Güç meblağlarında son periyotta süratli bir tırmanış yaşanırken, bu global iktisatta bir dizi zincirleme tesire de niye oluyor. Örneğin, Avrupa’da doğalgaz meblağlarında sene başından bu yana yaşanan yükseliş %400’ü aşarken, elektrik fiyatlarındaki yükseliş %250’yi aşmış durumda. Doğalgaz fiyatları ABD’de de iki kattan fazla artarken, sene başında 50$ civarındaki Brent petrolün varil fiyatı 80 $’ın üzerine yerleşti.
Sorunun temelinde salgın daha sonrasında süratle artan güç talebine karşılık, tedarik zincirlerindeki sorunların de tesiriyle güç arzının talep artışına yetişememesi yatmakta.
Buna ek olarak, Avrupa’da olağanların üzerinde soğuk geçen kış, Çin’de olağanların üzerinde sıcak geçen yaz üzere ekstrem hava şartları da güç talebini arttırırken, Rusya’dan Avrupa’ya doğalgaz akımındaki kesintilerin de tesiriyle güç stoklarının da kâfi ölçüde arttırılamadığı dikkati çekiyor. ötürüsıyla, Avrupa’da kış mevsimi yaklaşırken güç arz-talep istikrarındaki sıkışıklık da fiyatları üst taraflı baskılıyor.
Örneğin, İngiltere’de yaşanan akaryakıt krizinin gerisindeki niçinlerden biri olarak, Brexit ve salgına bağlı kısıtlamalar niçiniyle yaşanan tır sürücüsü eksikliği bile lisana getiriliyor.
Sorunun bir öteki değerli ve uzun vadeli tesirleri olacak kaynağını ise, iklim krizine bağlı olarak Dünya’da fosil yakıtlardan yenilenebilir güç kaynaklarına yöneliş eğilimi oluşturuyor. Yenilenebilir güç kaynaklarının güç talebine çabucak hemen yetişememesi güç fiyatlarını ve öteki biroldukca eserin fiyatını üst istikametli baskılıyor. Örneğin, Çin’de güç muhtaçlığının yarısından fazlasını karşılayan kömür üretimini kısma teşebbüsleri kömür ve alternatif güç kaynaklarının meblağlarını yükseltirken, bununla birlikte biroldukca fabrikada üretim kesintilerine ve konutlarda elektrik kesintilerine niye oluyor. Avrupa’da da Paris İklim Mutabakatına ahenk kapsamında, kömür ve kömürle güç üretiminin kısılması, yenilenebilir güç kaynaklarının yetersiz kalması niçiniyle, doğalgaz talebine, bu da doğalgaz fiyatlarının daha evvel görülmemiş düzeylere yükselmesine niye oluyor.
Özetle, güç piyasasında son devirde yaşananlar küresel iktisadın aslında birbirine ne kadar bağımlı olduğunu da ortaya koyuyor; mesela Çin’de yaşanan bir kıtlık, İspanya’da elektrik meblağlarında ya da ABD’de süpermarket rafındaki rastgele bir eserin fiyatındaki artışa niye olabiliyor. Özetle, bilhassa Çin’in tedarik zincirlerindeki kilit rolü düşünüldüğünde, burada yaşanan güç badireleri küresel enflasyon sorununa ek baskılar oluşturuyor. Merkez Bankaları yaşanan arz istikametli şoklara karşı şimdilik reaksiyonsuz kalmayı tercih etseler de, güç fiyatlarındaki bu artışların potansiyel ikincil tesirlerinin önümüzdeki aylarda tüm Merkez Bankalarının işlerini daha da zorlayıcı hale getireceğini söylemek sanırız yanlış olmaz.
Güç fiyatlarındaki potansiyel yükselişler 2022 yılında dezenflasyon süreci önünde kıymetli bir mahzur oluşturabilir. Global güç fiyatlarındaki süratli yükselişlere rağmen, hükümet eşel-mobil sistemi ile fiyat artışlarını ÖTV’den karşılayarak pompa fiyatlarına yansımayı önlüyor (sınırlandırıyor). Hükümet eşel-mobil sisteminin şimdiye kadar enflasyona (olumlu) etkisinin yaklaşık %2,5 puan (dolaylı tesirlerle birlikte) olduğunu, bütçeye maliyetinin de 2021 yılında 46 milyar TL’ye ulaşmasının beklendiğini deklare etti. Fakat, güç meblağlarının ve $/TL kurunun mevcut düzeylerinde, güç fiyat artışlarının merkezi bütçeden karşılanabileceği alan da neredeyse sıfırlanmış durumda. Şöyle ki, 1 litre motorinden alınması gerekli ÖTV meblağı 2,01 TL iken, bu sayı 28 Eylül’de sıfırlanırken (tüm maliyet bütçeden karşılanıyor), 95 oktan akaryakıttan alınan ÖTV meblağı da 2,53 TL’den 8 Ekim itibariyle 0,23 TL’ye kadar geriledi. LPG’den alınan ÖTV fiyatı ise temmuz ayından bu yana sıfırlanmış durumda. Buna nazaran, eşel taşınabilir sisteminin merkezi bütçeye maliyetinin sene sonuna gelindiğinde 55-60 milyar TL’ye kadar çıkabileceğini hesap ediyoruz. İlgili sistem devam ettiği taktirde, misal bir maliyet 2022 yılında da geçerli olacak. Buna nazaran, artan güç maliyetlerinin bir noktada pompa meblağlarına yansıtılması gerekecek. Ek olarak, güç fiyatlarındaki yükselişler, TL’deki paha kaybı ve başta Rusya ile olmak üzere doğalgaz ithalat kontratlarının yenilenecek olması niçiniyle, elektrik ve doğalgaz meblağlarında da önemli oranda artırım gereksinimi doğmuş durumda. Tüm bu faktörleri ve güç fiyatlarındaki yükselişlerin dolaylı tesirlerini dikkate aldığımızda, yüksek güç fiyatlarının önümüzdeki devirde dezenflasyon sürecinin önünde kıymetli bir mahzur teşkil edebileceğini düşünüyoruz.
Artan güç meblağlarının şirketlere tesirleri;
FÖŞ anlattı: Güç Krizi dünyanın belini büker, Türkiye’ye nasıl yansır?
Global güç krizi Rusya’yı doruğa taşıyor
OYAK Yatırım: Emtia fiyatlarındaki artışların dış istikrar, enflasyon ve Borsa’ya tesiri
Sorunun temelinde salgın daha sonrasında süratle artan güç talebine karşılık, tedarik zincirlerindeki sorunların de tesiriyle güç arzının talep artışına yetişememesi yatmakta.
Buna ek olarak, Avrupa’da olağanların üzerinde soğuk geçen kış, Çin’de olağanların üzerinde sıcak geçen yaz üzere ekstrem hava şartları da güç talebini arttırırken, Rusya’dan Avrupa’ya doğalgaz akımındaki kesintilerin de tesiriyle güç stoklarının da kâfi ölçüde arttırılamadığı dikkati çekiyor. ötürüsıyla, Avrupa’da kış mevsimi yaklaşırken güç arz-talep istikrarındaki sıkışıklık da fiyatları üst taraflı baskılıyor.
Örneğin, İngiltere’de yaşanan akaryakıt krizinin gerisindeki niçinlerden biri olarak, Brexit ve salgına bağlı kısıtlamalar niçiniyle yaşanan tır sürücüsü eksikliği bile lisana getiriliyor.
Sorunun bir öteki değerli ve uzun vadeli tesirleri olacak kaynağını ise, iklim krizine bağlı olarak Dünya’da fosil yakıtlardan yenilenebilir güç kaynaklarına yöneliş eğilimi oluşturuyor. Yenilenebilir güç kaynaklarının güç talebine çabucak hemen yetişememesi güç fiyatlarını ve öteki biroldukca eserin fiyatını üst istikametli baskılıyor. Örneğin, Çin’de güç muhtaçlığının yarısından fazlasını karşılayan kömür üretimini kısma teşebbüsleri kömür ve alternatif güç kaynaklarının meblağlarını yükseltirken, bununla birlikte biroldukca fabrikada üretim kesintilerine ve konutlarda elektrik kesintilerine niye oluyor. Avrupa’da da Paris İklim Mutabakatına ahenk kapsamında, kömür ve kömürle güç üretiminin kısılması, yenilenebilir güç kaynaklarının yetersiz kalması niçiniyle, doğalgaz talebine, bu da doğalgaz fiyatlarının daha evvel görülmemiş düzeylere yükselmesine niye oluyor.
Özetle, güç piyasasında son devirde yaşananlar küresel iktisadın aslında birbirine ne kadar bağımlı olduğunu da ortaya koyuyor; mesela Çin’de yaşanan bir kıtlık, İspanya’da elektrik meblağlarında ya da ABD’de süpermarket rafındaki rastgele bir eserin fiyatındaki artışa niye olabiliyor. Özetle, bilhassa Çin’in tedarik zincirlerindeki kilit rolü düşünüldüğünde, burada yaşanan güç badireleri küresel enflasyon sorununa ek baskılar oluşturuyor. Merkez Bankaları yaşanan arz istikametli şoklara karşı şimdilik reaksiyonsuz kalmayı tercih etseler de, güç fiyatlarındaki bu artışların potansiyel ikincil tesirlerinin önümüzdeki aylarda tüm Merkez Bankalarının işlerini daha da zorlayıcı hale getireceğini söylemek sanırız yanlış olmaz.
Güç fiyatlarındaki potansiyel yükselişler 2022 yılında dezenflasyon süreci önünde kıymetli bir mahzur oluşturabilir. Global güç fiyatlarındaki süratli yükselişlere rağmen, hükümet eşel-mobil sistemi ile fiyat artışlarını ÖTV’den karşılayarak pompa fiyatlarına yansımayı önlüyor (sınırlandırıyor). Hükümet eşel-mobil sisteminin şimdiye kadar enflasyona (olumlu) etkisinin yaklaşık %2,5 puan (dolaylı tesirlerle birlikte) olduğunu, bütçeye maliyetinin de 2021 yılında 46 milyar TL’ye ulaşmasının beklendiğini deklare etti. Fakat, güç meblağlarının ve $/TL kurunun mevcut düzeylerinde, güç fiyat artışlarının merkezi bütçeden karşılanabileceği alan da neredeyse sıfırlanmış durumda. Şöyle ki, 1 litre motorinden alınması gerekli ÖTV meblağı 2,01 TL iken, bu sayı 28 Eylül’de sıfırlanırken (tüm maliyet bütçeden karşılanıyor), 95 oktan akaryakıttan alınan ÖTV meblağı da 2,53 TL’den 8 Ekim itibariyle 0,23 TL’ye kadar geriledi. LPG’den alınan ÖTV fiyatı ise temmuz ayından bu yana sıfırlanmış durumda. Buna nazaran, eşel taşınabilir sisteminin merkezi bütçeye maliyetinin sene sonuna gelindiğinde 55-60 milyar TL’ye kadar çıkabileceğini hesap ediyoruz. İlgili sistem devam ettiği taktirde, misal bir maliyet 2022 yılında da geçerli olacak. Buna nazaran, artan güç maliyetlerinin bir noktada pompa meblağlarına yansıtılması gerekecek. Ek olarak, güç fiyatlarındaki yükselişler, TL’deki paha kaybı ve başta Rusya ile olmak üzere doğalgaz ithalat kontratlarının yenilenecek olması niçiniyle, elektrik ve doğalgaz meblağlarında da önemli oranda artırım gereksinimi doğmuş durumda. Tüm bu faktörleri ve güç fiyatlarındaki yükselişlerin dolaylı tesirlerini dikkate aldığımızda, yüksek güç fiyatlarının önümüzdeki devirde dezenflasyon sürecinin önünde kıymetli bir mahzur teşkil edebileceğini düşünüyoruz.
Artan güç meblağlarının şirketlere tesirleri;
- Kömür, petrokok ve elektrik fiyatlarındaki sert artışlar niçiniyle Akçansa, Çimsa, Oyak Çimento üzere çimento şirketlerinin ve doğalgaz fiyatlarındaki artışlar niçiniyle Şişecam’ın kar marjlarının bir ölçü baskı altında kalması beklenebilir.
- Tüpraş açısından ise her ne kadar mevcut ve potansiyel doğalgaz fiyat artışı maliyetleri bir ölçü artıracak olsa da son periyotta eser marjlarında görülen yükseliş trendinin ve petrol fiyat artışları daha sonrasında stok karının şirketin performansına olumlu yansıyacağını düşünüyoruz.
- Petkim açısından doğalgaz ve petrol fiyat artışı maliyetleri artırsa da doğalgaz bazlı üreticilerin maliyetlerinin daha fazla artması eser meblağlarını destekleyerek olumsuz etkiyi azaltacaktır.
- Aygaz ise petrol fiyatlarındaki artışın LPG fiyatlarını desteklemesinden olumlu etkilenecektir.
- Elektrik üretim şirketlerinde ise doğalgaz ve kömür bazlı üretim yapan Alarko, Akenerji ve Turcas üzere şirketlerin faaliyet performansını olumsuz etkilemesi beklenen iken, Odaş ve Galatawind üzere özgür piyasaya elektrik satışı olan öbür üreticiler artan elektrik fiyatlarından olumlu etkilenecektir.
- Milletlerarası ölçekte artan kömür fiyatları çelik üreticileri için de maliyetleri artırıcı bir tesire yol açarken demir cevheri fiyatlarındaki gerileme bu etkiyi sonlandıracaktır.
FÖŞ anlattı: Güç Krizi dünyanın belini büker, Türkiye’ye nasıl yansır?
Global güç krizi Rusya’yı doruğa taşıyor
OYAK Yatırım: Emtia fiyatlarındaki artışların dış istikrar, enflasyon ve Borsa’ya tesiri