Şiirimizin savunma sınırı

Yunus

New member
Türk Romanında gizemcilik(1923-1980) teziyle doktora derecesi alan, MEB’in çeşitli okullarında Türkçe / Türk Lisanı ve Edebiyatı Öğretmenliği yapan, 2014 yılından beri Karabük Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak nazaranv çalışan Sema Noyan’ın “Modern Türk Şiirinde Ötekileştirme / Sosyolojik, Kültürel ve İdeolojik Ben / Biz ve Öteki Söylemi” (Hece Yayınları, Şubat 2022) isimli çalışmasını ilgiyle okudum. Sema Noyan, Türk şiirinin toplumsal fonksiyonunun adeta haritasını çıkarmış. Müellif, Tanzimat’tan günümüze şiirimizin “Ötekileştirmeye” karşı nasıl bir savunma sınırı oluşturduğunu titiz bir çalışmayla ortaya koymuş. Ben / Biz ve Öteki kavramlarının şiirimizdeki karşılıklarını örnekler üzerinden irdelemiştir.

Giriş kısmını saymazsak, kitap dört kısımdan oluşuyor. Sema Noyan, giriş kısmında İbrahim Kalın’dan başlayarak, Gadamer, Levinas, Gasset, Buber, Hegel, Freud, Zygmunt Bauman, Dominique Schnapper üzere düşünürlerin görüşlerinden hareketle “Ben / Biz ve Öteki” telaffuzunun felsefî ve ruhsal temellerine ışık tutuyor ve bu telaffuzun Doğu-Batı, Oryantalizm ve kimlik kavramları üzerinden dünden bugüne geçirdiği kademeleri ve olguları irdeliyor.

İbrahim Kalın “her “ben” tezinin bir “öteki”nin varlığını kapsadığını, her “öteki” vurgusunun da bir “ben” tasavvuru inşasını zarurî kıldığını tabir eder.” Kalın’ın bu tespiti Gadamer, Levinas, Gasset ve Buber üzere düşünürlerin görüşleriyle örtüşür.

Gadamer “ ‘ben’in ‘öteki’ni anladıkça kendini de anlamaya ve tanımaya başladığını” belirtirken, Levinas “Zıddı olmadan ötekinin manası olmadığı üzere ‘öteki’ olmadan da ‘ben’in manası yoktur” der. Gasset “ ‘ben ve öteki’nin bir arada bir şey yaparken ‘biz’e dönüştüğünü ve birinci toplumsal alakanın de bu biçimdece geliştiğini söz eder.” Martin Buber ise “ Ben- o temel sözündeki ‘ben’, bir ego (benlik) olarak görünür ve kendi kendisinin bir özne (tecrübe ve kullanmanın öznesi) olarak şuuruna varır” der. Zygmunt Bauman “Dostlar ve düşmanlar vardır. Bir de yabancılar vardır” diyerek ‘öteki’ kavramını yabancı kavramıyla özdeşleştirir.

FARKLILIK BİRBİRİNİ ANLAMAK İÇİN

Düşünürlerin üzerinde çoğunlukla durduğu ‘Ben / Biz ve Öteki’ kavramları aslında yaratılışla ilgili ve yaratılışla ortaya çıkan kavramlardır. Hucurât Müddeti 13. ayette: “Ey insanlar! Elbet sizi bir erkek ile bir bayandan yarattık, tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık, Allah katında en pahalı olanınız O’na karşı derin bir sorumluluk şuuruna sahip olanınızdır. Allah her şeyi hakkıyla bilir, her şeyden haberdardır.” buyrulur. Peygamberimiz de Veda hutbesinde “Ey insanlar! Şunu uygun biliniz ki Rabbiniz birdir, babanız birdir. İslâm’da beşerler eşittir. Hepiniz Adem’in çocuklarısınız. Adem ise topraktandır. Arap’ın öteki ırka, öbür ırkın Arap’a siyahın kızıl tenliye, kızıl derilinin siyaha dindarlık ve ahlâk üstünlüğü haricinde bir üstünlüğü yoktur.” buyurur.

İnsanların kabile kabile, kavim kavim yaratılması Batı’nın binlerce yıl yaptığı üzere bir birlerini yok etmek için değil, ayette de açıklandıği üzere bir birleriyle tanışmak içindir. Burada geçen “tanışmak” sözcüğü dar manasının ötesinde karşılıklı irtibat ortasında olmayı, kültürel, ticari alışveriş ortasında olmayı ve bir ortada yaşamayı içerir. Dolaysıyla İslâm, insanların yaratılıştan eşit olduğuna vurgu yapar ve birbirlerine üstünlük taslamamalarını öğütler. Üstünlüğün tek ölçütü var, o da Allah’a karşı sorumluluklarımızı yerine getirmedeki çabamızdır. halbuki Batı, üstünlüğü kendinden menkul bilerek etnik kökenini, diğerlerini sömürerek elde ettiği ekonomik gücünü, askerî gücünü üstünlük vesilesi sayarak başkasını yok etmeye çalışmıştır asırlar uzunluğu.

ŞAİRLERDEN BERBATA REAKSİYON
İslâm’da savaşın bile şartları vardır. Birileri yurdunuzu işgal eder, din, namus, can ve mal güvenliğinizi tehdit ederse bu durumda savaş mecburidir. Savaş zulme karşı, zalime karşı yapılır. Savaşın da kendi ortasında de kuralları vardır. Sivil halk katledilmez. Yağma yapılmaz. Mabetlere, hastanelere, tarım alanlarına dokunulmaz. Esirlere makus muamele yapılmaz. Tarihte bu prensiplere ters hareket edenler olmuşsa, onların yanlışı bu unsurların geçerliliğine halel getirmez.

Batı elbette ürettiği kavramların içini kendi anlayışına bakılırsa dolduracaktır. Tıpkı ‘Ben / Biz ve Öteki’ kavramlarında olduğu üzere. Üreten de kendisi, berbata kullanan da. Sözgelimi, demokrasi gdolayıyorum diyerek ülkeleri işgal etmesi, yardım yapıyorum diyerek tefecilik yapması görünen, bilinen, yaşanan acı gerçeklerdir. Şairlerimiz bu gerçeklerin farkında olarak, şiirleriyle bu sapkınlığa, bu barbarlığa karşı çıkmışlardır. Sema Noyan, Tanzimat’tan günümüze, şiirimizin ‘Ben / Biz ve Öteki’ telaffuzunu geniş bir şairler grubuyla şu alt başlıklarla irdelemiştir: 1. Ben ve Öteki Bağının Felsefî v Ruhsal Temelleri, 2. Batı’nın Doğu’yu Ötekileştirme Biçimi: Oryantalizm, 3. Yenileşme Periyodu ile Başlayan Yeni Kimlik ve Benlik Algısı, 4. Çağdaş Türk Şiirinde Yeni Kimlik ve Benlik İmajlarının Sunuş Biçimi: Ben / Biz ve Öteki Söylemi.

Ben ve Öteki Bağlantısının Felsefî ve Ruhsal Temellerine yazının başında değinmiştik. Batı’nın Doğu’yu Ötekileştirme Biçimi: Oryantalizm başlığı altında Sema Noyan, Antik Yunan’dan günümüze Oryantalizm’in geçirdiği etapları çeşitli düşünürlerin görüşleri doğrultusunda kıymetlendirir. Hıristiyanlığın Batılı devletlerin ortak ögesi olduğuna değinen müellif, İslâm’ın yedinci yüzyıldan itibaren Doğu ve İslâm dünyasının Avrupa’nın “ötekisi” haline geldiğini vurgular. Batı, Doğu’yu rahat sömürebilmesinin önünde tek mahzur olarak İslâm’ı gördüğü için bugün olduğu üzere dün de İslâm’ı ve onun Büyük Peygamberini itibarlaştırma faaliyetlerine girişir. “Batı medeniyeti, Abdülkerim Suruş’un da vurguladığı üzere ‘çatışma kavramını temel alan bir medeniyettir.’ Ona göre ‘Karl Marks’ın, sınıf çatışması üzerine konseyi bir tarih okuması inşa ettiği 19. yüzyıldan, Samuel Huntington’ın medeniyetler çatışması tezini ortaya attığı günümüze kadar çatışma daima ana öge olagelmiştir. (…) Daima bir düşmana gereksinim duymuşlardır.” (Noyan, s. 25)

Akademik etraflarda her ne kadar “Yenileşme Dönemi” dense de bu devir Batı’nın üstün görülmeye başlandığı bir “köleleşme” ve “körleşme” devirleridir. Kimliğimizden bu vakitte kopmaya başladık. Başlar karışık, arayışlar beyhude… “Sonuç olarak Batı’yı başlangıçta askerî alan ve eğitimde; daha sonrasında ise ilim, teknik ve kültürde örnek alma ile başlayan yenileşme devri, Batı medeniyetinin ‘en üstün ve tek medeniyet’ olarak kabul edilmesiyle sonuçlanır.” der, Sema Noyan.

BATI DÜNYASINA KARŞI DURUŞ

bu vakitte Namık Kemal, Ahmed Midhat Efendi ve Mehmed Akif Ersoy üzere sanatkarlar Batı’ya karşı oluşu onun bilim ve tekniğini almak kanısıyla sonlandırırlar.

Çağdaş Türk Şiirinde Yeni Kimlik ve Benlik İmajının Sunuş Biçimi: Ben / Biz ve Öteki söylemi başlığı altında devrin şairleri, Batı kavramlarını şiirlerine taşırken Ziya Paşa meselade olduğu üzere Batı’ya övgüler düzülürken, kendi medeniyetimiz virâne olarak anılır:

Diyâr-ı küfrü gezdim; beldeler, kâşâneler gördüm

Dolaştım mülk-i İslâm’ı bütün virâneler gördüm

Mehmet Akif ise her ne kadar Batı’nın bilimini, tekniğini alalım dese de emperyalist Batı medeniyetini “Tek dişi kalmış canavar” olarak tasvir eder.

Şiiri “Mutlak Hakikati aramak” işi olarak nazarann Necip Fazıl Kısakürek, Batılcığa karşı “Büyük Doğu” ülküsünü, Sezai Karakoç da “Diriliş” fikrini ortaya koyar. Devrin şairleri, Batı’nın mazlum insanları sömürmesine, onlara zulmetmesine şiirleriyle karşı dururlar.

Kitabın öteki kısımlarında yer alan başlıklar şunlar:

– Çağdaş Şiirde Toplumsal, İdeolojik ve Kültürel Farklılıkların Ben / Biz ve Öteki Söylemi

– Zengin- Yoksul / İşçi- İşveren / Köylü-Şehirli Aykırılığında Ötekileştirme.

– Kültürel Yabancılaşmanın ve Yerli Oryantalizmin Bir kararı Olarak Ötekileştirme.

– Batı’nın Nesne-Öteki’si Olmaya Direnen Doğulu Özne-Ben.

– Emperyalist Batı’nın Ötekileştirmesine dair Ben / Biz ve Öteki Söylemi,

– “Öteki” ve Sömürge Afrika.

– Batı’nın Petrol Kaynağı “Öteki”: Orta Doğu.

– Batı’nın ve İsrail’in Kıskacında: Kutsal Filistin.

– Batı’nın ve Orta Doğu’nun Kaosa Sürüklediği “Öteki”: Beyrut.

– Batı’nın Medeniyet Vaadiyle Sömürdüğü “Öteki”: Irak.

– SSCB’nin ve 11 Eylül’ün Günah Keçisi “Öteki”: Afganistan.

– Avrupa’nın Ortasında Bir “Öteki”: Bosna Hersek.

Bu başlıkların her biri üzerinde durulabilinirdi ne ki bu biçimde da tanıtıma ayrılmış sayfa hududunu aşmış olurduk. Başlıklardan da anlaşılacağı üzere Sema Noyan, iğneyle kuyu kazarcasına başarılı ve verimli bir çalışma ortaya koymuş. Her bir başlıkta gündeme getirilen husus, şairlerin şiirleriyle örneklendirilmiştir.

Sema Noyan, sonuç kısmını şu cümlelerle tamamlar: “Sonuç olarak çağdaş şiirde şair-ben’in özdeşleştiği ben / biz söylemi, şairin beslendiği kültür ve medeniyet pahalarını, iktidarların ideolojilerini, toplumsal manada yeni insanın kimlik inşasında beslenilecek aidiyet bağlarını işaret etmektedir. “Öteki” ise kimliğin inşasında, ideolojilerin benimsenmesinde büyük bir role sahiptir. Hakikaten şairlerin “ben / biz” şuuru, “öteki”nin varlığı, kimliği ve nitelikleri üzerinden şekillenmektedir. Dolaysıyla “ben / biz” kadar “öteki” de medeniyet kıymetlerinin oluşmasında, ulusal benlik ve kimlik inşasında kıymetli bir role sahiptir.”

Çağdaş şiirimize “ben / biz ve öteki” söylemi üzerinden farklı bir bakış açısı getiren ve bu manada şiirimizin toplumsal tarafını ve fonksiyonunu görünür kılan çalışmasından dolayı Sema Noyan’ı kutlarım.

KAYNAK: YENİ ŞAFAK
 
Üst