ABD Dolarının Milletlerarası Rolü
20.yüzyılın büyük kısmında Amerikan doları global iktisatta öncü bir rol üstlendi, burada Amerikan iktisadının büyüklüğü gücü istikrarı ve sermaye akışkanlığının yanı sıra kuvvetli ferdi haklar ve hukukun üstünlüğü unsuru ile desteklendiğini görüyoruz. Bunun kararında da Amerika birleşik devletleri finansal piyasaların derinliği kuvvetli, likiditesi ile son derece kuvvetli ve inançlı dolar varlıklarına kaynak oluşumuna taban oluşturdu. Doların memleketler arası rezervlerde ve süreçlerde kullanmasına imkan sağladı. Yapılan birfazlaca ölçüme göre Amerikan doları baskın bir para ünitesi olarak da karşımıza çıkmaktadır. GSYH daki hissesine da baktığımızda global çapta ABD’nin değerli bir rolü üstlendiğini rahatlıkla söz edebiliriz.
Biçim 1. ABD’nin dünya GSYH’sindeki hissesi ve ABD dolarının milletlerarası rezervlerdeki hissesi
Hal 1
ABD dolarına bir kıymet deposu olarak yaygın bir inanç var
Paranın değerli fonksiyonlarından biri de satın alma gücüdür. Para ünitesi satın alma gücü kaybı olmadan kaydedilip bir paha deposu olarak fonksiyon görür, bu bedele olan inançta resmi döviz rezervleri aracılığıyla ölçülendirilir. 2021 yılında açıklanan global döviz rezervlerinin %60 ının ABD doları oluştururken bu hisse 2000 yılında %71 olduğu görülmektedir. Ne var ki gerek 2000 yılında gerekse de 2021 yılında Amerikan doları başka para ünitelerine nazaran bedelini rezerv bedelini sürekli korumuştur. 2021 yılından geçmişe baktığımızda rezervlerde bir düşüş olsa da öteki para ünitelerindeki çeşitlilik göz arkası edilmemelidir. Ülkeler rezerv varlıklarını son senelerda çeşitlendirmiş olsalar dahi dolar hep baskın rezerv para ünitesi olarak süreç görmeye devam ediyor.
Hal 2. Döviz rezervleri
Form 2
Resmi dolar rezervleri hem resmi tıpkı vakitte özel yabancı yatırımcılar tarafınca yüksek talep de süreç görmekte ve hazine tahvilleri biçiminde tutulmaktadır. Bu yılın birinci çeyreği itibariyle 7trilyon dolar yahut hazine tahvillerinin %33 lük kısmı hem resmi birebir vakitte yabancı yatırımcılar tarafınca değerlendirilmektedir(şekil 3a) %42lik kısmı özel yerli yatırımcılar tarafınca ve %25 i Federal Rezerv Sistemi tarafınca süreç görmektedir. Yabancı yatırımcıların Hazine tahvillerindeki hissesi evvelki senelera nazaran düşmüş olsa da mevcut hazine varlıkları ortasındaki yabancı hisse Euro bölgesi devlet borçlarının hissesi ile karşılaştırılabilir. (Şekil3 b)
Form 3. Devlet borcunun yabancı varlıkları
3.a. Pazarlanabilir ABD Hazineleri varlıkları
3.b. Yabancı yatırımcıların elinde bulunan genel devlet borçlanma senetlerinin hissesi
Bilhassa yabancı yatırımcıların da ellerinde değerli ölçüde banknot tuttuğu görülmektedir şekil4
Yurtharicinde süreç nazarann ABD doları banknotları son yirmi yılda mutlak bir biçimde artmıştır. Federal Rezerv Heyeti 2021 yılı birinci çeyreği sonunda 950 milyar doların üzerinde bir banknot meblağının yabancı sermaye tarafınca elde tuttuğunu iddia etmektedir. Bu da ödenen ABD doları toplamının yarısına eş durumdadır.
Form 4. ABD doları banknotlarının yabancı varlıkları
4a. ABD doları banknotların hissesi
4b. ABD Doları banknot ölçüsü
Ek olarak da biroldukca yabancı ülkenin para ünitelerini doların hareketlerine nazaran endekslemesi de doların bir bedel deposu, bedel ünitesi olarak kabul edildiğini de göstermektedir. Doların paha ünitesi olarak kabul edildiyse de 2015 yılında dünya GSYH sının %50si ABD Dolarına bağlı olan ülkelerce üretildiği de görülmektedir.
ABD doları, milletlerarası süreçlerde ve finansal piyasalarda baskındır.
Rastgele bir para ünitesinin uluslarasın rolü o para ünitesinin değişim aracı olarak kullanılmasıyla ölçülebilir. Doların milletlerarası alandaki hâkimiyeti global ticaret ve finans süreçleri üzerinde yapılan son çalışmalarda da vurgulanmıştır. ABD doları ezici bir çoğunlukta olup global ticarette en sık kullanılan para ünitesi olarak görmekteyiz.
Hal 5. İhracat faturalandırmasının hissesi
Kısmi değişim aracı olan ve baskın bir rol üstüne alan ABD Doları milletlerarası bankacılıkta doğal olarak baskın bir para ünitesidir. Milletlerarası ve yabancı para cinsindeki borçlanmaların ve alacakların %60ı dolar cinsinden olsa da bu hisse 2000li senelerdan itibaren sabit kalmıştır.
Biçim 6. Memleketler arası ve yabancı para bankacılığı alacak ve yükümlülüklerin hissesi
6a. Alacaklar
6b. Yükümlülükler
Dolar finansmanının bilhassa ekonomik krizlerde yüksek talep görmesi yabancı kuruluşların bu periyotlarda dolar finans bakımından külfet çekmelerine niye olabilmektedir. Bu finansman düşünceni önlemek emeliyle Federal Rezerv memleketler arası fonlamadaki krizleri önlemek ismine iki program başlatmıştır. bu biçimdelikle yerli ve yabancı firmalar, hane halkının kredi arzı üstündeki tesirlerini hafifçeletmiş 2008 mali krizi sırasında da Dolar finansmanının sabit kalması ortasında birkaç yabancı merkez bankasıyla takas a geçmiştir. Bir kısmı 2013 de kalıcı özelliğe sahip olsa da Covid 19 krizi sırasında sabit takas çizgilerindeki süreç sıklığını arttırdı ve New York Federal Rezerv Banksında hesapları olan FIMA ( memleketler arası Para Otoriteleri) sunulan bir repo kolaylığı sağladı ve bunu 2021 yılında kalıcı hale getirdi. Muhtemel bir krizde istikrarlı bir dolar fonu kaynağına erişebilecek olan yatırımcılar, hem takas tıpkı vakitte FIMA repo tesisi doların global pozisyonunu güçlendirdi. Bu takas sınırları 2008-2009 mali krizlerinde ve COVID 19 krizinde yaygın olarak kullanıldı. Öbür merkez bankaları da bu takas sınırını kurmuş olsa da ECB Avrupa Merkez Bankası ve öteki merkez bankaları tarafınca sunulan fakat dolar bazlı olmayan bu takas çizgilerinin kullanması hayli azdır. Milletlerarası operasyonel faaliyetler de dolar fonlanmasının ne kadar değerli olduğunu bir sefer daha göstermiştir.
Biçim 7. Merkez bankası takas çizgileri
7a. Karşı taraf merkez bankası tarafınca Federal Rezerv takas sınırı kararları
7b. Federal Rezerv ve Avrupa Merkez Bankası takas çizgisi kararları
Yabancı para cinsinden borç ihracı da firmalar tarafınca ülkelerine verilen borçlarda ABD doları üzerinden süreç görmektedir. ABD doları cinsinden döviz borcu şekil8
2010 yılından daha sonra %60 civarında kaldığı görülmektedir.
Yabancı para cinsinden borç ihraçlarda da – firmalar tarafınca ülke paraları haricindeki para cinslerinden ihraç edilmiş borçlar- bir daha ABD doları baskın durumdadır. ABD doları cinsinden çıkarılmış yabancı para borçlarının oranı Form 8’den görülebileceği üzere 2010 yılından daha sonra % 60 civarında seyretmektedir. Bu da doları avronun %23’lük hissesinden çok ileri bir noktada tutmaktadır.
Biçim 8. Yabancı para borç ihracının hissesi
Form 9: Tezgah Üstü Piyasalardaki Döviz Süreçlerinin Hissesi
Genel Olarak ABD Dolarının hâkimiyeti son 20 yılda sabit kalmıştır
Son yirmi yılda global olarak doların kullanmasına baktığımızda baskın ve istikrarlı bir yol izlediğini görmekteyiz. Bu istikrarı nazaranbilmek ismine uluslar ortası para ünitesi kullanım endeksine bakmamız kafidir. 2008 global mali krizinden bu yana yaklaşık 75 kıymetinde sabit kalan ve öbür tüm para ünitelerini önünde olan dolarını yaklaşık 25 düzeyinde avro takip etmektedir.
Hal 10. Memleketler arası para ünitesi kullanım endeksi
ABD dolarının statüsünün azalması yakın vadede pek muhtemel görünmüyor.
ABD dolarının hâkimiyetine yönelik yakın müddette zorluklar hudutlu görülmektedir. Çağdaş tarihe baktığımızda bir baskın para ünitesinin tek bir örneği karşımıza çıkmaktadır. Buda İngiliz sterlinin yerini Amerikan doları ile değiştirmesidir. Birinci Dünya Savaşından daha sonra ortaya çıkan ekonomik buhranın akabinde dolar 1944 de Bretton Woods Antlaşması ile uluslar ortası rolünü sağlamlaştırmıştır. Ek olarak daha uzun bir vakit diliminde doların memleketler arası statüsüne daha fazla meydan okuyan risklerinde göstermektedir. Bilhassa Avrupa Birliğinin sahip olduğu derin finansal piyasalar, özgür ticaret hacmi ve istikrarlı teşebbüsleri en büyük zorluk kaynağı olarak görülmektedir. Son hadiselerde Covid 19 pandemisi esnasında AB’nin bugüne dek gibisi görülmemiş bir biçimde ve ölçüde ortak takviyeli borç verme planları, AB tahvilleri ve Euro rezerv para ünitesi daha cazip hale gelebilir. Bu bütünleşme yardımıyla AB’nin devler borçları ve altyapısındaki güzelleşmeler dijital Euro nün getirilmesi bu potansiyel değişimi hızlandırabilir. Bunların büyümeye devam etmesi durumunda memleketler arası statüsünü güçlendiren Euro doların yerini alabilir. Hâlihazırda ABD dünya iktisadının yaklaşık%25 ini oluştursa da dünya ticaretinin %85 i Dolar ile yapılmakta. Son senelerda ülkeler dolar kullanmadan ticaret yapabilmek için alternatif düzenekler geliştirmeye yönelmektedir. Memleketler arası Uzlaşma Bankasının da petrol fiyatlandırmasını Euro üzerinden yapmayı teklif etmesi petrol ticaretinin, uzlaşmaların Euro üzerinden yapılması ödemeler istikrarında de Dolardan Euro’ya hakikat bir kaymaya sebep olacaktır. Avrupa Merkez Bankasının haziran ayı raporunda ticaret tansiyonlarının ve tek taraflı yatırım kararlarının Euro’nun memleketler arası gücüne artıcı reaksiyon yaptığını belirtmiştir. Resmi datalar bu süreçte Euro cinsi rezervlerde ve altında artış olduğunu göstermekte, bilhassa 2007-2008 mali krizinin akabinde merkez bankaları rezervlerinde ki dolarları azaltma eğilime gitmiş ve 2018 yılı merkez bankalarının altın ve Euro talebinin 1971 yılından bu yana en yüksek düzeyde olduğunu ortaya çıkarmıştır.
20.yüzyılın büyük kısmında Amerikan doları global iktisatta öncü bir rol üstlendi, burada Amerikan iktisadının büyüklüğü gücü istikrarı ve sermaye akışkanlığının yanı sıra kuvvetli ferdi haklar ve hukukun üstünlüğü unsuru ile desteklendiğini görüyoruz. Bunun kararında da Amerika birleşik devletleri finansal piyasaların derinliği kuvvetli, likiditesi ile son derece kuvvetli ve inançlı dolar varlıklarına kaynak oluşumuna taban oluşturdu. Doların memleketler arası rezervlerde ve süreçlerde kullanmasına imkan sağladı. Yapılan birfazlaca ölçüme göre Amerikan doları baskın bir para ünitesi olarak da karşımıza çıkmaktadır. GSYH daki hissesine da baktığımızda global çapta ABD’nin değerli bir rolü üstlendiğini rahatlıkla söz edebiliriz.
Biçim 1. ABD’nin dünya GSYH’sindeki hissesi ve ABD dolarının milletlerarası rezervlerdeki hissesi
Hal 1
ABD dolarına bir kıymet deposu olarak yaygın bir inanç var
Paranın değerli fonksiyonlarından biri de satın alma gücüdür. Para ünitesi satın alma gücü kaybı olmadan kaydedilip bir paha deposu olarak fonksiyon görür, bu bedele olan inançta resmi döviz rezervleri aracılığıyla ölçülendirilir. 2021 yılında açıklanan global döviz rezervlerinin %60 ının ABD doları oluştururken bu hisse 2000 yılında %71 olduğu görülmektedir. Ne var ki gerek 2000 yılında gerekse de 2021 yılında Amerikan doları başka para ünitelerine nazaran bedelini rezerv bedelini sürekli korumuştur. 2021 yılından geçmişe baktığımızda rezervlerde bir düşüş olsa da öteki para ünitelerindeki çeşitlilik göz arkası edilmemelidir. Ülkeler rezerv varlıklarını son senelerda çeşitlendirmiş olsalar dahi dolar hep baskın rezerv para ünitesi olarak süreç görmeye devam ediyor.
Hal 2. Döviz rezervleri
Form 2
Resmi dolar rezervleri hem resmi tıpkı vakitte özel yabancı yatırımcılar tarafınca yüksek talep de süreç görmekte ve hazine tahvilleri biçiminde tutulmaktadır. Bu yılın birinci çeyreği itibariyle 7trilyon dolar yahut hazine tahvillerinin %33 lük kısmı hem resmi birebir vakitte yabancı yatırımcılar tarafınca değerlendirilmektedir(şekil 3a) %42lik kısmı özel yerli yatırımcılar tarafınca ve %25 i Federal Rezerv Sistemi tarafınca süreç görmektedir. Yabancı yatırımcıların Hazine tahvillerindeki hissesi evvelki senelera nazaran düşmüş olsa da mevcut hazine varlıkları ortasındaki yabancı hisse Euro bölgesi devlet borçlarının hissesi ile karşılaştırılabilir. (Şekil3 b)
Form 3. Devlet borcunun yabancı varlıkları
3.a. Pazarlanabilir ABD Hazineleri varlıkları
3.b. Yabancı yatırımcıların elinde bulunan genel devlet borçlanma senetlerinin hissesi
Bilhassa yabancı yatırımcıların da ellerinde değerli ölçüde banknot tuttuğu görülmektedir şekil4
Yurtharicinde süreç nazarann ABD doları banknotları son yirmi yılda mutlak bir biçimde artmıştır. Federal Rezerv Heyeti 2021 yılı birinci çeyreği sonunda 950 milyar doların üzerinde bir banknot meblağının yabancı sermaye tarafınca elde tuttuğunu iddia etmektedir. Bu da ödenen ABD doları toplamının yarısına eş durumdadır.
Form 4. ABD doları banknotlarının yabancı varlıkları
4a. ABD doları banknotların hissesi
4b. ABD Doları banknot ölçüsü
Ek olarak da biroldukca yabancı ülkenin para ünitelerini doların hareketlerine nazaran endekslemesi de doların bir bedel deposu, bedel ünitesi olarak kabul edildiğini de göstermektedir. Doların paha ünitesi olarak kabul edildiyse de 2015 yılında dünya GSYH sının %50si ABD Dolarına bağlı olan ülkelerce üretildiği de görülmektedir.
ABD doları, milletlerarası süreçlerde ve finansal piyasalarda baskındır.
Rastgele bir para ünitesinin uluslarasın rolü o para ünitesinin değişim aracı olarak kullanılmasıyla ölçülebilir. Doların milletlerarası alandaki hâkimiyeti global ticaret ve finans süreçleri üzerinde yapılan son çalışmalarda da vurgulanmıştır. ABD doları ezici bir çoğunlukta olup global ticarette en sık kullanılan para ünitesi olarak görmekteyiz.
Hal 5. İhracat faturalandırmasının hissesi
Kısmi değişim aracı olan ve baskın bir rol üstüne alan ABD Doları milletlerarası bankacılıkta doğal olarak baskın bir para ünitesidir. Milletlerarası ve yabancı para cinsindeki borçlanmaların ve alacakların %60ı dolar cinsinden olsa da bu hisse 2000li senelerdan itibaren sabit kalmıştır.
Biçim 6. Memleketler arası ve yabancı para bankacılığı alacak ve yükümlülüklerin hissesi
6a. Alacaklar
6b. Yükümlülükler
Dolar finansmanının bilhassa ekonomik krizlerde yüksek talep görmesi yabancı kuruluşların bu periyotlarda dolar finans bakımından külfet çekmelerine niye olabilmektedir. Bu finansman düşünceni önlemek emeliyle Federal Rezerv memleketler arası fonlamadaki krizleri önlemek ismine iki program başlatmıştır. bu biçimdelikle yerli ve yabancı firmalar, hane halkının kredi arzı üstündeki tesirlerini hafifçeletmiş 2008 mali krizi sırasında da Dolar finansmanının sabit kalması ortasında birkaç yabancı merkez bankasıyla takas a geçmiştir. Bir kısmı 2013 de kalıcı özelliğe sahip olsa da Covid 19 krizi sırasında sabit takas çizgilerindeki süreç sıklığını arttırdı ve New York Federal Rezerv Banksında hesapları olan FIMA ( memleketler arası Para Otoriteleri) sunulan bir repo kolaylığı sağladı ve bunu 2021 yılında kalıcı hale getirdi. Muhtemel bir krizde istikrarlı bir dolar fonu kaynağına erişebilecek olan yatırımcılar, hem takas tıpkı vakitte FIMA repo tesisi doların global pozisyonunu güçlendirdi. Bu takas sınırları 2008-2009 mali krizlerinde ve COVID 19 krizinde yaygın olarak kullanıldı. Öbür merkez bankaları da bu takas sınırını kurmuş olsa da ECB Avrupa Merkez Bankası ve öteki merkez bankaları tarafınca sunulan fakat dolar bazlı olmayan bu takas çizgilerinin kullanması hayli azdır. Milletlerarası operasyonel faaliyetler de dolar fonlanmasının ne kadar değerli olduğunu bir sefer daha göstermiştir.
Biçim 7. Merkez bankası takas çizgileri
7a. Karşı taraf merkez bankası tarafınca Federal Rezerv takas sınırı kararları
7b. Federal Rezerv ve Avrupa Merkez Bankası takas çizgisi kararları
Yabancı para cinsinden borç ihracı da firmalar tarafınca ülkelerine verilen borçlarda ABD doları üzerinden süreç görmektedir. ABD doları cinsinden döviz borcu şekil8
2010 yılından daha sonra %60 civarında kaldığı görülmektedir.
Yabancı para cinsinden borç ihraçlarda da – firmalar tarafınca ülke paraları haricindeki para cinslerinden ihraç edilmiş borçlar- bir daha ABD doları baskın durumdadır. ABD doları cinsinden çıkarılmış yabancı para borçlarının oranı Form 8’den görülebileceği üzere 2010 yılından daha sonra % 60 civarında seyretmektedir. Bu da doları avronun %23’lük hissesinden çok ileri bir noktada tutmaktadır.
Biçim 8. Yabancı para borç ihracının hissesi
Form 9: Tezgah Üstü Piyasalardaki Döviz Süreçlerinin Hissesi
Genel Olarak ABD Dolarının hâkimiyeti son 20 yılda sabit kalmıştır
Son yirmi yılda global olarak doların kullanmasına baktığımızda baskın ve istikrarlı bir yol izlediğini görmekteyiz. Bu istikrarı nazaranbilmek ismine uluslar ortası para ünitesi kullanım endeksine bakmamız kafidir. 2008 global mali krizinden bu yana yaklaşık 75 kıymetinde sabit kalan ve öbür tüm para ünitelerini önünde olan dolarını yaklaşık 25 düzeyinde avro takip etmektedir.
Hal 10. Memleketler arası para ünitesi kullanım endeksi
ABD dolarının statüsünün azalması yakın vadede pek muhtemel görünmüyor.
ABD dolarının hâkimiyetine yönelik yakın müddette zorluklar hudutlu görülmektedir. Çağdaş tarihe baktığımızda bir baskın para ünitesinin tek bir örneği karşımıza çıkmaktadır. Buda İngiliz sterlinin yerini Amerikan doları ile değiştirmesidir. Birinci Dünya Savaşından daha sonra ortaya çıkan ekonomik buhranın akabinde dolar 1944 de Bretton Woods Antlaşması ile uluslar ortası rolünü sağlamlaştırmıştır. Ek olarak daha uzun bir vakit diliminde doların memleketler arası statüsüne daha fazla meydan okuyan risklerinde göstermektedir. Bilhassa Avrupa Birliğinin sahip olduğu derin finansal piyasalar, özgür ticaret hacmi ve istikrarlı teşebbüsleri en büyük zorluk kaynağı olarak görülmektedir. Son hadiselerde Covid 19 pandemisi esnasında AB’nin bugüne dek gibisi görülmemiş bir biçimde ve ölçüde ortak takviyeli borç verme planları, AB tahvilleri ve Euro rezerv para ünitesi daha cazip hale gelebilir. Bu bütünleşme yardımıyla AB’nin devler borçları ve altyapısındaki güzelleşmeler dijital Euro nün getirilmesi bu potansiyel değişimi hızlandırabilir. Bunların büyümeye devam etmesi durumunda memleketler arası statüsünü güçlendiren Euro doların yerini alabilir. Hâlihazırda ABD dünya iktisadının yaklaşık%25 ini oluştursa da dünya ticaretinin %85 i Dolar ile yapılmakta. Son senelerda ülkeler dolar kullanmadan ticaret yapabilmek için alternatif düzenekler geliştirmeye yönelmektedir. Memleketler arası Uzlaşma Bankasının da petrol fiyatlandırmasını Euro üzerinden yapmayı teklif etmesi petrol ticaretinin, uzlaşmaların Euro üzerinden yapılması ödemeler istikrarında de Dolardan Euro’ya hakikat bir kaymaya sebep olacaktır. Avrupa Merkez Bankasının haziran ayı raporunda ticaret tansiyonlarının ve tek taraflı yatırım kararlarının Euro’nun memleketler arası gücüne artıcı reaksiyon yaptığını belirtmiştir. Resmi datalar bu süreçte Euro cinsi rezervlerde ve altında artış olduğunu göstermekte, bilhassa 2007-2008 mali krizinin akabinde merkez bankaları rezervlerinde ki dolarları azaltma eğilime gitmiş ve 2018 yılı merkez bankalarının altın ve Euro talebinin 1971 yılından bu yana en yüksek düzeyde olduğunu ortaya çıkarmıştır.