Akıllı iktisat siyaseti oluşturma, gelecekteki daha büyük hasılatlar için her vakit bugünü biraz acıyla takas etmeyi gerektirir. Lakin bu siyasi olarak, bilhassa demokrasilerde güç bir tekliftir. Seçilmiş başkanların, tasarının çabucak hemen bakılırsavdeyken gelmemesi umuduyla seçmenlerini çabucak şımartmaları her vakit daha kolaydır. Dahası, bir siyasetin niye olduğu acıyı taşıyanlar, kesinlikle bundan çıkar sağlayacak olanlar değildir.
Bu niçinle günümüzün daha gelişmiş ekonomileri, gerektiğinde güç seçimler yapmalarını sağlayan sistemler yarattı. Bunların başlıcaları içinde bağımsız merkez bankaları ve bütçe açıklarına ait zarurî sonlar yer alıyor. Daha da kıymetlisi, siyasi partiler kendi acil siyasi evvelarinden bağımsız olarak bu düzenekleri kurmak ve desteklemek için bir uzlaşmaya vardılar. Birfazlaca gelişmekte olan pazarın krizden krize savrulmasının bir sebebi de bu çeşit bir uzlaşmayı sağlayamamasıdır. Fakat yakın tarih, gelişmiş iktisatların de acıya karşı daha az hoşgörülü hale geldiğini gösteriyor, tahminen de kendi siyasi uzlaşmaları aşındığı için.
Fed’in enflasyonu denetim etmek için para siyasetini değerli ölçüde sıkılaştırmak zorunda kalacağı tarafındaki kaygılar niçiniyle finansal piyasalar bir sefer daha dalgalı hale geldi. Lakin biroldukça yatırımcı hala varlık meblağlarının kıymetli ölçüde düşmeye başlaması durumunda Fed’in kolaya kaçacağını umuyor. Fed bunları haklı çıkarırsa, gelecekte finansal şartları olağanlaştırmak fazlaca daha güç hale gelecektir.
Yatırımcıların Fed’in partiyi uzatacağı istikametindeki umutları temelsiz değil. 1996’nın sonlarında, Fed Lideri Alan Greenspan finansal piyasaların “mantıksız coşkusu” konusunda uyardı. Lakin piyasalar uyarıyı umursamadı ve vakit bunun yanlışsız olduğu kanıtlandı. Tahminen de Greenspan’ın konuşmasına sert siyasi yansıdan rahatsız olan Fed hiç bir şey yapmadı. Ve borsa sonunda 2000 yılında çöktüğünde, Fed faizleri düşürerek resesyonun yavaşça olmasını sağladı.
Greenspan, evvelki yıl Kongre Ortak İktisat Komitesi’ne verdiği tabirde, Fed’in “kaçınılmaz ekonomik akşamdan kalmalığı” bir varlık-fiyat patlamasını önlemediğinde “ortaya çıkan serpintiyi azaltabileceğini ve bir daha sonraki genişlemeye geçişi kolaylaştırabileceğini” savundu. Fed bu biçimdece yatırımcılara ve bankacılara, benzeri varlıklar üzerinde topluca kumar oynamaları durumunda, bunu sınırlamayacağını, lakin bahislerinin berbata dönmesi durumunda aşağı istikametli sınırlama getireceğini garanti etti. daha sonraki Fed müdahaleleri bu çeşit inançları destekledi ve Fed’in mütevazı ataklarla finansal piyasaları dizginlemeyi daha da zorlaştırdı. Artık hayli daha fazla sıkılaştırma ve sonuç olarak acı gerekebilir, bunun lehine bir fikir birliği elde etmek daha sıkıntı olabilir.
Maliye siyaseti da suçsuz değil. Birfazlaca ekonomist, salgının en çok etkilenen haneleri korumak için gayeli harcamalara (mesela genişletilmiş, cömert işsizlik yardımları yoluyla) gereksinim yarattığı konusunda hemfikir. Lakin, uygulamada, harcamalar hedeflenmeden öteki her şey oldu. ABD Kongresi, herkes için bir şeyler sunan multi trilyon dolarlık paketleri kabul etti.
Doğal ki, program aksi takdirde çökecek birtakım firmaları kurtarmış olabilir. Fakat ne kıymetine? Kapitalistler kar beklentisi ortasında olsalar da, teşebbüs yaparken muhtemel bir başarısızlığa da imza atarlar. Ayrıyeten, birfazlaca küçük işletme epey fazla işletme sermayesi olmayan küçük operasyonlardır. Küçük bir fırının kapanması gerekseydi, ekonomik serpinti, gelişmiş işsizlik sigortasıyla hafifçeletilirdi. Ve şayet sadık bir müşterisi kitlesi var ise, pandemiden daha sonra, tahminen de bir bankanın sayesinde bir daha başlatılabilirdi.
Anlaşılması gereken, şu anda kısıtlanamayan harcamaların, eşi görülmemiş vakit içinderda gibisi görülmemiş tedbirler alınması davetinde bulunan niyet tarafınca yönlendirilmiş olması. Aslında, daha ihtiyatlı siyasetler için evvelki konsensüsü bozan 2008 global finansal krizine verilen karşılıktı. Wall Street’e Main Street’ten daha fazla yardım edildiğine dair uzun süren halk kırgınlığı, her iki büyük partideki siyasetçileri da pandemi vurduğunda harcamaya motive etti. Lakin hedeflenen işsizlik ödenekleri Demokratlarla ilişkilendirildi ve Cumhuriyetçiler kendi seçim bölgeleri için yarar arayışına atıldı. Kim küçük işletmelerden daha uygun takviye gayesi olabilir?
Siyasi kırılmalar amaçsız harcamaları hızlandırırken, bütçe şahinleri hiç bir yerde bulunamadı: Sesleri ekonomistler tarafınca daima olarak boğulmuştu. Para tarafınca finanse edilen harcamalar yoluyla görünürde “bedava yemekleri” savunmak için periyodik olarak ortaya çıkan seslere ek olarak, ana akım ekonomistlerden oluşan büyüyen bir koro, hâkim düşük faiz oranlarının gelişmiş ülkelere mali açıkları genişletmek için kıymetli ölçüde daha fazla alan sağladığını savunuyordu. Siyasetlerini haklı çıkarmaya istekli siyasetçiler, bu ekonomistlerin harcamalarının mantıklı olması için faiz oranlarının düşük kalması gerektiği istikametindeki ikazlarını görmezden geldiler. Yalnızca manşet bildirisi kıymetliydi ve aksini tez eden herkes bir fanatik olarak reddedildi.
Tarihi olarak, parti çılgına dönmedilk evvel mali dayanak içkisini almak Fed’in işi ve Kongre’nin vazifesi mali açıklar ve borçlar konusunda ihtiyatlı olmak olmuştur. Lakin Fed’in piyasayı acıdan kurtarma isteği daha fazla risk almaya yol açtı ve daha fazla müdahale beklentilerini güçlendirdi. Fed’in aksiyonları, Kongre’ye Main Street için üzerine düşeni yapması için baskıyı da artırdı ve bu da enflasyona ve Fed’in faizleri yükseltmekten geri adım atacağına dair bir inanca yol açtı.
Tüm bunlar evvelki konsensüse dönüşü daha da zorlaştırıyor. Fed faizleri değerli ölçüde yükselttiğinde, hükümetin geçmiş harcamalardan gelen borcu döndürme maliyetleri, eşitsizliği azaltma (siyasi parçalanmayı körükleyen), gelecekteki acil durumlarla çaba ve iklim değişikliğiyle çaba siyasetleri da dahil olmak üzere gelecekteki harcamaları sınırlayacak.
Her iktisadın, birtakım acılara dayanabilecek bireyleri korumak için değil, gerçek ekonomik düşünceyi hafifçeletmek için en yeterli biçimde kullanılan sonlu bir siyaset güvenilirliği ve kaynak rezervuarı vardır. Herkes fiyatsız bir öğlen yemeği istiyorsa, fatura en azından karşılayabilenler tarafınca ödenecektir. Gelişmekte olan piyasa ekonomileri bunu sıkıntı yoldan öğrenmek zorunda kaldı. Gelişmiş ülkeler bunu yeniden öğrenmek zorunda kalabilir.
Project Syndicate / RAGHURAM G. RAJAN
Bu niçinle günümüzün daha gelişmiş ekonomileri, gerektiğinde güç seçimler yapmalarını sağlayan sistemler yarattı. Bunların başlıcaları içinde bağımsız merkez bankaları ve bütçe açıklarına ait zarurî sonlar yer alıyor. Daha da kıymetlisi, siyasi partiler kendi acil siyasi evvelarinden bağımsız olarak bu düzenekleri kurmak ve desteklemek için bir uzlaşmaya vardılar. Birfazlaca gelişmekte olan pazarın krizden krize savrulmasının bir sebebi de bu çeşit bir uzlaşmayı sağlayamamasıdır. Fakat yakın tarih, gelişmiş iktisatların de acıya karşı daha az hoşgörülü hale geldiğini gösteriyor, tahminen de kendi siyasi uzlaşmaları aşındığı için.
Fed’in enflasyonu denetim etmek için para siyasetini değerli ölçüde sıkılaştırmak zorunda kalacağı tarafındaki kaygılar niçiniyle finansal piyasalar bir sefer daha dalgalı hale geldi. Lakin biroldukça yatırımcı hala varlık meblağlarının kıymetli ölçüde düşmeye başlaması durumunda Fed’in kolaya kaçacağını umuyor. Fed bunları haklı çıkarırsa, gelecekte finansal şartları olağanlaştırmak fazlaca daha güç hale gelecektir.
Yatırımcıların Fed’in partiyi uzatacağı istikametindeki umutları temelsiz değil. 1996’nın sonlarında, Fed Lideri Alan Greenspan finansal piyasaların “mantıksız coşkusu” konusunda uyardı. Lakin piyasalar uyarıyı umursamadı ve vakit bunun yanlışsız olduğu kanıtlandı. Tahminen de Greenspan’ın konuşmasına sert siyasi yansıdan rahatsız olan Fed hiç bir şey yapmadı. Ve borsa sonunda 2000 yılında çöktüğünde, Fed faizleri düşürerek resesyonun yavaşça olmasını sağladı.
Greenspan, evvelki yıl Kongre Ortak İktisat Komitesi’ne verdiği tabirde, Fed’in “kaçınılmaz ekonomik akşamdan kalmalığı” bir varlık-fiyat patlamasını önlemediğinde “ortaya çıkan serpintiyi azaltabileceğini ve bir daha sonraki genişlemeye geçişi kolaylaştırabileceğini” savundu. Fed bu biçimdece yatırımcılara ve bankacılara, benzeri varlıklar üzerinde topluca kumar oynamaları durumunda, bunu sınırlamayacağını, lakin bahislerinin berbata dönmesi durumunda aşağı istikametli sınırlama getireceğini garanti etti. daha sonraki Fed müdahaleleri bu çeşit inançları destekledi ve Fed’in mütevazı ataklarla finansal piyasaları dizginlemeyi daha da zorlaştırdı. Artık hayli daha fazla sıkılaştırma ve sonuç olarak acı gerekebilir, bunun lehine bir fikir birliği elde etmek daha sıkıntı olabilir.
Maliye siyaseti da suçsuz değil. Birfazlaca ekonomist, salgının en çok etkilenen haneleri korumak için gayeli harcamalara (mesela genişletilmiş, cömert işsizlik yardımları yoluyla) gereksinim yarattığı konusunda hemfikir. Lakin, uygulamada, harcamalar hedeflenmeden öteki her şey oldu. ABD Kongresi, herkes için bir şeyler sunan multi trilyon dolarlık paketleri kabul etti.
Doğal ki, program aksi takdirde çökecek birtakım firmaları kurtarmış olabilir. Fakat ne kıymetine? Kapitalistler kar beklentisi ortasında olsalar da, teşebbüs yaparken muhtemel bir başarısızlığa da imza atarlar. Ayrıyeten, birfazlaca küçük işletme epey fazla işletme sermayesi olmayan küçük operasyonlardır. Küçük bir fırının kapanması gerekseydi, ekonomik serpinti, gelişmiş işsizlik sigortasıyla hafifçeletilirdi. Ve şayet sadık bir müşterisi kitlesi var ise, pandemiden daha sonra, tahminen de bir bankanın sayesinde bir daha başlatılabilirdi.
Anlaşılması gereken, şu anda kısıtlanamayan harcamaların, eşi görülmemiş vakit içinderda gibisi görülmemiş tedbirler alınması davetinde bulunan niyet tarafınca yönlendirilmiş olması. Aslında, daha ihtiyatlı siyasetler için evvelki konsensüsü bozan 2008 global finansal krizine verilen karşılıktı. Wall Street’e Main Street’ten daha fazla yardım edildiğine dair uzun süren halk kırgınlığı, her iki büyük partideki siyasetçileri da pandemi vurduğunda harcamaya motive etti. Lakin hedeflenen işsizlik ödenekleri Demokratlarla ilişkilendirildi ve Cumhuriyetçiler kendi seçim bölgeleri için yarar arayışına atıldı. Kim küçük işletmelerden daha uygun takviye gayesi olabilir?
Siyasi kırılmalar amaçsız harcamaları hızlandırırken, bütçe şahinleri hiç bir yerde bulunamadı: Sesleri ekonomistler tarafınca daima olarak boğulmuştu. Para tarafınca finanse edilen harcamalar yoluyla görünürde “bedava yemekleri” savunmak için periyodik olarak ortaya çıkan seslere ek olarak, ana akım ekonomistlerden oluşan büyüyen bir koro, hâkim düşük faiz oranlarının gelişmiş ülkelere mali açıkları genişletmek için kıymetli ölçüde daha fazla alan sağladığını savunuyordu. Siyasetlerini haklı çıkarmaya istekli siyasetçiler, bu ekonomistlerin harcamalarının mantıklı olması için faiz oranlarının düşük kalması gerektiği istikametindeki ikazlarını görmezden geldiler. Yalnızca manşet bildirisi kıymetliydi ve aksini tez eden herkes bir fanatik olarak reddedildi.
Tarihi olarak, parti çılgına dönmedilk evvel mali dayanak içkisini almak Fed’in işi ve Kongre’nin vazifesi mali açıklar ve borçlar konusunda ihtiyatlı olmak olmuştur. Lakin Fed’in piyasayı acıdan kurtarma isteği daha fazla risk almaya yol açtı ve daha fazla müdahale beklentilerini güçlendirdi. Fed’in aksiyonları, Kongre’ye Main Street için üzerine düşeni yapması için baskıyı da artırdı ve bu da enflasyona ve Fed’in faizleri yükseltmekten geri adım atacağına dair bir inanca yol açtı.
Tüm bunlar evvelki konsensüse dönüşü daha da zorlaştırıyor. Fed faizleri değerli ölçüde yükselttiğinde, hükümetin geçmiş harcamalardan gelen borcu döndürme maliyetleri, eşitsizliği azaltma (siyasi parçalanmayı körükleyen), gelecekteki acil durumlarla çaba ve iklim değişikliğiyle çaba siyasetleri da dahil olmak üzere gelecekteki harcamaları sınırlayacak.
Her iktisadın, birtakım acılara dayanabilecek bireyleri korumak için değil, gerçek ekonomik düşünceyi hafifçeletmek için en yeterli biçimde kullanılan sonlu bir siyaset güvenilirliği ve kaynak rezervuarı vardır. Herkes fiyatsız bir öğlen yemeği istiyorsa, fatura en azından karşılayabilenler tarafınca ödenecektir. Gelişmekte olan piyasa ekonomileri bunu sıkıntı yoldan öğrenmek zorunda kaldı. Gelişmiş ülkeler bunu yeniden öğrenmek zorunda kalabilir.
Project Syndicate / RAGHURAM G. RAJAN