Ezra Pound, ömürlük yapıtı Kantolar’la hatırlanır evvela. İngilizce şiirde 1910’lardan itibaren klâsik teknikleri kıran, ona yeni biçim ve söyleyişler getiren, yaratıcı yeni soluklar kazandıran “modernist” şairlerdendir o. Lakin sanatçı kişiliğini bütün olarak tanımlamak için hiç şayet olmazsa modül besteleyecek kadar müzikle içli dışlılığını, kaleminin kritikten geçirme gücünü de anmak gerekir. Onun Okumanın Alfabesi ismiyle Türkçeye çevrilen ve Ketebe Yayınları içinde çıkan yapıtından kelam etmek istiyorum bu yazımda. Lakin biraz gerilere giderek ve kendime ilişkin bir iç serüvenle birlikte ele alarak..
ALTI SINIF EDEBİYATÇILAR
Ezra Pound’u 1980’li senelerda, Yönelişler ve Diriliş mecmuaları yoluyla tanımıştım. İdeal Tamer’in Cathay çevirisi (1963), İlhan Berk’in Seçme Kantolar’ı (1983) bu yolla ilgi alanıma girmişti. Kelamını edeceğim Okumanın ABC’sinden (bu biçimde bu isimle anılıyordu Türkçe’de bu kitap) “Dikkatli Okur İçin Notlar” kısmının çevirisi yayımlanmıştı Yönelişler’de (Haziran 1982, nr. 15). Bu bir sayfalık kısa metin ufuk açıcı tesirler uyandıracak bir güç taşıyordu. Edebiyatçıları altı sınıfa ayırıyordu orada Paund (Kâşifler, Ustalar, Su katanlar, Göz doldurur niteliği olmayan âlâ müellifler, Edebiyat muharrirleri, süreksiz modaların öncüleri). İki sayı daha sonra Ebubekir Eroğlu’nun “İki Tasnif ve Bir Yaklaşım” yazısı yayımlandı tıpkı mecmuada. Eroğlu, Ezra Paund’un edebiyatçılar tasnifini anarak Necip Fazıl’ın bir yazısından naklen, Arap edebiyatında şairleri derecelendiren altılı bir diğer tasnife dikkatimizi çekiyordu (Eş’ar, Şair, Müteşair, Şuveyir, Şarur, Barur).
Daha fazlaca tenkitle uğraştığım o senelerda Pound’un tasnifi ve bu mukayeseli bakış farklı bir kazanım oldu benim için. Okuma üzerine bir yazı dizisi adeta zaten doğdu kalemimden. 1988’de o yazıları bir kitap haline getirirken, Okumanın ABC’sine bir gönderme olarak Okumaya Giriş ismini verdim.
Adeta bir top kumaştan bir kesim gorerek tanıdığım Okumanın ABC’si, bugünkü ismiyle Okumanın Alfabesi, artık elimin altında. tıpkı vakitte Kemal Atakay çevirisiyle. Kitap, isminden da anlaşılacağı üzere bir rehber eser, el kitabı üzere tasarlanmış. Girişte Paund’un söylemiş olduği üzere “artık okulda okumayanlar”, “hiç okul okumamış olanlar”, “üniversite sırasında” okuma konusunda “dert” sahibi olanlara “bir ders kitabı”. Zevk alarak ve yararlanarak okuyabilecekleri..
KARŞILIKSIZ ÇEK YAZMAK ÜZERE
Bakmak, deneyimlemek, ayrımına varmak.. Bir deneme ruhu taşıyan kitaptan çıkardığımız ve âlâ okuyucu kadar güzel şair ve hatta eleştirmenin de vasıfları sayabilecek kriterler bunlar. 80’li senelerda ortamızda dolaşan bir kelam vardı: “Karşılıksız çek yazmak”. Bu kitabı okuyunca, artık, o kelamı sirkülasyona sokan arkadaşların kaynağının da bu kitap olduğunu görüyorum. “Genel rastgele bir kıymetlendirme, banka çeki yazmaya benzer” diyor Ezra Pound (Para etrafında geliştiridiği ve Kantolar da başka bir tartısı bulunan teorilerini düşününce şaire ne kadar yakışıyor değil mi bu karşılıksız çek metaforu). Bir çek, onun bankada bir karşılığı var ise manalıdır. Yoksa sahtekarlıktır, hata kapsamına girer. Bunun bilgi ve paha üreten kelam için de geçerli olduğunu belirtmiş oluyor şair. Bir tenkit metnine de pekala uygulanabilir.
Okumada yüzeysel yayılmadan hayli, bir şair yahut şiirde derinleşmeye farklı bir kıymet veriliyor kitapta ve şöyleki deniliyor: “Ve kesin kanım odur ki, kişi şiir hakkında, en güzel şiirlerden birkaçını nitekim bilerek ve inceleyerek, bir fazlaca şiir içinde dolanmaya göre daha fazlaca şey öğrenir.”
Edebiyatta bir fikrin yandaşları hakkındaki saptaması da “ders” niteliğinde: Onların “kendi parti yahut mezheplerinden berbat müelliflere, diğer parti yahut mezhepten uygun müelliflerden daha hayli değer” verebileceklerine hatta birden fazla vakit da verdiklerini belirtiyor. Millet yahut toplumlarla edebiyatları içinde kurduğu bağlar ise hayati! “Bir milletin edebiyatı gerilerse, millet körelir ve çöküşe geçer.” “Özensiz yazmaya alışan bir toplum, kendi egemenliği üstündeki ve kendisi üstündeki denetimini yitirme sürecinde olan bir toplumdur.”
1934’te yayımlandığında Pound’un tenkit edebiyatına en değerli katkısı olarak bedellendirilen Okumanın ABC’sinden (ABC of Reading) aklımda kalan en kıymetli cümlelerden biri, Poun’dun, edebiyatçıları altılı bir tasnife tabi tuttuktan daha sonra söylemiş olduği şu cümleydi: “Okuyucu, birinci iki sınıfı tanıyıncaya kadar ‘koruda ağacı şeçer’ durumda olmayacaktır.” Koruda ağacı seçer duruma gelmek, bir şair yahut edebiyatçıyı kendi biricikliği ortasında keşfetmek, yani koruya baktığında orayı bir ağaç topluluğu, orman olarak görmeyip her ağacı kendi cins özellikleriyle ayırdetmek! Sait Faik’in dediği üzere insanın bir balıkçı tezgahına baktığında orada bir sürü “balık” görmeyip onları cinsleriyle, isimleriyle ayırt etmek.
Pound ve Eroğlu’nun yazılarından aldığım dikkatin bana kazandırdığı bir çeşit uyanıklık hali, o senelerda, bizim eski edebiyatımızın “eleştirmenleri” sayılmayı bir dereceye kadar hak eden Tezkire muharrirlerinden Kastamolu Latifi’nin şairler değerlendirmesine yeni bir açıdan bakmamı sağladı. Gerçi Latifi bir tasnif yapmıyordu lakin, dikkatle bakılınca şairleri evvel “gerçek şair” ve “düzd (hırsız/lar)” diye ikiye ayırdığı, daha sonra ikinci gruptakileri kendi içinde beş farklı dereceyle isimlendirdiği farkediliyordu. bu biçimdece o da eski Arap şairlerinin ve Batılı bir şairin yaptığı tasnife sayısal olduğu kadar öz olarak da karşılık gelen altılı bir değerlenrime yapıyordu aslında. bir daha başka tasniflere uygun olarak birinci iki kümeye farklı bir ehemmiyet atfediyordu. Kendi inanç ve kültür kıymetlerinden hareketle epey manalı bir benzetmeyle birinci sıradakiler için şu manada kelamlar söylüyordu: ‘Bunlar kendi zihin ve düşünme gücüyle orjinal hayal, yeni mana bulmak yeteneğine sahip olanlardır ki, gerçek Seyyidler -Hz. Peygamber’in soyundan gelenler- üzere pek az bulunurlar’.
Düşünülebileceği üzere Kemal Atakay’ın çevirisi elime geçince evvel yıllar evvel Yönelişler’de okuduğum kısma (S. Kalaycı çevirisi) gözattım. Bir sefer de Atakay’ın Türkçesinden okudum o kısmı. Hoştu. Lakin, ukalalık sayılmaması dileğiyle bir detaya değinerek bitireceğim sözlerimi: Koruda ağacı seçer duruma gelmeyi tabir eden cümle biraz muğlak mı kalmış sanki kitapta?
KAYNAK: YENİ ŞAFAK
ALTI SINIF EDEBİYATÇILAR
Ezra Pound’u 1980’li senelerda, Yönelişler ve Diriliş mecmuaları yoluyla tanımıştım. İdeal Tamer’in Cathay çevirisi (1963), İlhan Berk’in Seçme Kantolar’ı (1983) bu yolla ilgi alanıma girmişti. Kelamını edeceğim Okumanın ABC’sinden (bu biçimde bu isimle anılıyordu Türkçe’de bu kitap) “Dikkatli Okur İçin Notlar” kısmının çevirisi yayımlanmıştı Yönelişler’de (Haziran 1982, nr. 15). Bu bir sayfalık kısa metin ufuk açıcı tesirler uyandıracak bir güç taşıyordu. Edebiyatçıları altı sınıfa ayırıyordu orada Paund (Kâşifler, Ustalar, Su katanlar, Göz doldurur niteliği olmayan âlâ müellifler, Edebiyat muharrirleri, süreksiz modaların öncüleri). İki sayı daha sonra Ebubekir Eroğlu’nun “İki Tasnif ve Bir Yaklaşım” yazısı yayımlandı tıpkı mecmuada. Eroğlu, Ezra Paund’un edebiyatçılar tasnifini anarak Necip Fazıl’ın bir yazısından naklen, Arap edebiyatında şairleri derecelendiren altılı bir diğer tasnife dikkatimizi çekiyordu (Eş’ar, Şair, Müteşair, Şuveyir, Şarur, Barur).
Daha fazlaca tenkitle uğraştığım o senelerda Pound’un tasnifi ve bu mukayeseli bakış farklı bir kazanım oldu benim için. Okuma üzerine bir yazı dizisi adeta zaten doğdu kalemimden. 1988’de o yazıları bir kitap haline getirirken, Okumanın ABC’sine bir gönderme olarak Okumaya Giriş ismini verdim.
Adeta bir top kumaştan bir kesim gorerek tanıdığım Okumanın ABC’si, bugünkü ismiyle Okumanın Alfabesi, artık elimin altında. tıpkı vakitte Kemal Atakay çevirisiyle. Kitap, isminden da anlaşılacağı üzere bir rehber eser, el kitabı üzere tasarlanmış. Girişte Paund’un söylemiş olduği üzere “artık okulda okumayanlar”, “hiç okul okumamış olanlar”, “üniversite sırasında” okuma konusunda “dert” sahibi olanlara “bir ders kitabı”. Zevk alarak ve yararlanarak okuyabilecekleri..
KARŞILIKSIZ ÇEK YAZMAK ÜZERE
Bakmak, deneyimlemek, ayrımına varmak.. Bir deneme ruhu taşıyan kitaptan çıkardığımız ve âlâ okuyucu kadar güzel şair ve hatta eleştirmenin de vasıfları sayabilecek kriterler bunlar. 80’li senelerda ortamızda dolaşan bir kelam vardı: “Karşılıksız çek yazmak”. Bu kitabı okuyunca, artık, o kelamı sirkülasyona sokan arkadaşların kaynağının da bu kitap olduğunu görüyorum. “Genel rastgele bir kıymetlendirme, banka çeki yazmaya benzer” diyor Ezra Pound (Para etrafında geliştiridiği ve Kantolar da başka bir tartısı bulunan teorilerini düşününce şaire ne kadar yakışıyor değil mi bu karşılıksız çek metaforu). Bir çek, onun bankada bir karşılığı var ise manalıdır. Yoksa sahtekarlıktır, hata kapsamına girer. Bunun bilgi ve paha üreten kelam için de geçerli olduğunu belirtmiş oluyor şair. Bir tenkit metnine de pekala uygulanabilir.
Okumada yüzeysel yayılmadan hayli, bir şair yahut şiirde derinleşmeye farklı bir kıymet veriliyor kitapta ve şöyleki deniliyor: “Ve kesin kanım odur ki, kişi şiir hakkında, en güzel şiirlerden birkaçını nitekim bilerek ve inceleyerek, bir fazlaca şiir içinde dolanmaya göre daha fazlaca şey öğrenir.”
Edebiyatta bir fikrin yandaşları hakkındaki saptaması da “ders” niteliğinde: Onların “kendi parti yahut mezheplerinden berbat müelliflere, diğer parti yahut mezhepten uygun müelliflerden daha hayli değer” verebileceklerine hatta birden fazla vakit da verdiklerini belirtiyor. Millet yahut toplumlarla edebiyatları içinde kurduğu bağlar ise hayati! “Bir milletin edebiyatı gerilerse, millet körelir ve çöküşe geçer.” “Özensiz yazmaya alışan bir toplum, kendi egemenliği üstündeki ve kendisi üstündeki denetimini yitirme sürecinde olan bir toplumdur.”
1934’te yayımlandığında Pound’un tenkit edebiyatına en değerli katkısı olarak bedellendirilen Okumanın ABC’sinden (ABC of Reading) aklımda kalan en kıymetli cümlelerden biri, Poun’dun, edebiyatçıları altılı bir tasnife tabi tuttuktan daha sonra söylemiş olduği şu cümleydi: “Okuyucu, birinci iki sınıfı tanıyıncaya kadar ‘koruda ağacı şeçer’ durumda olmayacaktır.” Koruda ağacı seçer duruma gelmek, bir şair yahut edebiyatçıyı kendi biricikliği ortasında keşfetmek, yani koruya baktığında orayı bir ağaç topluluğu, orman olarak görmeyip her ağacı kendi cins özellikleriyle ayırdetmek! Sait Faik’in dediği üzere insanın bir balıkçı tezgahına baktığında orada bir sürü “balık” görmeyip onları cinsleriyle, isimleriyle ayırt etmek.
Pound ve Eroğlu’nun yazılarından aldığım dikkatin bana kazandırdığı bir çeşit uyanıklık hali, o senelerda, bizim eski edebiyatımızın “eleştirmenleri” sayılmayı bir dereceye kadar hak eden Tezkire muharrirlerinden Kastamolu Latifi’nin şairler değerlendirmesine yeni bir açıdan bakmamı sağladı. Gerçi Latifi bir tasnif yapmıyordu lakin, dikkatle bakılınca şairleri evvel “gerçek şair” ve “düzd (hırsız/lar)” diye ikiye ayırdığı, daha sonra ikinci gruptakileri kendi içinde beş farklı dereceyle isimlendirdiği farkediliyordu. bu biçimdece o da eski Arap şairlerinin ve Batılı bir şairin yaptığı tasnife sayısal olduğu kadar öz olarak da karşılık gelen altılı bir değerlenrime yapıyordu aslında. bir daha başka tasniflere uygun olarak birinci iki kümeye farklı bir ehemmiyet atfediyordu. Kendi inanç ve kültür kıymetlerinden hareketle epey manalı bir benzetmeyle birinci sıradakiler için şu manada kelamlar söylüyordu: ‘Bunlar kendi zihin ve düşünme gücüyle orjinal hayal, yeni mana bulmak yeteneğine sahip olanlardır ki, gerçek Seyyidler -Hz. Peygamber’in soyundan gelenler- üzere pek az bulunurlar’.
Düşünülebileceği üzere Kemal Atakay’ın çevirisi elime geçince evvel yıllar evvel Yönelişler’de okuduğum kısma (S. Kalaycı çevirisi) gözattım. Bir sefer de Atakay’ın Türkçesinden okudum o kısmı. Hoştu. Lakin, ukalalık sayılmaması dileğiyle bir detaya değinerek bitireceğim sözlerimi: Koruda ağacı seçer duruma gelmeyi tabir eden cümle biraz muğlak mı kalmış sanki kitapta?
KAYNAK: YENİ ŞAFAK