Osmanlı’nın yükselme periyodunun kudretli isimlerinden Şeyhülislam İbn Kemal’in Hadis Şerhleri yayımlandı.
İlim geleneğimizde değerli bir yeri olan kırk hadis derleyiciliği ve temalı hadis çalışmaları Osmanlı devrinde farklı isim ve yapıtlarla öne çıkmıştır. Bunlardan en dikkat cazibeli olanlardan birisi Osmanlı’nın yükselme periyodunda müderrislik, kadılık, kazaskerlik ve en nihayetinde Şeyhülislamlık yapmış, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Yasal Sultan Süleyman devirlerini görmüş olan Kemâlpaşazâde ismiyle maruf İbn Kemâl’dir. Osmanlı âlimleri içinde farklı hususiyetleri ile anılıp “el-muallimü’l-önceden”, “müftiyyu’s-sakaleyn” lakaplarıyla nam salan İbn Kemâl’in (öl.940/1534) hayatta iken Arapça olarak kaleme aldığı ve bugün kadar Türkçe’ye aktarılmayan iki başka kırk hadis risalesi, birisi yirmi dört, başkası otuz hadisten ve bunların şerhinden oluşan toplam dört risale Hadis Şerhleri (Çev. ve haz. Muammer Bayraktutar, Büyüyenay yay. 2021, 280 s.) ismiyle yayımlandı.
KUTLU İŞARETE UYARAK KALEME ALINDI
İbn Kemal ilmi müktesebatı itibariyle hadisçi olmamasına karşın, Peygamberimizinden daha sonra intikal eden hadisleri bir ortaya getirme ve kırk hadis diye bilinen çalışmalara kendisi de katkı sunan bir âlimimizdir. İbn Kemâl de kendindilk evvel kırk hadis risalelerini derleyenlerin ilham kaynağı olan hadisten yola çıkarak farklı hadis risaleleri ve hadis şerhleri kaleme almış. Bir hadiste Rasulüllah: “Ümmetimden her kim diniyle ilgili kırk hadisi öğrenir/ezberler (onunla amel ederse) Allah Teâla onu kıyamet günü fakihler ve âlimler zümresinde haşreder.” buyurulmaktadır. Kitabın birinci kırk hadis çevirisi girişinde İbn Kemâl’in yazdıklarında ise şu sözler yer alır:
“Ben de kırk hadisi bir ortaya getirmek suretiyle bu ulu işarete imtisal ettim. Bu mevzuda lafzı fasih ve açık olan, manada bakımından isnadının sıhhatine delâlet eden hadisleri seçtim. Hakikaten birtakım sıkıntılarla ait olması ve bunlardan kararlar çıkarılması bunu göstermektedir. Çünkü hadisler dirayet bakımından sabit olduğunda rivayet bakımından sabit olması gerekmez.” (s.22)
FARKLI BİR ALİM PORTRESİ
Kitabın girişinde İbn Kemal biyografisi kaleme alan Muammer Bayraktutar, İbn Kemâl’in ilim alanında kıymetli bir yere sahip olduğunu tabir ederek, tefsir, fıkıh üzere dini ilimlerin yanı sıra tarih, edebiyat, lisan ve tıp alanlarında da eser vermiş fazlaca istikametli bir âlim olduğunu belirtiyor. Hadis ilmi konusunda da bir daha İbn Kemal’in her ne kadar Edirne Daru’l-Hadis’inde nazaranv yaptığı bilinmekte ise de, hadis ilmi açısından onun teknik manada muhaddis/mütehassıs denebilecek bir düzeyde olduğunu söylemek zordur formunda de bir kayıt düşülmüş.
Kitapta bir kayıt daha var ki bu da dikkat cazip. Yakın periyot âlimlerimizden Ömer Nasuhi Bilmen İbn Kemal hakkında “benzerine birkaç asırda bir tesadüf edilebilecek mütefekkir ve mütebahhir âlimlerden” demiştir.
BİRİNCİ DEFA TÜRKÇE’DE
İbn Kemal’in kırk hadis geleneğine uyarak kaleme aldığı birden çok risale olduğunu görüyoruz. Resâilu İbn Kemâl isimli yapıtında farklı konularda risalelerden oluşan arapça iki kırk hadis şerhi risalesi yer almakta. bir daha çevirenin beyanına göre kırka tamamlayamadığı, birincisi yirmidört, ikincisi otuz hadis şerhinden oluşan iki farklı hadis şerh risalesi daha evvel birebir isim tarafınca yayına hazırlanmış. Risalelerin tümü Arapça olarak kaleme alınmış yalnızca birinci kırk hadis şerhi Âşık Çelebi/Nattâî (ö. 979/1572) tarafınca Arapça’dan Türkçe’ye çevrilmiş. Arapça olarak kaleme alınan tüm bu hadis risalelerinin bugüne kadar Muammer Bayraktutar ismi haricinde çalışılmamış olması dikkat caziptir. Bu da kitabın hususiyetini artırıyor ve kitap bu manada takdiri hak ediyor. Yayınlanan bu risalelerin de kitabı yayına hazırlayan Bayraktutar’ın daha evvel yayınladığı risalelerin cem edilmiş hali olduğunu görüyoruz.
Hadis risalelerini kaleme alırken İbn Kemal’in lafzı fasih ve açık olan, bir öteki tabirle kısa, veciz ve özlü manalar söz eden hadisleri seçtiği ve bunların açıklamasını yaptığı görülmektedir. bir daha risalelerinde İbn Kemal seçtiği bu lafzı açık ve fasih hadislerin manalarının kelam konusu hadislerin isnadlarının sahih olduğuna da delalet ettiğini söz etmektedir. Kitabı yayına hazırlayan Bayraktutar, burada İbn Kemal’in hadis değerlendirmelerinde rivayet-dirayet bütünlüğü göstermediğini, hadis âlimlerinin hadislerin sıhhatini tespitte ortaya koydukları prensip ve yordamları göz gerisi ettiği izlenimini doğurduğunu belirtmektedir.
İbn Kemal yazdığı risalelerde bir ortaya getirdiği hadislerin bahisleri içinde inan, ahlak, ibadet, toplumsal hayat, ahiret üzere konular yer alıyor. Yazıldığı periyot Osmanlı toplumu için aktüel kıymeti olan, bireyi ve toplumu ilgilendiren hususlarla ilgili hadis ve rivayetlerin yer aldığı risaleler, periyodu, ilmiye sınıfından değerli bir ismin hadis ilmine bakışını ve hadisleri yorumlayışını anlamak açısından da dikkat alımlı bir özellik taşıyor. Çevirenin tabirine nazaran hadis ilmi açısından biroldukca tenkite açık tarafı olsa da İbn Kemâl’in hadis şerhi risaleleri devrinin ilim anlayışını ve fikir yapısını yansıtması açısından ehemmiyet arz ediyor.
KAYNAK: YENİ ŞAFAK
İlim geleneğimizde değerli bir yeri olan kırk hadis derleyiciliği ve temalı hadis çalışmaları Osmanlı devrinde farklı isim ve yapıtlarla öne çıkmıştır. Bunlardan en dikkat cazibeli olanlardan birisi Osmanlı’nın yükselme periyodunda müderrislik, kadılık, kazaskerlik ve en nihayetinde Şeyhülislamlık yapmış, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Yasal Sultan Süleyman devirlerini görmüş olan Kemâlpaşazâde ismiyle maruf İbn Kemâl’dir. Osmanlı âlimleri içinde farklı hususiyetleri ile anılıp “el-muallimü’l-önceden”, “müftiyyu’s-sakaleyn” lakaplarıyla nam salan İbn Kemâl’in (öl.940/1534) hayatta iken Arapça olarak kaleme aldığı ve bugün kadar Türkçe’ye aktarılmayan iki başka kırk hadis risalesi, birisi yirmi dört, başkası otuz hadisten ve bunların şerhinden oluşan toplam dört risale Hadis Şerhleri (Çev. ve haz. Muammer Bayraktutar, Büyüyenay yay. 2021, 280 s.) ismiyle yayımlandı.
KUTLU İŞARETE UYARAK KALEME ALINDI
İbn Kemal ilmi müktesebatı itibariyle hadisçi olmamasına karşın, Peygamberimizinden daha sonra intikal eden hadisleri bir ortaya getirme ve kırk hadis diye bilinen çalışmalara kendisi de katkı sunan bir âlimimizdir. İbn Kemâl de kendindilk evvel kırk hadis risalelerini derleyenlerin ilham kaynağı olan hadisten yola çıkarak farklı hadis risaleleri ve hadis şerhleri kaleme almış. Bir hadiste Rasulüllah: “Ümmetimden her kim diniyle ilgili kırk hadisi öğrenir/ezberler (onunla amel ederse) Allah Teâla onu kıyamet günü fakihler ve âlimler zümresinde haşreder.” buyurulmaktadır. Kitabın birinci kırk hadis çevirisi girişinde İbn Kemâl’in yazdıklarında ise şu sözler yer alır:
“Ben de kırk hadisi bir ortaya getirmek suretiyle bu ulu işarete imtisal ettim. Bu mevzuda lafzı fasih ve açık olan, manada bakımından isnadının sıhhatine delâlet eden hadisleri seçtim. Hakikaten birtakım sıkıntılarla ait olması ve bunlardan kararlar çıkarılması bunu göstermektedir. Çünkü hadisler dirayet bakımından sabit olduğunda rivayet bakımından sabit olması gerekmez.” (s.22)
FARKLI BİR ALİM PORTRESİ
Kitabın girişinde İbn Kemal biyografisi kaleme alan Muammer Bayraktutar, İbn Kemâl’in ilim alanında kıymetli bir yere sahip olduğunu tabir ederek, tefsir, fıkıh üzere dini ilimlerin yanı sıra tarih, edebiyat, lisan ve tıp alanlarında da eser vermiş fazlaca istikametli bir âlim olduğunu belirtiyor. Hadis ilmi konusunda da bir daha İbn Kemal’in her ne kadar Edirne Daru’l-Hadis’inde nazaranv yaptığı bilinmekte ise de, hadis ilmi açısından onun teknik manada muhaddis/mütehassıs denebilecek bir düzeyde olduğunu söylemek zordur formunda de bir kayıt düşülmüş.
Kitapta bir kayıt daha var ki bu da dikkat cazip. Yakın periyot âlimlerimizden Ömer Nasuhi Bilmen İbn Kemal hakkında “benzerine birkaç asırda bir tesadüf edilebilecek mütefekkir ve mütebahhir âlimlerden” demiştir.
BİRİNCİ DEFA TÜRKÇE’DE
İbn Kemal’in kırk hadis geleneğine uyarak kaleme aldığı birden çok risale olduğunu görüyoruz. Resâilu İbn Kemâl isimli yapıtında farklı konularda risalelerden oluşan arapça iki kırk hadis şerhi risalesi yer almakta. bir daha çevirenin beyanına göre kırka tamamlayamadığı, birincisi yirmidört, ikincisi otuz hadis şerhinden oluşan iki farklı hadis şerh risalesi daha evvel birebir isim tarafınca yayına hazırlanmış. Risalelerin tümü Arapça olarak kaleme alınmış yalnızca birinci kırk hadis şerhi Âşık Çelebi/Nattâî (ö. 979/1572) tarafınca Arapça’dan Türkçe’ye çevrilmiş. Arapça olarak kaleme alınan tüm bu hadis risalelerinin bugüne kadar Muammer Bayraktutar ismi haricinde çalışılmamış olması dikkat caziptir. Bu da kitabın hususiyetini artırıyor ve kitap bu manada takdiri hak ediyor. Yayınlanan bu risalelerin de kitabı yayına hazırlayan Bayraktutar’ın daha evvel yayınladığı risalelerin cem edilmiş hali olduğunu görüyoruz.
Hadis risalelerini kaleme alırken İbn Kemal’in lafzı fasih ve açık olan, bir öteki tabirle kısa, veciz ve özlü manalar söz eden hadisleri seçtiği ve bunların açıklamasını yaptığı görülmektedir. bir daha risalelerinde İbn Kemal seçtiği bu lafzı açık ve fasih hadislerin manalarının kelam konusu hadislerin isnadlarının sahih olduğuna da delalet ettiğini söz etmektedir. Kitabı yayına hazırlayan Bayraktutar, burada İbn Kemal’in hadis değerlendirmelerinde rivayet-dirayet bütünlüğü göstermediğini, hadis âlimlerinin hadislerin sıhhatini tespitte ortaya koydukları prensip ve yordamları göz gerisi ettiği izlenimini doğurduğunu belirtmektedir.
İbn Kemal yazdığı risalelerde bir ortaya getirdiği hadislerin bahisleri içinde inan, ahlak, ibadet, toplumsal hayat, ahiret üzere konular yer alıyor. Yazıldığı periyot Osmanlı toplumu için aktüel kıymeti olan, bireyi ve toplumu ilgilendiren hususlarla ilgili hadis ve rivayetlerin yer aldığı risaleler, periyodu, ilmiye sınıfından değerli bir ismin hadis ilmine bakışını ve hadisleri yorumlayışını anlamak açısından da dikkat alımlı bir özellik taşıyor. Çevirenin tabirine nazaran hadis ilmi açısından biroldukca tenkite açık tarafı olsa da İbn Kemâl’in hadis şerhi risaleleri devrinin ilim anlayışını ve fikir yapısını yansıtması açısından ehemmiyet arz ediyor.
KAYNAK: YENİ ŞAFAK