Ukrayna Savaşı son otuz yıllık periyodun en kıymetli dört hadisesinden biridir: Sovyetler Birliği’nin yıkılışı (1991), 9/11 Eylül terör atakları (2001), Global Ekonomik Kriz (2008), Pandemi (2020). Bir de birinci sanayi ihtilalinden beri ivmesini arttıran tüm uygarlığın başında Demokles’in Kılıcı üzere sallanan global ısınma problemi var.
Eğer meşhur İngiliz filozof ve tarihçi, Sir Isaiah Berlin’in (1909-1997) “Historical Inevitability” yani makus bir çeviri ile “tarihin kaçınılmazlığı” teorisi yanlışsız ise dünyanın pek âlâ bir istikamete gittiği söylenemez.
her neyse biz bir daha Ukrayna Savaşı’nın global ekonomik tesirlerine dönelim. Ekonomik tesirleri tahlil etmek için evvel fazlaca kısa savaşın stratejik durumunu güncelleyelim. Zira savaşın stratejik istikameti, savaşın ekonomik tesirlerini direkt tesirler durumdadır.
Savaşın kısa bir stratejik durumu
Ruslar bu yazının kaleme alındığı 6 Mart 2022 tarihinde, çabucak hemen başşehir Kiev’i büsbütün kuşatamamış durumda iken, Harkov’un batısından doğuya hakikat ilerleyen Rus zırhlı birlikleri Kiev’i birkaç gün ortasında batıdan kavrayacak üzere görünüyor. Kiev’in büsbütün kuşatılabilmesi en az bir haftayı bulabilir.
Ülkenin ikinci kenti Harkov’un etrafındaki Rus kıskaçları kapanmış durumda iken, temel kazanımları Kırım’dan taarruz eden askeri birlikler elde etti. Stratejik liman kenti ve Kırım’ın önündeki son kapı olan Kherson düştüğü üzere, Ruslar hız ile buradan doğuya gerçek Mariopol’e ulaşarak, Kırım ile Rusya içinde kara teması kurma başarımına erişti.
bu biçimdece Azov Denizi büsbütün Ukrayna’dan koptu. Kırım’dan çıkan ve batıya dönen ikinci taarruz kolunun gayesinin Odessa olduğu anlaşılıyor. Odessa’nın düşmesi halinde Ruslar Karadeniz kıyısına büsbütün hâkim olacağı üzere Moldovya ile sınırdaş hale gelecektir.
Batı basınında Rusların harekatının beklenenden yavaş olduğu ve Rus kayıplarının yüksek olduğu belirtiliyor. Rus askeri teknolojisi Amerikalıların nokta atış sağlayan güdümlü ateş gücünden epey daha geride olup, teknolojileri zırhlı birliklerin, roket ve klasik topçu silahlarının ateşinin belirli alanlara ağırlaştırılması prensibine dayanır.
Bu ihtiyatlılığın bir öteki sebebinin de Rusya’nın memleketler arası kamuoyunda aslına bakarsanız son derece makûs olan imgesinin artacak sivil kayıplar sebebi ile daha da kötüleşmemesini istemesidir.
Bu çerçevede Ruslar büyük bir olasılıkla, Kırım-Donetz kara irtibatını kurup, Harkov ve Odessa’yı ele geçirip, Doğu Ukrayna Luhansk ve Donets ayrılıkçı bölgelerini genişlettikten daha sonra harekatlarını bitmiş oldureceklerdir. Kiev ise ele geçirilmesi halinde muahede masasında bir koz olarak kullanılacaktır.
Olayların gelişmeninden Rusların Ukrayna’nın tamamını elde tutmak ve bir kukla hükümet yerleştirme üzere bir güçleri, ne ekonomik ne de politik manada bulunmuyor.
Bu durumda savaş iki yahut üç hafta sürer. daha sonra da Ruslar ellerindeki kozlar ile, Batı ve Ukrayna da talepleri ile masaya oturur. Anlaşamazlar ise, Ruslar yeni bir mutabakat noktasına kadar tutacakları yeni kazanımlar için savaşa devam eder. Batı da yaptırımların dozunu arttırır.
hiç bir vakit unutmayın her savaş, barış yapmak için başlatılır.
Daha düşük mümkünlük ise Rusların Ukrayna’yı büsbütün ele geçirene kadar savaşa devam etmeleridir ki, bu durumda global ekonomik ve politik sarsıntının kuvveti daha sert olur.
Savaşın global ekonomik yansıması
Putin Ukrayna Savaşı ile iki büyük sürpriz ile karşılaştı: Demode kalmış olduğu ve fikir ayrılıkları ile parçalanmış olduğu düşünülen NATO yekpare bir biçimde ortaya çıktı ve Batı ekonomileri Rusya’ya karşı süratle kapsamlı ekonomik yaptırımlar deklare etti.
senelerdan beri bir silah olarak kullanılan Amerikan yaptırımları global çapta, Rusya dahil olmak üzere neredeyse 10,000 gerçek ya da hukukî kişiyi kapsar durumda. Bu yaptırımlar örneğin Kuzey Kore, Küba, İran ya Venezüella’da amaç aldığı rejimleri deviremedi ancak bu ülkelere kapsamlı bir ziyan verdi.
Batı’nın yaptırımları birinci kez Rusya üzere büyük bir ekonomiyi amaç aldı. Rusya 1.6 trilyon USD GSYH/GDP büyüklüğü ile sistemin 11. büyük iktisadı. Birinci hedef Rusya’nın 643 milyar USD büyüklüğündeki rezervini kullanımını kısıtlayarak, rubleyi ve finansal sistemini stabilize etmesini engellemek. Öteki bir deyişle, Batı bloku Rus Merkez Bankası’nın USD yahut EUR satıp, ruble almasını zorlaştırarak, Rusya’yı ruble üzerinden vurmayı hedefliyor. Rusya’nın rezervin yarısını bu emelle kullanamadığı var iseyılıyor.
Gerçekten sene başında USD/ruble paritesi 75 civarında gezerken, şu an USD/ruble 124 USD düzebir daha kadar geriledi. Rusya, en evvel siyaset faizini %9.5’tan %20’ye getirdi. Bu işe yaramayınca birinci olarak YP varlıklar çabucak sonrasında ruble varlıklar üzerinde sermaye hareketleri kısıtlaması getirdi.
Rus Varlık Fonu, çöken Moskova Borsası’nı (MOEX) desteklemek için, ki hala kapalıdır, 10 milyar USD ayırdı. MOEX verisine nazaran 2021 sonu prestiji ile yabancıların MOEX’deki hissesi 86 milyar USD idi. Birinci getirilen sermaye denetimlerinden biri de yabancıların Rus varlık satışını yasaklamak olmuştu.
Birtakım Rus bankalarına getirilen SWIFT sisteminden çıkartılma sonucu değişik bir karar. Maksat güç ticaretine aracılık eden Rus bankalarını sistemde tutarak, bir güç arz şokunun doğmasını engellemek. Şayet bir güç krizi ortaya çıkarsa, AB resesyona ve hatta stagflasyona girer. ABD’deki kaya gazı (shale gas) üreticileri ve OPEC ise ellerini ovuşturur. çabucak hemen OPEC’e yönelik kotaların genişletilmesi için açık bir Amerikan baskısı görmedik. Memleketler arası Güç Ajansına üye ülkelerin stratejik rezervlerinden 60 milyon varil özgür bırakma sonucu meblağların mecnun üzere yükselmesine pek tesirli olmadı. Bu arzın yarısını Amerikalılar üstlenecekti.
Bu krizin en âlâ tarafı karbon sanayisi ve yakıtlarından uzaklaşmanın önünü daha da açması olacak. Gerçekten yüksek petrol fiyatları, yenilenebilir güç (renewable energy) dönüşümünü hızlandıracak. İnsanlık için fazlaca değerli bir fırsat. yıllardır istenilen süratte gelişmeyen bu bölümü savaş daha da stratejik kıldı. Ne de olsa kapitalizmde fiyat sistemi, ülkülerden her vakit daha süratli ve kesin çalışır.
Son bir yılda OPEC’in oynadığı oyunlar ve Ukrayna savaşı güç meblağlarını inanılmaz noktalara getirdi:
Bir ayda Brent ham petrol %27, doğalgaz %17, akaryakıt %31, fuel oil %32, kömür %77 arttı. Ne yazık ki daha işin başındayız.
Size OPEC ve OPEC’in alanı haricindeki güç mamüllerini üreten ülkelerin oligopol piyasa güçlerini nasıl kullanmış olduğunu şu biçimde anlatayım: Son bir yılda Brent ham petrol %70, doğalgaz %82, akaryakıt %70, fuel oil %94, kömür tam %377 oranında arttı. her neyse ki Amerikalılar 1973 Arap petrol ambargosu ve 1979 İran Krizi derslerini yanlışsız düzgün okumuşlar ki, Rusya’nın güç ihracatını büsbütün bloke etmeye çalışmadılar.
Bu ortada Batı kökenli milletlerarası şirketlerin Rusya’ya karşı “gönüllü” yaptırımlara katıldığı görülüyor. BP, Shell ve Exxon Rus varlıklarını ve teşebbüs hisselerini satacaklarını açıklamıştı. Boeing, Dell, Accenture, Mercedes-Benz, UPS, FedEX, GM, BMW üzere kurumlar Rusya ile irtibatlı operasyonlarını sonlandırma kararlarını tabir etmişlerdi. İkea, Nike, H&M, Inditex mağazalarını kapatacaklarını deklare ettilar. Apple ve Disney, Google ise Rusya pazarına verecekleri eser ve hizmetleri kısıtlayacaklar. Ford, Toyota ve Renault da lokal üretim faaliyetlerini durduracaklar.
Natürel bu yaptırımların Rusya’ya ekonomik ziyan verirken, savaş da global iktisada darbe vuruyor.
Rusların hesabı muhakkak: Yaptırımları Çin finansal sistemi ile by-pass edecekler. Üstelik Rus hammadde ve güç eserleri için her vakit Çin pazarı hazır. Üstelik dünyanın geri kalanı savaşı kınasalar da yaptırımlara iştirak etmek üzere bir aceleleri olmadığını gösterdi.
Fiyatlar Rusya’nın kıymetli üretici olduğu kimi metallerde de ani bir artışa geçti: Son bir ayda alüminyum %23, paladyum %33, nikel %24 oranında arttı.
Daha da kıymetlisi temel tahıl eser fiyatlarında da değerli artışlar var: Son bir ayda buğday %49, mısır %19 oranında arttı. Ukrayna ve Rusya tüm dünyanın buğday üretiminin %25’inden çoksını gerçekleştiriyor. Hatta bu iki ülkenin ürettiği tarım eserleri global kişi başı tüketilen kalori ölçüsünün %12’sini karşılıyor.
Global iktisatta yalnızca bu mamüllerin fiyat artışı sorunun bir kısmını anlatıyor.
Bir sefer Karadeniz artık savaş bölgesi, burada tam bir lojistik sorunu var. Daha da kıymetlisi ise Asya-Avrupa kara ilişkisinin bir kısmı kapandığı üzere, Rusya hava alanı büyük ölçüde kapandı. Rus hava yolları da Batı hava alanına uçuş yapamıyor. Yani global lojistik çizgilerinin bir kısmı ya büsbütün ya da kısmi olarak kesildi.
Global enflasyon artık 2022 yılında %6’nın üzerinde olacak. Krizin öbür zincirleme tesirleri de var: örneğin Rusya endüstriyel gübre üretimde değerli oyuncu. Yabancı lojistik firmalarının “sabotajını” münasebet göstererek Nisan ayına kadar gübre sevkiyatlarını durduracağı deklare etti. Tarım çıktısını direkt etkileyecek bu atılım, global enflasyonu yeterlice besleyecek. Rusların bu yaklaşımı tercihten öte bir sorun varlığını gösteriyor: Moller-Maersk ve Mediterranian Shipping üzere büyük konteynır firmaları da Rus limanlarında operasyonu durdurdu.
Fakat korkutucu olan bu krize dünya para bolluğunda yakalandı. Beş büyük merkez bankasının yani, ECB (European Central Bank), FED, PBOC (Public Bank of China), BOJ ( Bank of Japan), BOE (Bank of England) bilanço büyüklükleri Ocak 2022 32.3 triyon USD büyüklüğüne ulaştı. PBOC hariç Ocak 2022 sonu bu sayı 26.2 trilyon USD’da. Küresel GDP’nin 95 triyon USD olduğu dikkate alınırsa, mali genişlemenin geldiği boyut inanılmaz noktada. aslına bakarsan bu para bolluğu ile dünya bildiğiniz kumarhaneye dönmüştü.
Son bir yıldan beri bu kumarhane bir de yüksek enflasyon üretirken bir de üzerinde savaşın niye olduğu ve olacağı birincil ve ikincil enflasyonist tesirler, para bolluğunun sebep olduğunun üzerine binecek.
Üstelik AB ve ABD ekonomilerinin durumu pek farklı: ABD yüklü olarak talep kökenli enflasyon deneyimlerken, AB daha hayli maliyet ve arz istikametli bir enflasyonla karşı karşıya. Daha da değerlisi ABD’nin sağlıklı büyüme suratı, para siyasetini daha şahince kullanabilecek bir alan oluştururken; Kıta Avrupası’nda sert faiz artışı ve bilanço daralması stagflasyona yol açabilir.
AB ve bilhassa Almanya-Fransa ekseni bu krize hayli hazırlıksız yakalandı. Daha da kıymetlisi global çapta faizlerin artışı İtalya ve İspanya üzere borç yükü yüksek ülkelere ziyan verecek. AB tam bir açmazlar ve çıkmazlar karmaşasına girmiş durumda. Bu kriz ABD Demokrat iktidar ve İngiliz Muhafazakâr Parti iktidarının tercihleri ile Putin’in yaklaşımının çatışması ile ortaya çıktı ki, Berlin ve Paris bir defa daha olayların gerisinde kaldı. İşin faturası bunlara ve hammadde ve güç alıp, düşük katma pahalı mal ve hizmet üreten ülkelere kaldı.
Bir çift kelamı de yere göre sığdırılamayan eski Alman Şansölyesi Angela Merkel hakkında söyleyeyim. Bu işin maliyetinin Almanya-Fransa eksenine kalmasının bir sebebi de Merkel’in Rusya ile kurmuş olduğu yakın ekonomik ve politik bağlantılar olmuştur. Şayet kendi tarihini düzgün okumuş olsaydı herbiçimde meşhur Alman Ekonomik Mucizesi’nin (1949-1963) mimarı Ludwig Erhard’ın Almanya şansölyesi olduktan daha sonra başına gelenleri hatırlardı.
Erhard, unutulmaz Şansölye Konrad Adeneuer’den daha sonra 1963’te şansölyeliğe geldiğinde Almanya’yı birleştirmek için Sovyetler Birliği ile görüşmeye başlamıştı. Amerikalıların tabiri ile Doğu Almanya’yı para karşılığında geri alma teşebbüsü ortaya çıkınca, Washington ve Londra’da kaşlar bir anda kalkmıştı. Erhard, 1966 yılında koalisyon hükümeti “ekonomik meseleler” sebebi ile “çözülünce” başbakanlıktan ayrılmak zorunda kalacaktı. hiç bir Batı Alman şansölyesi de Erhard’dan daha sonra tekrar Sovyetler Birliği ile tek başına müzakere etmeyecekti.
Eski bir Hint atasözü bu hadiseyi epey hoş tanımlıyor: “Bazı şeyler değişir lakin birtakım şeyler hiç bir vakit değişmez.”
Gelelim Çin’e. Çin Batı yaptırımlarının kapsamını ve tesirini gözlemlemiş oldu. Çin herbiçimde 3.3 trilyon USD’lık rezervinin niteliğini ve Batı pazarına olan bağlılığını herbiçimde bir daha değerlendiriyordur.
Bu kriz tüm dünyanın ekonomik ve jeopolitik istikrarını kalıcı olarak değiştirecek. Nasıl değiştireceği ise bir daha sonraki yazının konusu olacak.
Tek temennim artık yaklaşan “General Çamur’un” yani Rasputitsa’nın artık gelip askeri operasyonları kesmesi ve masada tarafların mutabakatı.
Burak Köylüoğlu
6 Mart 2022
FÖŞ kükredi: Ukrayna’nın gerisinde gizlenen tehlike: Fed faiz artırımları
BofA: Rusya krizi varken global ekonomik iddialar yapmaya çalışmak riskli ve anlamsız
Recep Erçin: Yaptırım dalgası global kriz çıkaracak
Eğer meşhur İngiliz filozof ve tarihçi, Sir Isaiah Berlin’in (1909-1997) “Historical Inevitability” yani makus bir çeviri ile “tarihin kaçınılmazlığı” teorisi yanlışsız ise dünyanın pek âlâ bir istikamete gittiği söylenemez.
her neyse biz bir daha Ukrayna Savaşı’nın global ekonomik tesirlerine dönelim. Ekonomik tesirleri tahlil etmek için evvel fazlaca kısa savaşın stratejik durumunu güncelleyelim. Zira savaşın stratejik istikameti, savaşın ekonomik tesirlerini direkt tesirler durumdadır.
Savaşın kısa bir stratejik durumu
Ruslar bu yazının kaleme alındığı 6 Mart 2022 tarihinde, çabucak hemen başşehir Kiev’i büsbütün kuşatamamış durumda iken, Harkov’un batısından doğuya hakikat ilerleyen Rus zırhlı birlikleri Kiev’i birkaç gün ortasında batıdan kavrayacak üzere görünüyor. Kiev’in büsbütün kuşatılabilmesi en az bir haftayı bulabilir.
Ülkenin ikinci kenti Harkov’un etrafındaki Rus kıskaçları kapanmış durumda iken, temel kazanımları Kırım’dan taarruz eden askeri birlikler elde etti. Stratejik liman kenti ve Kırım’ın önündeki son kapı olan Kherson düştüğü üzere, Ruslar hız ile buradan doğuya gerçek Mariopol’e ulaşarak, Kırım ile Rusya içinde kara teması kurma başarımına erişti.
bu biçimdece Azov Denizi büsbütün Ukrayna’dan koptu. Kırım’dan çıkan ve batıya dönen ikinci taarruz kolunun gayesinin Odessa olduğu anlaşılıyor. Odessa’nın düşmesi halinde Ruslar Karadeniz kıyısına büsbütün hâkim olacağı üzere Moldovya ile sınırdaş hale gelecektir.
Batı basınında Rusların harekatının beklenenden yavaş olduğu ve Rus kayıplarının yüksek olduğu belirtiliyor. Rus askeri teknolojisi Amerikalıların nokta atış sağlayan güdümlü ateş gücünden epey daha geride olup, teknolojileri zırhlı birliklerin, roket ve klasik topçu silahlarının ateşinin belirli alanlara ağırlaştırılması prensibine dayanır.
Bu ihtiyatlılığın bir öteki sebebinin de Rusya’nın memleketler arası kamuoyunda aslına bakarsanız son derece makûs olan imgesinin artacak sivil kayıplar sebebi ile daha da kötüleşmemesini istemesidir.
Bu çerçevede Ruslar büyük bir olasılıkla, Kırım-Donetz kara irtibatını kurup, Harkov ve Odessa’yı ele geçirip, Doğu Ukrayna Luhansk ve Donets ayrılıkçı bölgelerini genişlettikten daha sonra harekatlarını bitmiş oldureceklerdir. Kiev ise ele geçirilmesi halinde muahede masasında bir koz olarak kullanılacaktır.
Olayların gelişmeninden Rusların Ukrayna’nın tamamını elde tutmak ve bir kukla hükümet yerleştirme üzere bir güçleri, ne ekonomik ne de politik manada bulunmuyor.
Bu durumda savaş iki yahut üç hafta sürer. daha sonra da Ruslar ellerindeki kozlar ile, Batı ve Ukrayna da talepleri ile masaya oturur. Anlaşamazlar ise, Ruslar yeni bir mutabakat noktasına kadar tutacakları yeni kazanımlar için savaşa devam eder. Batı da yaptırımların dozunu arttırır.
hiç bir vakit unutmayın her savaş, barış yapmak için başlatılır.
Daha düşük mümkünlük ise Rusların Ukrayna’yı büsbütün ele geçirene kadar savaşa devam etmeleridir ki, bu durumda global ekonomik ve politik sarsıntının kuvveti daha sert olur.
Savaşın global ekonomik yansıması
Putin Ukrayna Savaşı ile iki büyük sürpriz ile karşılaştı: Demode kalmış olduğu ve fikir ayrılıkları ile parçalanmış olduğu düşünülen NATO yekpare bir biçimde ortaya çıktı ve Batı ekonomileri Rusya’ya karşı süratle kapsamlı ekonomik yaptırımlar deklare etti.
senelerdan beri bir silah olarak kullanılan Amerikan yaptırımları global çapta, Rusya dahil olmak üzere neredeyse 10,000 gerçek ya da hukukî kişiyi kapsar durumda. Bu yaptırımlar örneğin Kuzey Kore, Küba, İran ya Venezüella’da amaç aldığı rejimleri deviremedi ancak bu ülkelere kapsamlı bir ziyan verdi.
Batı’nın yaptırımları birinci kez Rusya üzere büyük bir ekonomiyi amaç aldı. Rusya 1.6 trilyon USD GSYH/GDP büyüklüğü ile sistemin 11. büyük iktisadı. Birinci hedef Rusya’nın 643 milyar USD büyüklüğündeki rezervini kullanımını kısıtlayarak, rubleyi ve finansal sistemini stabilize etmesini engellemek. Öteki bir deyişle, Batı bloku Rus Merkez Bankası’nın USD yahut EUR satıp, ruble almasını zorlaştırarak, Rusya’yı ruble üzerinden vurmayı hedefliyor. Rusya’nın rezervin yarısını bu emelle kullanamadığı var iseyılıyor.
Gerçekten sene başında USD/ruble paritesi 75 civarında gezerken, şu an USD/ruble 124 USD düzebir daha kadar geriledi. Rusya, en evvel siyaset faizini %9.5’tan %20’ye getirdi. Bu işe yaramayınca birinci olarak YP varlıklar çabucak sonrasında ruble varlıklar üzerinde sermaye hareketleri kısıtlaması getirdi.
Rus Varlık Fonu, çöken Moskova Borsası’nı (MOEX) desteklemek için, ki hala kapalıdır, 10 milyar USD ayırdı. MOEX verisine nazaran 2021 sonu prestiji ile yabancıların MOEX’deki hissesi 86 milyar USD idi. Birinci getirilen sermaye denetimlerinden biri de yabancıların Rus varlık satışını yasaklamak olmuştu.
Birtakım Rus bankalarına getirilen SWIFT sisteminden çıkartılma sonucu değişik bir karar. Maksat güç ticaretine aracılık eden Rus bankalarını sistemde tutarak, bir güç arz şokunun doğmasını engellemek. Şayet bir güç krizi ortaya çıkarsa, AB resesyona ve hatta stagflasyona girer. ABD’deki kaya gazı (shale gas) üreticileri ve OPEC ise ellerini ovuşturur. çabucak hemen OPEC’e yönelik kotaların genişletilmesi için açık bir Amerikan baskısı görmedik. Memleketler arası Güç Ajansına üye ülkelerin stratejik rezervlerinden 60 milyon varil özgür bırakma sonucu meblağların mecnun üzere yükselmesine pek tesirli olmadı. Bu arzın yarısını Amerikalılar üstlenecekti.
Bu krizin en âlâ tarafı karbon sanayisi ve yakıtlarından uzaklaşmanın önünü daha da açması olacak. Gerçekten yüksek petrol fiyatları, yenilenebilir güç (renewable energy) dönüşümünü hızlandıracak. İnsanlık için fazlaca değerli bir fırsat. yıllardır istenilen süratte gelişmeyen bu bölümü savaş daha da stratejik kıldı. Ne de olsa kapitalizmde fiyat sistemi, ülkülerden her vakit daha süratli ve kesin çalışır.
Son bir yılda OPEC’in oynadığı oyunlar ve Ukrayna savaşı güç meblağlarını inanılmaz noktalara getirdi:
Bir ayda Brent ham petrol %27, doğalgaz %17, akaryakıt %31, fuel oil %32, kömür %77 arttı. Ne yazık ki daha işin başındayız.
Size OPEC ve OPEC’in alanı haricindeki güç mamüllerini üreten ülkelerin oligopol piyasa güçlerini nasıl kullanmış olduğunu şu biçimde anlatayım: Son bir yılda Brent ham petrol %70, doğalgaz %82, akaryakıt %70, fuel oil %94, kömür tam %377 oranında arttı. her neyse ki Amerikalılar 1973 Arap petrol ambargosu ve 1979 İran Krizi derslerini yanlışsız düzgün okumuşlar ki, Rusya’nın güç ihracatını büsbütün bloke etmeye çalışmadılar.
Bu ortada Batı kökenli milletlerarası şirketlerin Rusya’ya karşı “gönüllü” yaptırımlara katıldığı görülüyor. BP, Shell ve Exxon Rus varlıklarını ve teşebbüs hisselerini satacaklarını açıklamıştı. Boeing, Dell, Accenture, Mercedes-Benz, UPS, FedEX, GM, BMW üzere kurumlar Rusya ile irtibatlı operasyonlarını sonlandırma kararlarını tabir etmişlerdi. İkea, Nike, H&M, Inditex mağazalarını kapatacaklarını deklare ettilar. Apple ve Disney, Google ise Rusya pazarına verecekleri eser ve hizmetleri kısıtlayacaklar. Ford, Toyota ve Renault da lokal üretim faaliyetlerini durduracaklar.
Natürel bu yaptırımların Rusya’ya ekonomik ziyan verirken, savaş da global iktisada darbe vuruyor.
Rusların hesabı muhakkak: Yaptırımları Çin finansal sistemi ile by-pass edecekler. Üstelik Rus hammadde ve güç eserleri için her vakit Çin pazarı hazır. Üstelik dünyanın geri kalanı savaşı kınasalar da yaptırımlara iştirak etmek üzere bir aceleleri olmadığını gösterdi.
Fiyatlar Rusya’nın kıymetli üretici olduğu kimi metallerde de ani bir artışa geçti: Son bir ayda alüminyum %23, paladyum %33, nikel %24 oranında arttı.
Daha da kıymetlisi temel tahıl eser fiyatlarında da değerli artışlar var: Son bir ayda buğday %49, mısır %19 oranında arttı. Ukrayna ve Rusya tüm dünyanın buğday üretiminin %25’inden çoksını gerçekleştiriyor. Hatta bu iki ülkenin ürettiği tarım eserleri global kişi başı tüketilen kalori ölçüsünün %12’sini karşılıyor.
Global iktisatta yalnızca bu mamüllerin fiyat artışı sorunun bir kısmını anlatıyor.
Bir sefer Karadeniz artık savaş bölgesi, burada tam bir lojistik sorunu var. Daha da kıymetlisi ise Asya-Avrupa kara ilişkisinin bir kısmı kapandığı üzere, Rusya hava alanı büyük ölçüde kapandı. Rus hava yolları da Batı hava alanına uçuş yapamıyor. Yani global lojistik çizgilerinin bir kısmı ya büsbütün ya da kısmi olarak kesildi.
Global enflasyon artık 2022 yılında %6’nın üzerinde olacak. Krizin öbür zincirleme tesirleri de var: örneğin Rusya endüstriyel gübre üretimde değerli oyuncu. Yabancı lojistik firmalarının “sabotajını” münasebet göstererek Nisan ayına kadar gübre sevkiyatlarını durduracağı deklare etti. Tarım çıktısını direkt etkileyecek bu atılım, global enflasyonu yeterlice besleyecek. Rusların bu yaklaşımı tercihten öte bir sorun varlığını gösteriyor: Moller-Maersk ve Mediterranian Shipping üzere büyük konteynır firmaları da Rus limanlarında operasyonu durdurdu.
Fakat korkutucu olan bu krize dünya para bolluğunda yakalandı. Beş büyük merkez bankasının yani, ECB (European Central Bank), FED, PBOC (Public Bank of China), BOJ ( Bank of Japan), BOE (Bank of England) bilanço büyüklükleri Ocak 2022 32.3 triyon USD büyüklüğüne ulaştı. PBOC hariç Ocak 2022 sonu bu sayı 26.2 trilyon USD’da. Küresel GDP’nin 95 triyon USD olduğu dikkate alınırsa, mali genişlemenin geldiği boyut inanılmaz noktada. aslına bakarsan bu para bolluğu ile dünya bildiğiniz kumarhaneye dönmüştü.
Son bir yıldan beri bu kumarhane bir de yüksek enflasyon üretirken bir de üzerinde savaşın niye olduğu ve olacağı birincil ve ikincil enflasyonist tesirler, para bolluğunun sebep olduğunun üzerine binecek.
Üstelik AB ve ABD ekonomilerinin durumu pek farklı: ABD yüklü olarak talep kökenli enflasyon deneyimlerken, AB daha hayli maliyet ve arz istikametli bir enflasyonla karşı karşıya. Daha da değerlisi ABD’nin sağlıklı büyüme suratı, para siyasetini daha şahince kullanabilecek bir alan oluştururken; Kıta Avrupası’nda sert faiz artışı ve bilanço daralması stagflasyona yol açabilir.
AB ve bilhassa Almanya-Fransa ekseni bu krize hayli hazırlıksız yakalandı. Daha da kıymetlisi global çapta faizlerin artışı İtalya ve İspanya üzere borç yükü yüksek ülkelere ziyan verecek. AB tam bir açmazlar ve çıkmazlar karmaşasına girmiş durumda. Bu kriz ABD Demokrat iktidar ve İngiliz Muhafazakâr Parti iktidarının tercihleri ile Putin’in yaklaşımının çatışması ile ortaya çıktı ki, Berlin ve Paris bir defa daha olayların gerisinde kaldı. İşin faturası bunlara ve hammadde ve güç alıp, düşük katma pahalı mal ve hizmet üreten ülkelere kaldı.
Bir çift kelamı de yere göre sığdırılamayan eski Alman Şansölyesi Angela Merkel hakkında söyleyeyim. Bu işin maliyetinin Almanya-Fransa eksenine kalmasının bir sebebi de Merkel’in Rusya ile kurmuş olduğu yakın ekonomik ve politik bağlantılar olmuştur. Şayet kendi tarihini düzgün okumuş olsaydı herbiçimde meşhur Alman Ekonomik Mucizesi’nin (1949-1963) mimarı Ludwig Erhard’ın Almanya şansölyesi olduktan daha sonra başına gelenleri hatırlardı.
Erhard, unutulmaz Şansölye Konrad Adeneuer’den daha sonra 1963’te şansölyeliğe geldiğinde Almanya’yı birleştirmek için Sovyetler Birliği ile görüşmeye başlamıştı. Amerikalıların tabiri ile Doğu Almanya’yı para karşılığında geri alma teşebbüsü ortaya çıkınca, Washington ve Londra’da kaşlar bir anda kalkmıştı. Erhard, 1966 yılında koalisyon hükümeti “ekonomik meseleler” sebebi ile “çözülünce” başbakanlıktan ayrılmak zorunda kalacaktı. hiç bir Batı Alman şansölyesi de Erhard’dan daha sonra tekrar Sovyetler Birliği ile tek başına müzakere etmeyecekti.
Eski bir Hint atasözü bu hadiseyi epey hoş tanımlıyor: “Bazı şeyler değişir lakin birtakım şeyler hiç bir vakit değişmez.”
Gelelim Çin’e. Çin Batı yaptırımlarının kapsamını ve tesirini gözlemlemiş oldu. Çin herbiçimde 3.3 trilyon USD’lık rezervinin niteliğini ve Batı pazarına olan bağlılığını herbiçimde bir daha değerlendiriyordur.
Bu kriz tüm dünyanın ekonomik ve jeopolitik istikrarını kalıcı olarak değiştirecek. Nasıl değiştireceği ise bir daha sonraki yazının konusu olacak.
Tek temennim artık yaklaşan “General Çamur’un” yani Rasputitsa’nın artık gelip askeri operasyonları kesmesi ve masada tarafların mutabakatı.
Burak Köylüoğlu
6 Mart 2022
FÖŞ kükredi: Ukrayna’nın gerisinde gizlenen tehlike: Fed faiz artırımları
BofA: Rusya krizi varken global ekonomik iddialar yapmaya çalışmak riskli ve anlamsız
Recep Erçin: Yaptırım dalgası global kriz çıkaracak