Afganlar, interneti şimdiye kadar genelde sansür ve devlet denetimi olmadan kullanabiliyordu. Ancak Taliban idaresiyle bir arada bu durum değişebilir. Alternatif olarak internetsiz irtibat araçlarına yönelmek mümkün.
Demokratik olmayan bir müddetcin kararında bir ülkedeki güç istikrarı apansız değişirse, yeni yöneticiler sivil özgürlükleri genelde bariz biçimde kısıtlarlar. Tıpkı Myanmar’daki askerî darbeden, Belarus’taki özgür olmayan seçimlerden veya Taliban’ın Afganistan’da yönetimi bir daha ele geçirmesinden daha sonra yaşananlar üzere.
Lakin Taliban’ın da özetlemek gerekirse “messenger” olarak isimlendirilen tanınan iletileşme uygulamalarını şahsen kullandığı ve ötürüsıyla internete bağımlı olduğu biliniyor. Bu niçinle de internetin Afganistan’daki akıbeti konusunda halihazırda bir belirsizlik kelam konusu. Lakin bir daha de sanal ağa erişimin, ülke çapında süreksiz mühletle yahut bölgesel olarak kapatılması epey da uzak bir ihtimal değil.
İnternet yoksa bağlantı de yok! Dijital çağda bir fazlaca kişi bu biçimde düşünebilir. Lakin bu kadar karamsar olmaya gerek yok. Çünkü hudutlu ve zahmetli de olsa, imdada yetişebilecek birkaç can simidi mevcut. Artık özetlemek gerekirse bunlara bir göz atalım:
Briar – Bluetooth yahut Wifi ile akıllı telefondan akıllı telefona
Merkezî denetime muhtaçlık duymadan, iki yahut daha fazla bilgisayar ya da taşınabilir aygıtın, data paylaşmak emeliyle birbirine bağlandığı ağa “eşten eşe” manasına gelen Peer-to-Peer (P2P) ismi veriliyor. İşte Briar da eşler ortası irtibatı sağlayan bir Android uygulaması. Bu sayede iki yahut daha fazlaca akıllı telefon, internet irtibatı, yönlendirici (router), taşınabilir ağ ve gibisi bir alt yapıya gerek duymadan birbiriyle direkt bağlantı sağlayabiliyor.
En büyük avantajı, gönderilerin uçtan uca şifreleme (E2EE) metoduyla garanti altına alınması. Bâtın servisler, cep telefonu sağlayıcıları ve hatta bilgisayar korsanları bile bu şifreleme yoluyla gönderilen iletilere erişemiyor. En değerli dezavantajı ise kısa menzilli olması. Uygulama aracılığıyla Bluetooth ile yaklaşık 10 metreye, Wifi ile de 100 metreye kadar bir araya erişmek mümkün.
Lakin ara sorunun da bir tahlil var: Briar ile bir epey aygıtın, birbirine tıpkı anda bağlanması mümkün. Bu sayede yalnızca iki değil, birfazlaca kişi birbirleriyle daha uzun aralıklarda irtibat kurabiliyor. Bir nevi “kulaktan kulağa” oyunu üzere.
Bu teknolojiye “Mesh (kafes) ağı” deniyor. Bu ağdaki bir kişi, mesela yabancı bir sim kartla internete kontağı var ise, kelam konusu erişimini bağlı olduğu tüm bireylerle paylaşabiliyor.
Kafes ağı, rastgele bir kablosuz ağ için daha fazla güvenilirlik ve kapsama alanı sağlamak üzere yedekli ve dağıtılmış düğümler kullanan bir çeşit kablosuz ağ tipi. yinelayıcı (repeater) ismi verilen bir dizi küçük düğüm, sadece bir kablosuz yönlendirici ile mümkün olacağından, daha geniş bir alana kapsama sağlamak için büyük düğümlere yahut kablosuz yönlendiricilere bağlanıyor. Ağ yazılımı, karmaşık düğüm noktaları boyunca sinyalleri verimli bir biçimde yönlendirebilen ve kimi düğümler kapalıyken bile tesirli bir biçimde çalışmaya devam edebilen ve bir nevi kendi kendini güzelleştiren ağlar halinde işliyor.
İnternet kontağı çoklukla Tor (soğan yönlendirme) aracılığıyla anonimleştiriliyor. Yani üçüncü şahıslar, iletilen bildirileri okuyamıyor. Fakat bir mesh ağının modülü olan herkes, içeriğine vâkıf olmadığı ve kanunları ihlal edebilecek birtakım bilgi ve evrakları de otomatik olarak gönderebildiğinin ya da buna aracılık edebileceğinin de şuurunda olmalı.
Özgür ve açık kaynak kodlu bir uygulama olan Briar, internet özgürlüğü için gayret eden Accessnow ve Open Technology Fund (Açık Teknoloji Fonu) üzere memleketler arası kuruluşlar tarafınca finanse ediliyor. Briar uygulaması, Google Playstore yahut F-Droid üzerinden yüklenebilir.
Apple kullanıcıları için Bridgefy
Bridgefy de Briar’a emsal bir metot izleyerek Bluetooth yahut Wifi üzerinden de kurulan bir kafes ağı üzerinden irtibata imkan veriyor. Uygulama, Android’e ek olarak iOS aygıtlarda da kullanılabiliyor. Hong Kong’daki protestolar sırasında Bridgefy’ın ağır bir biçimde kullanılmasının en değerli sebebi, her iki taşınabilir sistemle de çalışıyor olmasıydı.
Bridgefy açık kaynak kodlu bir uygulama olmayıp tıpkı isimli Meksika merkezli bir şirket tarafınca geliştirildi. Finansmanı ise reklam gelirleriyle sağlanıyor.
Yetersiz şifreleme niçiniyle geçmişte kimi messenger uygulamalarına dair güvenlik telaşları oluşmuştu. Günümüzde bu telaşlar, bilhassa “Signal protokolu” ismiyle bilinen uçtan uca şifreleme yolu yardımıyla büyük ölçüde giderildi. Signal’in yanı sıra WhatsApp dahil epey tanınan iletileşme uygulaması artık bu şifreleme formülünü kullanıyor.
Silence ile şifreli SMS
İnternet erişimin olmadığı fakat taşınabilir telefonların ve klasik SMS bildirilerinin devrede olduğu durumlarda, “sessizlik” manasına gelen Silence uygulaması, inançlı bir yazılı bağlantısı sağlayabilir.
Klasik SMS bağlantısı şifrelenmiyor ve ötürüsıyla üçüncü taraflarca kolay bir biçimde okunabiliyor. Silence, bu güvenlik açığını kapatıyor ve SMS mesajlarını şifreliyor.
Lakin sırf bağlantının içeriği nezaretten korunuyor. Meta datalar, yani kimlerle ve ne vakit mesaj alışverişi yapıldığı üzere bilgiler şifrelenmiyor. Apple, SMS hizmetleri için yabancı uygulamalara müsaade vermediğinden, Silence şu anda sırf Android için kullanılabiliyor. Açık kaynak kodlu bu uygulama tümüyle bağışlarla finanse ediliyor.
Sansürü aşmanın yolları
Görüldüğü üzere internet ilişkisine gerek duymayan dijital bağlantı imkanları mevcut lakin çok sonlu. Yani bağlantıda kalmak tümüyle imkânsız değil. Lakin bu tıp araçları kullanırken dikkatli olmak, güvenlik durumu ve mahallî yasalar üzere birtakım faktörleri de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öte yandan, bir internet ilişkisi var ise, lakin ağır bir biçimde sansürlenmişse yahut muhakkak web siteleri engellenmişse, sansürü atlatmak için bir daha kimi uygulama ve usuller yardımcı olabilir. Örneğin, Psiphon yahut Tor.
Psiphon, inançlı irtibat ve gizleme teknolojilerinin kombinasyonunu (VPN, SSHve HTTP Proxy) kullanan bir internet sansürü tedbire yazılımı. Program, bilhassa “internet düşmanı” olarak kabul edilen ülkelerdeki kullanıcıları desteklemek için Kanada’daki Toronto Üniversitesi tarafınca tasarlanıp geliştirildi.
Üstte bahsetmiş olduğumiz Briar uygulamasının da temelini oluşturan ve “The Onion Router” (soğan yönlendirme) sözünün kısaltması olan Tor ise çevrimiçi aktifliklerin dışarıdan izlenebilmesini önleyen bir teknoloji. Ulaşılmak istenen sunucuya ileti gönderebilmek için dağıtılmış bir eşler ağı kullanılıyor. Amaç sunucu, kimin giriş yaptığını bilmiyor. Kullanıcının kendi internet hizmet sunucusu (ISP) ise Tor kullanıldığını bakılırsabiliyor fakat hangi sitelere girildiğini takip edemiyor.
Oliver Linow
© Deutsche Welle Türkçe
Demokratik olmayan bir müddetcin kararında bir ülkedeki güç istikrarı apansız değişirse, yeni yöneticiler sivil özgürlükleri genelde bariz biçimde kısıtlarlar. Tıpkı Myanmar’daki askerî darbeden, Belarus’taki özgür olmayan seçimlerden veya Taliban’ın Afganistan’da yönetimi bir daha ele geçirmesinden daha sonra yaşananlar üzere.
Lakin Taliban’ın da özetlemek gerekirse “messenger” olarak isimlendirilen tanınan iletileşme uygulamalarını şahsen kullandığı ve ötürüsıyla internete bağımlı olduğu biliniyor. Bu niçinle de internetin Afganistan’daki akıbeti konusunda halihazırda bir belirsizlik kelam konusu. Lakin bir daha de sanal ağa erişimin, ülke çapında süreksiz mühletle yahut bölgesel olarak kapatılması epey da uzak bir ihtimal değil.
İnternet yoksa bağlantı de yok! Dijital çağda bir fazlaca kişi bu biçimde düşünebilir. Lakin bu kadar karamsar olmaya gerek yok. Çünkü hudutlu ve zahmetli de olsa, imdada yetişebilecek birkaç can simidi mevcut. Artık özetlemek gerekirse bunlara bir göz atalım:
Briar – Bluetooth yahut Wifi ile akıllı telefondan akıllı telefona
Merkezî denetime muhtaçlık duymadan, iki yahut daha fazla bilgisayar ya da taşınabilir aygıtın, data paylaşmak emeliyle birbirine bağlandığı ağa “eşten eşe” manasına gelen Peer-to-Peer (P2P) ismi veriliyor. İşte Briar da eşler ortası irtibatı sağlayan bir Android uygulaması. Bu sayede iki yahut daha fazlaca akıllı telefon, internet irtibatı, yönlendirici (router), taşınabilir ağ ve gibisi bir alt yapıya gerek duymadan birbiriyle direkt bağlantı sağlayabiliyor.
En büyük avantajı, gönderilerin uçtan uca şifreleme (E2EE) metoduyla garanti altına alınması. Bâtın servisler, cep telefonu sağlayıcıları ve hatta bilgisayar korsanları bile bu şifreleme yoluyla gönderilen iletilere erişemiyor. En değerli dezavantajı ise kısa menzilli olması. Uygulama aracılığıyla Bluetooth ile yaklaşık 10 metreye, Wifi ile de 100 metreye kadar bir araya erişmek mümkün.
Lakin ara sorunun da bir tahlil var: Briar ile bir epey aygıtın, birbirine tıpkı anda bağlanması mümkün. Bu sayede yalnızca iki değil, birfazlaca kişi birbirleriyle daha uzun aralıklarda irtibat kurabiliyor. Bir nevi “kulaktan kulağa” oyunu üzere.
Bu teknolojiye “Mesh (kafes) ağı” deniyor. Bu ağdaki bir kişi, mesela yabancı bir sim kartla internete kontağı var ise, kelam konusu erişimini bağlı olduğu tüm bireylerle paylaşabiliyor.
Kafes ağı, rastgele bir kablosuz ağ için daha fazla güvenilirlik ve kapsama alanı sağlamak üzere yedekli ve dağıtılmış düğümler kullanan bir çeşit kablosuz ağ tipi. yinelayıcı (repeater) ismi verilen bir dizi küçük düğüm, sadece bir kablosuz yönlendirici ile mümkün olacağından, daha geniş bir alana kapsama sağlamak için büyük düğümlere yahut kablosuz yönlendiricilere bağlanıyor. Ağ yazılımı, karmaşık düğüm noktaları boyunca sinyalleri verimli bir biçimde yönlendirebilen ve kimi düğümler kapalıyken bile tesirli bir biçimde çalışmaya devam edebilen ve bir nevi kendi kendini güzelleştiren ağlar halinde işliyor.
İnternet kontağı çoklukla Tor (soğan yönlendirme) aracılığıyla anonimleştiriliyor. Yani üçüncü şahıslar, iletilen bildirileri okuyamıyor. Fakat bir mesh ağının modülü olan herkes, içeriğine vâkıf olmadığı ve kanunları ihlal edebilecek birtakım bilgi ve evrakları de otomatik olarak gönderebildiğinin ya da buna aracılık edebileceğinin de şuurunda olmalı.
Özgür ve açık kaynak kodlu bir uygulama olan Briar, internet özgürlüğü için gayret eden Accessnow ve Open Technology Fund (Açık Teknoloji Fonu) üzere memleketler arası kuruluşlar tarafınca finanse ediliyor. Briar uygulaması, Google Playstore yahut F-Droid üzerinden yüklenebilir.
Apple kullanıcıları için Bridgefy
Bridgefy de Briar’a emsal bir metot izleyerek Bluetooth yahut Wifi üzerinden de kurulan bir kafes ağı üzerinden irtibata imkan veriyor. Uygulama, Android’e ek olarak iOS aygıtlarda da kullanılabiliyor. Hong Kong’daki protestolar sırasında Bridgefy’ın ağır bir biçimde kullanılmasının en değerli sebebi, her iki taşınabilir sistemle de çalışıyor olmasıydı.
Bridgefy açık kaynak kodlu bir uygulama olmayıp tıpkı isimli Meksika merkezli bir şirket tarafınca geliştirildi. Finansmanı ise reklam gelirleriyle sağlanıyor.
Yetersiz şifreleme niçiniyle geçmişte kimi messenger uygulamalarına dair güvenlik telaşları oluşmuştu. Günümüzde bu telaşlar, bilhassa “Signal protokolu” ismiyle bilinen uçtan uca şifreleme yolu yardımıyla büyük ölçüde giderildi. Signal’in yanı sıra WhatsApp dahil epey tanınan iletileşme uygulaması artık bu şifreleme formülünü kullanıyor.
Silence ile şifreli SMS
İnternet erişimin olmadığı fakat taşınabilir telefonların ve klasik SMS bildirilerinin devrede olduğu durumlarda, “sessizlik” manasına gelen Silence uygulaması, inançlı bir yazılı bağlantısı sağlayabilir.
Klasik SMS bağlantısı şifrelenmiyor ve ötürüsıyla üçüncü taraflarca kolay bir biçimde okunabiliyor. Silence, bu güvenlik açığını kapatıyor ve SMS mesajlarını şifreliyor.
Lakin sırf bağlantının içeriği nezaretten korunuyor. Meta datalar, yani kimlerle ve ne vakit mesaj alışverişi yapıldığı üzere bilgiler şifrelenmiyor. Apple, SMS hizmetleri için yabancı uygulamalara müsaade vermediğinden, Silence şu anda sırf Android için kullanılabiliyor. Açık kaynak kodlu bu uygulama tümüyle bağışlarla finanse ediliyor.
Sansürü aşmanın yolları
Görüldüğü üzere internet ilişkisine gerek duymayan dijital bağlantı imkanları mevcut lakin çok sonlu. Yani bağlantıda kalmak tümüyle imkânsız değil. Lakin bu tıp araçları kullanırken dikkatli olmak, güvenlik durumu ve mahallî yasalar üzere birtakım faktörleri de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öte yandan, bir internet ilişkisi var ise, lakin ağır bir biçimde sansürlenmişse yahut muhakkak web siteleri engellenmişse, sansürü atlatmak için bir daha kimi uygulama ve usuller yardımcı olabilir. Örneğin, Psiphon yahut Tor.
Psiphon, inançlı irtibat ve gizleme teknolojilerinin kombinasyonunu (VPN, SSHve HTTP Proxy) kullanan bir internet sansürü tedbire yazılımı. Program, bilhassa “internet düşmanı” olarak kabul edilen ülkelerdeki kullanıcıları desteklemek için Kanada’daki Toronto Üniversitesi tarafınca tasarlanıp geliştirildi.
Üstte bahsetmiş olduğumiz Briar uygulamasının da temelini oluşturan ve “The Onion Router” (soğan yönlendirme) sözünün kısaltması olan Tor ise çevrimiçi aktifliklerin dışarıdan izlenebilmesini önleyen bir teknoloji. Ulaşılmak istenen sunucuya ileti gönderebilmek için dağıtılmış bir eşler ağı kullanılıyor. Amaç sunucu, kimin giriş yaptığını bilmiyor. Kullanıcının kendi internet hizmet sunucusu (ISP) ise Tor kullanıldığını bakılırsabiliyor fakat hangi sitelere girildiğini takip edemiyor.
Oliver Linow
© Deutsche Welle Türkçe