığa vurmaktadır.
Rumeli Kazaskerliği üzere ilmiyenin yüksek bir makamını işgal eden Abdullah Efendi de, devletin geçmişi ile o anki vaziyeti ve geleceği içindeki irtibatı sağlam bir mantıkla kurarak, bir daha kuvvetlendirmenin yollarını gösterir. Bu bağlamda Tatarcık Lâyihası, on sekizinci asrın sonunda bir dünya devleti olan Osmanlıların ortasında bulundukları olumsuz durumdan kurtulmaları için gerekenleri bildiren yapıtlardan birisidir. Sultan III. Selim’e sunulan eser Osmanlı Devleti’ni kalkındırma tasarısı ve projesidir.
Önsöz
Tatarcık Lâyihası, XVIII. asrın sonunda bir dünya devleti olan Osmanlıların ortasında bulundukları olumsuz durumdan kurtulmaları için gerekenleri bildiren yapıtlardan birisidir. Eser “Sultân Selîm-i Sâlis Devranında Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâla‘ât” yani Sultan Üçüncü Selim Evresinde Devlet Nizamı Hakkında Fikirler-Tatarcık Lâyihası” ismini taşımaktadır. Sultan III. Selim’e sunulan eser çökmeye yüz tutmuş Osmanlı Devleti’ni kalkındırma tasarısı ve projesidir.
Osmanlı Devleti’nin nizamında XVII. asırdan itibaren hissedilmeye başlanan bozulmalar, XVIII. asırda bütün kurumlarında açıkça görülür olmuştur. Özellikle savaşlarda uğranılan bozgunlar bu bozulmaları inkâr edilemez halde açığa vurmaktadır.
Başta padişah olmak üzere devlet adamları bunun farkındadır. Lakin ne yapmalı, bozuklukları nasıl düzeltmelidir? Devletin ileri gelenlerinden çabucak her insanın zihnini meşgul eden bu suallere çeşitli karşılıklar verilmiştir.
Rumeli Kazaskerliği üzere ilmiyenin yüksek bir makamını işgal eden Abdullah Efendi de, devletin geçmişi ile o anki vaziyeti ve geleceği içindeki irtibatı sağlam bir mantıkla kurarak, bir daha kuvvetlendirmenin yollarını gösterir. Tatarcık Lâyihası Osmanlı Devleti’ne bir daha dinamizm kazandırmanın yollarını gösteren bir kalkınma tasavvurudur.
Tatarcık Lâyihası bilhassa süslü nesirle yazılmış olduğundan yalnızca meslekten tarihçilerin ve ilgili araştırmacıların anlayabileceği bir yapıttır. Eser şimdiye kadar büsbütün bugün kullanılan yazıya çevrilmemiştir. Bu sebeple bu naçiz çalışma bütün kusur ve kusurlarıyla bir boşluğu doldurur ümidindeyiz. Tatarcık Lâyihası ismiyle meşhur olan eser bu çalışma ile birinci vakit içinderda bütünüyle okuyucularıyla buluşturulmaktadır.
Mehmet Karaarslan
Kayseri 2015
Memlükler ve Siyâset-i Şer‘iyye
Togan Pir el-Eşrefî Örneği
Mesut Kulan
Memlük hukuki-siyasi deneyimi hilafet-saltanat teorilerinin temel husus olarak tartışıldığı varlıklı bir siyâset-i şer‘iyye literatürü oluşmasına katkı sağlamıştır. On beşinci yüzyılda Mekke’de buyrukluk ve muhtesiplik vazifelerinde bulunan Hanefî âlim Togan Pir el-Eşrefî’nin siyâset-i şer‘iyye anlayışını inceleyen bu çalışma, müellifin bu alana dair telif ettiği temel yapıtları kendisindilk evvelki siyâset-i şer‘iyye ve ahkâm-ı sultâniyye literaçeşidinin temsil gücü yüksek metinleriyle mukayeseli bir halde ele almaktadır. Kitap, Togan Şeyh’in Memlükler devrinde siyâset-i şer‘iyye alanında telif veren en kıymetli Hanefî âlim olduğunu tespit etmekte, Sultan Kayıtbay’a sunduğu el-Mukaddimetü’s-sultâniyye başlıklı yapıtının de Memlük tüzel ve siyasi yapısını dikkate alarak uygulamada temel alınması niyetiyle yazıldığını sav etmektedir.
Önsöz
Birden fazla vakit büyük buyrukların ortacısı olarak mutlak iktidarı temsil eden bir sultanlık modeliyle yönetilen Memlükler, İslam tarihinde kurulan devletler içerisinde kendine has bir idare biçimine sahiptir. Bu modelde devletin hiyerarşik yapısında en üst makamda bulunan hilafet makamı, büsbütün sembolik bir pozisyonda olup yalnızca iktidara gelen sultanın toplum ve İslam dünyası nezdinde meşruiyetini sağlamak üzere prestij edilen bir makam olmaktan diğer bir şey değildir. Vakıadaki bu durum devrin siyaset düşünürlerinin zihin dünyasını etkileyerek bu vakitte siyaset kanısıyla ilgili hayli sayıda metnin kaleme alınmasına ortam hazırlamıştır.
Bu metinlerin birtakımı sembolik de olsa halifenin varlığını bütün siyasi yetkileri elinde tutan sultanla muadil bir pozisyonda ele alıp siyasi-fıkhi ahkam fikrini inşa ederken, birtakımı pratikteki Memlük deneyimini temel alarak hilafet kurumunu ele almadan meşruiyetinde rastgele bir sorun görülmeyen tek otorite olan sultan figürü üzerine inşa eder. Memlük deneyimindeki bu iki duruma karşı çıkan kimi metinler de Memlük sultanlarının meşruiyetini tartışma konusu yaparak Râşid Halifeler devrindeki üzere bir hilafet kurumunun bir daha ihya edilmesi gerektiğini vurgular.
Keza bu vakitte hilafet-saltanat sıkıntısından fazla imametin temellendirilmesi sıkıntısını Şiî-Sünnî polemiği çerçevesinde ele alan kimi metinlerin yanı sıra Memlük uygulamasını dikkate alarak imametin inikadı için lazım olan “Kureyş’e mensup olma” kuralını “Kureyş’e mensup birinin atadığı sultanın iktidarının da legal olacağı” görüşüne evirerek sultanın meşruiyetini temellendirmeye çalışan metinler de kaleme alınmıştır. Mevcut sultanların meşruiyetini “Kureyş’in atadığı sultan” formülüyle temellendirmeye çalışan bu görüşü referans alarak Kureyş’in siyasi liderlik vasfını kaybettiği tezini ileri sürüp Türklerin iktidarının –Kureyş’e mensup bir halifenin onayı olmaksızın– direkt legal bir hak olduğunu kurgulayan fikirler de savunulmuştur. İmametin inikadı için lazım olan Kureyş’e mensup olma kuralında açılan gedikle (Türk) Memlük sultanlarının meşruiyet sorunu aşılmaya çalışılırken, Burcî (Çerkez) Memlük sultanlarının meşruiyet sorunu ise Çerkez soyunun Hz. İbrahim’in soyundan geldiği argümanını ileri sürülerek –bir nevi Hz. İsmail soyuna dayanan Kureyş’e mensup olma kaidesini tahkim edip o yoksa Hz. İshak evladından olanın devlet başkanlığının legal olacağını tartışarak– giderilmeye çalışılmıştır.
Lâyiha-i Tatarcıkzâde Abdullah
Sultân Selîm-i Sâlis Zamanında
Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâlaât
Tatarcıkzâde Abdullah Molla
Hazırlayan: Mehmet Karaarslan
Osmanlı devlet sistemi on yedinci asırdan itibaren hissedilmeye başlanan bozulmalar, on sekizinci asırda bütün kurumlarında açıkça görülür olmuştur. Özellikle savaşlarda uğranılan bozgunlar bu bozulmaları inkâr edilemez biçimde açığa vurmaktadır.
Rumeli Kazaskerliği üzere ilmiyenin yüksek bir makamını işgal eden Abdullah Efendi de, devletin geçmişi ile o anki vaziyeti ve geleceği içindeki irtibatı sağlam bir mantıkla kurarak, bir daha kuvvetlendirmenin yollarını gösterir. Bu bağlamda Tatarcık Lâyihası, on sekizinci asrın sonunda bir dünya devleti olan Osmanlıların ortasında bulundukları olumsuz durumdan kurtulmaları için gerekenleri bildiren yapıtlardan birisidir. Sultan III. Selim’e sunulan eser Osmanlı Devleti’ni kalkındırma tasarısı ve projesidir.
Önsöz
Tatarcık Lâyihası, XVIII. asrın sonunda bir dünya devleti olan Osmanlıların ortasında bulundukları olumsuz durumdan kurtulmaları için gerekenleri bildiren yapıtlardan birisidir. Eser “Sultân Selîm-i Sâlis Devranında Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâla‘ât” yani Sultan Üçüncü Selim Evresinde Devlet Nizamı Hakkında Fikirler-Tatarcık Lâyihası” ismini taşımaktadır. Sultan III. Selim’e sunulan eser çökmeye yüz tutmuş Osmanlı Devleti’ni kalkındırma tasarısı ve projesidir.
Osmanlı Devleti’nin nizamında XVII. asırdan itibaren hissedilmeye başlanan bozulmalar, XVIII. asırda bütün kurumlarında açıkça görülür olmuştur. Özellikle savaşlarda uğranılan bozgunlar bu bozulmaları inkâr edilemez halde açığa vurmaktadır.
Başta padişah olmak üzere devlet adamları bunun farkındadır. Lakin ne yapmalı, bozuklukları nasıl düzeltmelidir? Devletin ileri gelenlerinden çabucak her insanın zihnini meşgul eden bu suallere çeşitli karşılıklar verilmiştir.
Rumeli Kazaskerliği üzere ilmiyenin yüksek bir makamını işgal eden Abdullah Efendi de, devletin geçmişi ile o anki vaziyeti ve geleceği içindeki irtibatı sağlam bir mantıkla kurarak, bir daha kuvvetlendirmenin yollarını gösterir. Tatarcık Lâyihası Osmanlı Devleti’ne bir daha dinamizm kazandırmanın yollarını gösteren bir kalkınma tasavvurudur.
Tatarcık Lâyihası bilhassa süslü nesirle yazılmış olduğundan yalnızca meslekten tarihçilerin ve ilgili araştırmacıların anlayabileceği bir yapıttır. Eser şimdiye kadar büsbütün bugün kullanılan yazıya çevrilmemiştir. Bu sebeple bu naçiz çalışma bütün kusur ve kusurlarıyla bir boşluğu doldurur ümidindeyiz. Tatarcık Lâyihası ismiyle meşhur olan eser bu çalışma ile birinci vakit içinderda bütünüyle okuyucularıyla buluşturulmaktadır.
Mehmet Karaarslan
Kayseri 2015