Arthur Schopenhauer, “Okumak kişinin kendi başı yerine diğer birisinin başıyla düşünmesidir” diyor. Pekala bir kitabı oburunun sesiyle dinlemek bu durumu tesirler mi? Sesli kitap uygulamaları okuma dünyamızı ve matbuatı nasıl tesirler? Birkaç yıldan bu yana e-kitap üzerine konuşuyoruz. Lakin bu tartışmaların yanında e-kitap cılız sayılabilecek bir gelişim gösterdi. Farklı olan başlangıçta daha sessiz sedasız görünen sesli kitapların ömrümüze süratli biçimde yerleşmesi oldu. Bugün fazlaca sayıda kitapsever sesli kitap uygulamalarını cep telefonlarına, tabletlerine indirmiş durumda. Kültür Bakanlığı’nın yaptığı Konuşan Kitaplık uygulamasının yanı sıra Storytel, Dinlebi, TRT Dinle, Kitapyurdu Sesli Kitap üzere uygulamalar her geçen gün daha fazla yaygınlık kazanıyor.
BİR İŞİN EŞLİKÇİSİ OLARAK KİTAP
Daha çok bir iş yaparken, eşlikçi olarak kitap dinleniyor. Tahminen de İstanbul trafiğini daha çekilebilir hale getiriyor, mesken işlerini kolaylaştırıyor. Pekala nasıl oldu da sesli kitap bu kadar kolay kabul gördü? Matbu kitap için bir sorun mu, yoksa alternatif bir yol mu? İşte bu sorularla yayıncıların ve sesli kitap üreticilerinin kapılarını çaldık. Furkan Çalışkan, Saadet İtina, Melike Günyüz, Eren Kahraman, Ömer Bal, Ayşe Tuba Ayman ve Berk İmamoğlu’nun sesli kitaplar hakkındaki görüşlerini dinledik.
Aldığımız görüşlerden ortaya çıkan sonuç bizi fazlaca bariz birkaç ortak noktada birleştiriyor: Sesli kitaplar matbu kitapların satışını olumlu istikamette etkiliyor. Adeta bir reklam imkânı sunuyor. Tıpkı editöryel süreçlerden geçen yayınlar, yalnızca birbirinden farklı çoğaltılma yollarıyla okura iletiliyor. Ve sesli kitap piyasası daha da büyüyeceğe benziyor. En epeyce romanlar dinleniyor. Bunun yanında yayıncılar, matbu kitabın obje olarak da öne çıktığının altını çiziyor. Artık bu görüşlere birlikte bakalım:
SAADET İHTİMAM – EVEREST YAYINLARI: Sesli kitap tuttu lakin matbu kitaba alternatif olmadı
Yeni bir formatın, bir değişen teknolojinin eski olanı büsbütün yok edeceğini düşünmüyorum. Kitap yalnızca içeriğinden ibaret değildir, bir obje özelliği vardır. Kapağıyla, kağıdıyla, elimizi tutabilmemizle, kütüphanemizde kapladığı yerle ömrümüzde var oluyor. Bu da fiziki alışkanlıklara yol açıyor. E-kitap ve sesli kitap üzere formatlar ise kolay denetim imkânı sağlıyor. Bilhassa bu çağa doğmuş gençlerin bu formatları tercih etmesi için öbür sebepler de var. Yani sesi değiştirme, gerisine imaj ekleme üzere özellikler… Fakat bu formatlar da bir obje olma özelliğinden mahrum. ötürüsıyla bir insan ikisine birden sahip olmak isteyebilir. Öteki yandan her insanın birden çok işi birebir anda yapmak durumunda kaldığı bir dünyada yaşıyoruz. E-kitaptan farklı olarak sesli kitap da yaşadığımız dünyayla çok uyumlu bir formata sahip. e-kitapta bir daha okuma hareketi kelam konusu. Lakin sesli kitabı otomobil kullanırken, yürüyüş yaparken dinleyebilir, hatta konsantrasyon zorluğu sebebiyle sinema seyrederken bile bir taraftan açık tutmak isteyebiliriz. Bunun yanında okuyan sesle kurulan bir münasebet de kelam konusu. Birtakım kitapları muharrirler kendileri okuyabiliyor, bu da okurun yapıtla bağ kurmasını kolaylaştırıyor. Bütün bunlardan dolayı sesli kitap tuttu fakat bir daha de matbu kitaba alternatif olmadı. Sesli kitap var diye matbu kitap az satıyor değil. Tersine satışları olumlu istikamette etkiliyor. İnsan bir kitabı dinledikten daha sonra onu obje olarak da elinde tutmak istiyor. Yalnızca aşinalık kazandığı için bile kitapçıda karşısına çıktığı vakit alabiliyorlar. Yani bir format gelişirken eserin başka formatlarına da katkı sağlıyor.
KEMİKLEŞMİŞ ALIŞKANLIKLARIM VAR
Ben de vakit zaman işim gereği sesli kitap dinliyorum. Neler dinleniyor, neler tercih ediliyor diye inceliyorum. Akademik kitapları e-kitap formatında okumayı seviyorum. Bu kitapları taşıması da güç olduğundan e-kitap formatı işimi pek kolaylaştırıyor. Yürüyüş yaparken de sesli kitap yahut podcastleri takip dinliyorum. Tüm bunların yanında bir daha de kemikleşmiş alışkanlıklarım var. Bu niçinle metinle göz temasıyla alaka kurmayı, sayfalarını karıştırarak okumayı tercih ediyorum.
FURKAN ÇALIŞKAN – KETEBE YAYINLARI: Sesli kitap matbuatı olumlu etkiledi
Yeni formatların daima eskilerinin yerini alacağını düşünüyoruz. Renkli televizyon çıkınca siyah beyazların kaldırılması üzere. Lakin kitap için birbirinin yerini alan formatlar kelam konusu değil. Ketebe Yayınları’nın bastığı Cengiz Aytmatov’un yapıtları sesli kitap olarak da dinlenebiliyor. Hatta Ahmet Mümtaz Taylan seslendirdi. Ben bu bahse başta uzaklıklı yaklaştım. Fakat sesli kitap bizim satışlarımızı olumlu istikamette etkiledi.
Bunun yanında sesli formatın daha hayli öykü odaklı kitaplarda tercih edildiğini görüyoruz. Genel olarak da otomobil kullanırken, konut işi yaparken dinleme refleksi var. Yani yaptığınız bir işe ek olarak sesli kitap dinliyorsunuz. Niyet kitaplarını, ideoloji metinlerini, tarih metinlerini ise dinlemek fazlaca sıkıntı. Bu tıp okumalar yaparken satırların altını çizmeniz, not almanız gerekir. Örneğin benim dinlediğim şey zihnimde derinlemesine yer etmiyor. Yer etmesi için kağıtla, sözle, harfle göz kontağı kurmam gerekiyor. Kitap için harcadığınız bir mesai vardır. O kitabı bulacaksınız, kitapçıya gideceksiniz ya da internetten alacaksınız, kargonun elinize problemsizce geçmesini bekleyeceksiniz. Küçük konutlarımızdaki kütüphanelerde ona bir yer hazırlayacaksınız. Elinize alacaksınız, onunla vakit geçireceksiniz. Hatta onu sizden almaya çalışanlardan koruyacaksınız. Kitabı almak, kütüphanenize koymak, masanıza koyup, açıp okumak… Bunların hepsinin bir bedeli var. Bu niçinle kitap almak bir seçicilik ve dikkat istiyor. Bir kitabı satın aldığınızda o kitabın sizden talep ettikleri oluyor. Buna kıymet bulduklarınız olduğu üzere yalnızca merak ettikleriniz var. Bence merak ettiklerimizi sesli kitap olarak dinliyoruz. Bu vakit kaybından da kurtulmak demek. Ben de otomobilde geçen vaktimi pahalandırmak için seyahat esnasında sesli kitap dinliyorum. Dinlediğim kitap ilgimi çekerse satın alıyorum. Bu refleksler bir daha bir eserin ötekinin yerini almadığını gösteriyor. Lakin kitapla kurduğumuz bu alaka öteki formatlarda devam etmiyor. Bunun yanında beşerler sesli olarak dinleyip beğendikleri kitabın matbusunu da alıyor.
DAHA DÜZGÜNÜNÜ YAPAMAYIZ
Umberto Eco, “Kitap, tıpkı kaşık, çekiç, tekerlek yahut makas üzeredir; bir defa icat ettikten daha sonra daha güzelini yapamazsınız. Bir kaşıktan daha düzgün olacak bir kaşık yapamazsınız,” diyor. Daha pak, hoş nüshaları bulunmasına karşın kenarlarına notlar aldığı, elinde eskittiği o kitaptan kimse vazgeçmiyor. Zira onu satın aldığımız andaki haletiruhiyemizi hatırlıyoruz, bir biçimde kitap bir temsiliyete kavuşuyor. O bir obje, bu niçinle ondan vazgeçemiyoruz. Bence insanların kitaptan vazgeçememe niçinleri de bu toplam. Bu bahiste Eco’ya katılıyorum. Daha uygun bir kaşık yapamayız. O son formdur. Yalnızca alternatifler çoğaltılabiliriz. Ben de başka tüm formatları kullanıyor ve seviyorum. Fakat birbirlerinin yerini alması diye bir şey kelam konusu değil.
MELİKE GÜNYÜZ – FAZİLET YAYINLARI: Editoryal süreç her formatta tıpkı
değişen teknolojinin gelişmesiyle kitaplar fazlaca farklı formatlarda karşımıza çıkmaya başladı. Bunlara basılı kitabın alternatifi haline gelecekmiş üzere baktık. Fakat bu bakış açısını değiştirmemiz gerekiyor. Zira yayıncılık bağlamında olaya baktığımız vakit aslında kitabın editöryel hazırlanma sürecinin ister basılı ister elektronik kitap ister sesli kitap olsun tıpkı olduğunu görüyoruz. Bu süreçten daha sonra müşteriye hangi kanaldan ulaşacağıyla ilgili çeşitlilik ortaya çıkıyor. Yani kâğıt ve mürekkeple, sesle yahut elektronik kitap halinde okura ulaşma yolları karşımıza çıkıyor. ötürüsıyla sesli kitapları ben basılı kitabın bir alternatifi olarak görmüyorum. Okurun gereksinimine bakılırsa hazırlanmış bir kitap formatı olarak görüyorum. Geçtiğimiz senelerda da tüm dünyada sesli kitabın fazlaca yaygın bir uygulama olduğunu görüyorduk. Ancak Türkiye’de bir türlü kendine alan bulamıyordu. Son periyotta artık elimizdeki teknolojik imkânları oyun üzere eğlencelerin ötesinde de kullanabileceğimizi fark ettik ve sesli kitaplara yönelmeye başladık. Bizim toplumumuz aslında kitap okumaya çok istekli. Lakin kitap için ayıracak vaktimiz kısıtlı. Bu noktada sesli kitap herkes için kıymetli bir avantaj sunuyor. Ben de sesli kitabı bu yıl keşfettim. Bir röportaj için bir kitabı süratlice okumam gerekiyordu fakat hiç vaktim yoktu. Kitabın sesli formatını bir gün boyunca yolda ve meskende farklı işler yaparken dinleme imkânım oldu. Bu süreçte işimi kolaylaştırdığını fark ettim. Sesli kitap için yüksek bütçeler ayrılmasına gerek olmaması da pek büyük bir avantaj. Öbür yandan telif hakları noktasında da bir eza kelam konusu değil. Basılı kitabın baskı ve depolama gibisi maliyetlerini de ortadan kaldırıyor.
ALIŞKANLIK KAZANDIRABİLİR
Probleme çocuk kitapları bağlamında baktığımızda evvela bu cins kitapların yaş aralığının pek geniş olduğunu hatırlamak gerekiyor. Okul öncesi yaş kümesi için kitabın dinlemenin ötesinde fotoğrafları bakılırsarek fotoğrafları okuma ve kitabın sayfalarını çevirerek oluşan bir dinamizm ve etkileşimden oluşan geniş katmanlı manalar ortaya çıkıyor. Bu noktada şayet okul öncesi için bir kitap sesli kitap düşünüyorsak, burada aslında biraz daha uzun metinlere muhtaçlığımız olacağını ön nazaranbiliriz. Yani fotoğrafın çocuğun zihninde oluşturacağı kıssayı tamamlayan manaları sese aktarmak gerekiyor. Bu da şimdilik fazlaca pratik bir şey üzere gözükmüyor. Lakin ilerleyen yaş kümelerine yönelik kitapların sesli formatlarda sunulması çocuklara okuma alışkanlığı kazandırma noktasında da bir adım olabilir.
AYŞE TUBA AYMAN – TİMAŞ YAYINLARI: Değerli olan kitabın okurla buluşması
E-kitapta beklenen ivme yakalanamamış olsa da sesli kitabın son birkaç yıl ortasındaki yükselişi göz gerisi etmek mümkün değil. Kurgu ve kurgu-dışı olmak üzere bilhassa tanınan başlıklarda çift taraflı bir trafik kelam konusu; hem sesli kitap platformunda kitabı keşfedip basılı versiyonu edinen var, birebir vakitte klasik edisyonu üstünden sesli kitaba giden. Bunu matbu yayıncılık bir tehlike olarak görmek en azından şu an için, Türkiye koşullarında fazla karamsar bir hal olur. Değerli olan bir biçimde kitabın okurla buluşması, birbirini besleyen iki kanal olarak bakmakta yarar var. Timaş Yayınları olarak sesli kitap dinleyici kitlesinde karşılık bulabilecek başlıklar başta olmak üzere kitaplarımızın süratle formata uyarlanması için çalışıyoruz.
KLASİK YOL TERCİHİM
Profesyonel olarak oldukçaça e-kitap ve dijital dokümanla muhatap olsam da bir okur olarak kitaplarla bağlantımı klasik yollarla sürdürmeyi tercih ediyorum hâlâ. Bu büsbütün şahsi bir tercih, ortada aslına bakarsan sayılarla ispatlanmış net bir ilgi kelam konusu.
EREN KAHRAMAN – İZ YAYINCILIK: Matbu kitap her vakit revaçta olacak
E-kitapların ilgi görmemesi farklı bir durum. Yayıncıların adapte olamadığı daima konuşulur fakat güvenlik telaşlarını da düşünmek zorundalar. Türkiye’de önemli korsan satışı var. Üstelik bunun hata olmayı bırakın gerçek olduğuna bile inanan bir kitle var. Dijital ortama geçtiğinde eser her türlü yayılabilme tehlikesi ile karşı karşıya olduğundan e-kitap mecrasının oluşmasını engelliyor. Ayrıyeten matbu kitaptan kapağı, sayfaların fotoğrafını ya da sesli kitaptan görsellerini Instagram storylerinde paylaşabiliyorsunuz. E-kitap için bu biçimde bir durum mevcut değil. Bence hareketi yapmak kadar öbür şahıslarla ne kadar etkileşim ortasında olacağı da kıymetli. E- kitaba göre sesli kitabın bir artısı da bu.
Hem sesli kitap birebir vakitte e-kitap matbu açıdan problemli olabilir fakat yayıncılık açısından fark etmemeli. Zira yayıncı içerik hazırlar. Mecra değerli olmamalı. Pandemi daha sonrası çağda tüm kesimlerde bu tıp araç değişimleri mevcut. Siz içeriği üreten olarak ulaşımda yeni jenerasyon iletim araçlarına ne kadar adapte olabiliyorsunuz yalnızca bu açıdan değerlendirilmeli.
HER KİTAP SESLİ FORMATA UYMAZ
Kitap okumanın hem alternatifi olabilir birebir vakitte olmayabilir. Sonuçta kimi kitapları sakin bir ortamda dinleseniz dahi odaklanmayı sağlayamayabiliyorsunuz. Dışarıda dinlendiğini gözlemliyorum. Ben de “Dinlebi” üyesiyim. Art fonda çeşitli ortam sesleri üzere uygulama özellikleriyle pek ala keyifli oluyor. Lakin bu markalar da kitap seçerken birtakım epeyce sayfalı kitapları eklemiyorlar. Onlar da odaklanma durumunun farkında sanırım. özetlemek gerekirse her kitap sesli kitap sistemine uymayabiliyor. Sesli kitaplar kitaba fazla ilgi duymayan birisini de dahil edebilecek bir mecra. Açıkçası sonunda daha hayli kitabın olacağı her mecraya açığız. Bunun finansmanı vakit içinde oturacaktır. Bugünden ne kazandırdığını düşünmek yerine daha fazlaca okur kazanabiliyor muyuz buna bakmak gerekir. Sonuç olarak matbu kitabın her vakit revaçta olacağına inanıyorum. Kitaplık oluşturmak, sanat yapıtı koleksiyonerliği üzere bir kültür bir tutku. Bence etkilemeyecektir, katkı sağlayacak, yeni okuyucular kazandıracaktır.
ÖMER BAL – İNSAN YAYINLARI: Kitapların tanıtımına katkı sunuyorlar
Sesli kitabı matbu yayıncılık için bir tehlike olarak görmüyorum. Tersine sesli kitap platformları matbu yayıncılığı önemli manada destekliyor. Hâlihazırda yayınevlerine epey fazla maddi getirisi olmasa da bu platformların kitapların tanıtımı noktasında değerli bir rolü var. Sizin de sorunuzda belirttiğiniz üzere e-kitap beklenen ilgiyi görmedi. Zira e-kitap ve matbu kitap okuyucusu tıpkı kitle ve hâlâ klasik sistemden vazgeçmiyor. Sesli kitapta ise durum farklı. Dinleyiciler, kitap okumaya vakit bulamayanları ve bunu alışkanlık haline getiremeyenleri de kapsıyor. ötürüsıyla sesli kitap aracılığıyla kitap okuyucusundan farklı muhataplara da ulaşma fırsatımız oluyor. Bu da bir avantaj.
BU PİYASA DAHA DA BÜYÜYECEK
Nizamlı bir sesli kitap dinleyicisi değilim. Lakin bilhassa trafikteyken dinlemeyi seviyorum. Gözlemlediğim kadarıyla seslendirmenlerin kalitesi platformun tercih edilmesinin en değerli niçini. Ayrıyeten dinleyicinin kolaylıkla odaklanabildiği kitaplar daha epeyce ön planda. Birtakım meşgaleler sırasında nitelikli vakit geçirmek isteyenlerin de sesli kitaba yöneldiğini görüyoruz. Bu piyasanın daha da büyüyeceğini düşünüyorum.
BERK İMAMOĞLU – STORYTEL TÜRKİYE: Sesli kitaplar kitabın en kolay tüketilebildiği hali
Sesli kitaplar kitabın en kolay tüketilebildiği hali. Bilhassa taşınabilir uygulamaları, istediğimiz kitaba istediğimiz vakit ulaşabildiğimizi, koca bir kütüphaneyi cebimizde taşıyabildiğimizi düşündüğümüzde, kitabın bu kadar kolay tüketilebilen bir halinin daha evvel olmadığını rahatlıkla anlayabiliyoruz. Bir kıssayı yahut bilgiyi okuyarak da öğrenebilirsiniz biri size anlattığında da öğrenebilirsiniz. Birebir bilgiyi okuma yahut dinleme aksiyonu ile almanız, bilgiyi yahut kıssayı değiştirmeyecektir.
Bugüne kadar okuma ve dinleme konusunda mukayeseli olarak yapılmış biroldukça araştırma var ve araştırma sonuçları ya farkın olmadığını ya da dinleyerek öğrenmenin daha kalıcı olduğunu gösteriyor. Bu bahisle ilgili olarak son vakit içinderda epey sevdiğimiz bir telaffuz var o da “kitap bitirmek.” Bize toplumsal medyadan yazan yahut bizi etiketleyerek paylaşım yapan kullanıcılarımızın söylemiş olduği ortak şey; Storytel yardımıyla ne kadar fazlaca kitap bitirdikleri. Yani okumak yahut dinlemekten öte siz de daha epey kitap bitirmek isterseniz Storytel’i öneririm. Bugün itibariyle kullanıcılar Storytel Türkiye’de ülkemizin en sevilen muharrirlerinin birçoğunun kitaplarına, en epeyce satan, en tanınan kitaplara ve vakitsiz klasiklerin en güzel örneklerine erişebiliyor. Storytel, Türkiye’nin en büyük sesli kitap kütüphanesine sahip.
VAKTİ KIYMETLİ HALE GETİRİYOR
Dünyada sesli kitaplar bilhassa akıllı telefonların ömrümüze girmesiyle birlikte süratle yaygınlaştı ve yaygınlaşmaya devam ediyor. Türkiye’de sesli kitap piyasası çabucak hemen yeni olgunlaşıyor diyebiliriz. Sesli kitapların taşınabilir uygulamalar aracılığı ile ömrümüze girmesi 2014’te Seslenen Kitap ile ve bugünkü manada yaygınlaşmaya başlaması da 2018’de Storytel’in lansmanı ile oldu. Bugün itibariyle hem yayınevleri tıpkı vakitte kitapseverler sesli kitaplara sıcak bakmaya başladı. Yayınevleri tarafında, bir yapıtın sesli kitap haline getirilmesinin basılı kitaba bir tehdit oluşturmadığı anlaşıldı. Yapıtların sesli kitap haline getirilmesi ile ilgili bir motivasyon oluştu. Kitapseverler de bunu talep eder hale geldi. Kitapseverler sesli kitapların hayatlarını nasıl zenginleştirdiğini gördüler ve etraflarına tavsiye etmeye başladılar, sesli kitaplar gündelik hayatlarının bir modülü haline geldi. Başlangıçta sesli kitaplar otomobilde ve metroda seyahat yaparken dinlenirken sesli kitap tecrübesi arttıkça bunun spor yaparken; yürüyüşte, koşuda ve spor salonunda da keyifle dinlendiğini keşfettiler. Bunu konut işleri yaparken dinlemek takip etti. Bugün geldiğimiz noktada, Storytel vakti bedelli hale getirmeye yardımcı olan bir uygulama olarak kitapseverlerin hayatının bir kesimi haline geldi.
Storytel’de bugün itibariyle 4 bin 500’den çok Türkçe sesli kitap, 2 bin 500’den çok e-kitap, 125 bin İngilizce sesli kitap ve 165 bin İngilizce e-kitap bulunuyor. Bir abonelik hizmeti sunduğumuz için, Storytel kullanıcıları bu kütüphanenin tamamına erişim sağlıyor. 2021 yılında Storytel Türkiye’de Türkçe içerikler toplam 11 milyon 390 bin saat dinlendi. Bu da binlerce kitabın dinlendiğine işaret ediyor.
EN ÇOK “BEN, KİRKE” DİNLENDİ
Storytel’de 2021’in en çok dinlenen kitabı Madeline Miller tarafınca yazılan ‘Ben, Kirke’ oldu. Kitap, 2020’de oyuncu Damla Sönmez tarafınca seslendirildi. Evvelki senelerda olduğu üzere, yılın en düzgünleri listesine bir daha romanlar hakim. İkinci sırada Gülseren Budayıcıoğlu’nun kitapları Camdaki Kız, Kral Kaybederse, Hayata Dön ve Madalyonun İçi yer alıyor. Üçüncü sırada ise Yuvan Noah Harari’nin yazdığı, Tilbe Saran’ın seslendirdiği Sapiens var. J.K Rowling tarafınca kaleme alınan Harry Potter serisi, Çocuk Kitapları Kategorisi’nde en tanınan sesli kitap olurken, onu Şermin Yaşar’ın kitapları Dedemin Bakkalı, Oh Ne Ala Memleket, Abartma Tozu, Cingo ve Küçük Prens takip ediyor. Bu yıl tüm kategorilerde en çok dinlenen müellif J. K. Rowling oldu.
2021 yılında Storytel’de en çok dinlenen birinci 10 sesli kitap; Ben, Kirke, Camdaki Kız, Sapiens, 1984, Harry Potter ve Zümrüdüanka Yoldaşlığı, Hayata Dön, Harry Potter ve Ateş Kadehi, Hayvan Çiftliği, Şeker Portakalı ve Kral Kaybederse. En hayli dinlenen birinci 10 sesli çocuk kitabı; Harry Potter serisi, Dedemin Bakkalı, Oh Ne Ala Memleket, Abartma Tozu, Cingo, Küçük Prens, Masal Masal İçinde, Anlatsam Sinema Olur – Kral Şakir, Açlık Oyunları ve Ah Bir Kedi Olsam.
2021 yılında Storytel’de en epey dinlenen müellifler Gülseren Budayıcıoğlu, Ahmet Ümit, Fyodor Dostoyevski, Zülfü Livaneli, George Orwell, Ayşe Kulin, Yuval Noah Harari, Madeline Miller, Sabahattin Ali ve Lev Nikolayeviç Tolstoy.
KAYNAK: YENİ ŞAFAK
BİR İŞİN EŞLİKÇİSİ OLARAK KİTAP
Daha çok bir iş yaparken, eşlikçi olarak kitap dinleniyor. Tahminen de İstanbul trafiğini daha çekilebilir hale getiriyor, mesken işlerini kolaylaştırıyor. Pekala nasıl oldu da sesli kitap bu kadar kolay kabul gördü? Matbu kitap için bir sorun mu, yoksa alternatif bir yol mu? İşte bu sorularla yayıncıların ve sesli kitap üreticilerinin kapılarını çaldık. Furkan Çalışkan, Saadet İtina, Melike Günyüz, Eren Kahraman, Ömer Bal, Ayşe Tuba Ayman ve Berk İmamoğlu’nun sesli kitaplar hakkındaki görüşlerini dinledik.
Aldığımız görüşlerden ortaya çıkan sonuç bizi fazlaca bariz birkaç ortak noktada birleştiriyor: Sesli kitaplar matbu kitapların satışını olumlu istikamette etkiliyor. Adeta bir reklam imkânı sunuyor. Tıpkı editöryel süreçlerden geçen yayınlar, yalnızca birbirinden farklı çoğaltılma yollarıyla okura iletiliyor. Ve sesli kitap piyasası daha da büyüyeceğe benziyor. En epeyce romanlar dinleniyor. Bunun yanında yayıncılar, matbu kitabın obje olarak da öne çıktığının altını çiziyor. Artık bu görüşlere birlikte bakalım:
SAADET İHTİMAM – EVEREST YAYINLARI: Sesli kitap tuttu lakin matbu kitaba alternatif olmadı
Yeni bir formatın, bir değişen teknolojinin eski olanı büsbütün yok edeceğini düşünmüyorum. Kitap yalnızca içeriğinden ibaret değildir, bir obje özelliği vardır. Kapağıyla, kağıdıyla, elimizi tutabilmemizle, kütüphanemizde kapladığı yerle ömrümüzde var oluyor. Bu da fiziki alışkanlıklara yol açıyor. E-kitap ve sesli kitap üzere formatlar ise kolay denetim imkânı sağlıyor. Bilhassa bu çağa doğmuş gençlerin bu formatları tercih etmesi için öbür sebepler de var. Yani sesi değiştirme, gerisine imaj ekleme üzere özellikler… Fakat bu formatlar da bir obje olma özelliğinden mahrum. ötürüsıyla bir insan ikisine birden sahip olmak isteyebilir. Öteki yandan her insanın birden çok işi birebir anda yapmak durumunda kaldığı bir dünyada yaşıyoruz. E-kitaptan farklı olarak sesli kitap da yaşadığımız dünyayla çok uyumlu bir formata sahip. e-kitapta bir daha okuma hareketi kelam konusu. Lakin sesli kitabı otomobil kullanırken, yürüyüş yaparken dinleyebilir, hatta konsantrasyon zorluğu sebebiyle sinema seyrederken bile bir taraftan açık tutmak isteyebiliriz. Bunun yanında okuyan sesle kurulan bir münasebet de kelam konusu. Birtakım kitapları muharrirler kendileri okuyabiliyor, bu da okurun yapıtla bağ kurmasını kolaylaştırıyor. Bütün bunlardan dolayı sesli kitap tuttu fakat bir daha de matbu kitaba alternatif olmadı. Sesli kitap var diye matbu kitap az satıyor değil. Tersine satışları olumlu istikamette etkiliyor. İnsan bir kitabı dinledikten daha sonra onu obje olarak da elinde tutmak istiyor. Yalnızca aşinalık kazandığı için bile kitapçıda karşısına çıktığı vakit alabiliyorlar. Yani bir format gelişirken eserin başka formatlarına da katkı sağlıyor.
KEMİKLEŞMİŞ ALIŞKANLIKLARIM VAR
Ben de vakit zaman işim gereği sesli kitap dinliyorum. Neler dinleniyor, neler tercih ediliyor diye inceliyorum. Akademik kitapları e-kitap formatında okumayı seviyorum. Bu kitapları taşıması da güç olduğundan e-kitap formatı işimi pek kolaylaştırıyor. Yürüyüş yaparken de sesli kitap yahut podcastleri takip dinliyorum. Tüm bunların yanında bir daha de kemikleşmiş alışkanlıklarım var. Bu niçinle metinle göz temasıyla alaka kurmayı, sayfalarını karıştırarak okumayı tercih ediyorum.
FURKAN ÇALIŞKAN – KETEBE YAYINLARI: Sesli kitap matbuatı olumlu etkiledi
Yeni formatların daima eskilerinin yerini alacağını düşünüyoruz. Renkli televizyon çıkınca siyah beyazların kaldırılması üzere. Lakin kitap için birbirinin yerini alan formatlar kelam konusu değil. Ketebe Yayınları’nın bastığı Cengiz Aytmatov’un yapıtları sesli kitap olarak da dinlenebiliyor. Hatta Ahmet Mümtaz Taylan seslendirdi. Ben bu bahse başta uzaklıklı yaklaştım. Fakat sesli kitap bizim satışlarımızı olumlu istikamette etkiledi.
Bunun yanında sesli formatın daha hayli öykü odaklı kitaplarda tercih edildiğini görüyoruz. Genel olarak da otomobil kullanırken, konut işi yaparken dinleme refleksi var. Yani yaptığınız bir işe ek olarak sesli kitap dinliyorsunuz. Niyet kitaplarını, ideoloji metinlerini, tarih metinlerini ise dinlemek fazlaca sıkıntı. Bu tıp okumalar yaparken satırların altını çizmeniz, not almanız gerekir. Örneğin benim dinlediğim şey zihnimde derinlemesine yer etmiyor. Yer etmesi için kağıtla, sözle, harfle göz kontağı kurmam gerekiyor. Kitap için harcadığınız bir mesai vardır. O kitabı bulacaksınız, kitapçıya gideceksiniz ya da internetten alacaksınız, kargonun elinize problemsizce geçmesini bekleyeceksiniz. Küçük konutlarımızdaki kütüphanelerde ona bir yer hazırlayacaksınız. Elinize alacaksınız, onunla vakit geçireceksiniz. Hatta onu sizden almaya çalışanlardan koruyacaksınız. Kitabı almak, kütüphanenize koymak, masanıza koyup, açıp okumak… Bunların hepsinin bir bedeli var. Bu niçinle kitap almak bir seçicilik ve dikkat istiyor. Bir kitabı satın aldığınızda o kitabın sizden talep ettikleri oluyor. Buna kıymet bulduklarınız olduğu üzere yalnızca merak ettikleriniz var. Bence merak ettiklerimizi sesli kitap olarak dinliyoruz. Bu vakit kaybından da kurtulmak demek. Ben de otomobilde geçen vaktimi pahalandırmak için seyahat esnasında sesli kitap dinliyorum. Dinlediğim kitap ilgimi çekerse satın alıyorum. Bu refleksler bir daha bir eserin ötekinin yerini almadığını gösteriyor. Lakin kitapla kurduğumuz bu alaka öteki formatlarda devam etmiyor. Bunun yanında beşerler sesli olarak dinleyip beğendikleri kitabın matbusunu da alıyor.
DAHA DÜZGÜNÜNÜ YAPAMAYIZ
Umberto Eco, “Kitap, tıpkı kaşık, çekiç, tekerlek yahut makas üzeredir; bir defa icat ettikten daha sonra daha güzelini yapamazsınız. Bir kaşıktan daha düzgün olacak bir kaşık yapamazsınız,” diyor. Daha pak, hoş nüshaları bulunmasına karşın kenarlarına notlar aldığı, elinde eskittiği o kitaptan kimse vazgeçmiyor. Zira onu satın aldığımız andaki haletiruhiyemizi hatırlıyoruz, bir biçimde kitap bir temsiliyete kavuşuyor. O bir obje, bu niçinle ondan vazgeçemiyoruz. Bence insanların kitaptan vazgeçememe niçinleri de bu toplam. Bu bahiste Eco’ya katılıyorum. Daha uygun bir kaşık yapamayız. O son formdur. Yalnızca alternatifler çoğaltılabiliriz. Ben de başka tüm formatları kullanıyor ve seviyorum. Fakat birbirlerinin yerini alması diye bir şey kelam konusu değil.
MELİKE GÜNYÜZ – FAZİLET YAYINLARI: Editoryal süreç her formatta tıpkı
değişen teknolojinin gelişmesiyle kitaplar fazlaca farklı formatlarda karşımıza çıkmaya başladı. Bunlara basılı kitabın alternatifi haline gelecekmiş üzere baktık. Fakat bu bakış açısını değiştirmemiz gerekiyor. Zira yayıncılık bağlamında olaya baktığımız vakit aslında kitabın editöryel hazırlanma sürecinin ister basılı ister elektronik kitap ister sesli kitap olsun tıpkı olduğunu görüyoruz. Bu süreçten daha sonra müşteriye hangi kanaldan ulaşacağıyla ilgili çeşitlilik ortaya çıkıyor. Yani kâğıt ve mürekkeple, sesle yahut elektronik kitap halinde okura ulaşma yolları karşımıza çıkıyor. ötürüsıyla sesli kitapları ben basılı kitabın bir alternatifi olarak görmüyorum. Okurun gereksinimine bakılırsa hazırlanmış bir kitap formatı olarak görüyorum. Geçtiğimiz senelerda da tüm dünyada sesli kitabın fazlaca yaygın bir uygulama olduğunu görüyorduk. Ancak Türkiye’de bir türlü kendine alan bulamıyordu. Son periyotta artık elimizdeki teknolojik imkânları oyun üzere eğlencelerin ötesinde de kullanabileceğimizi fark ettik ve sesli kitaplara yönelmeye başladık. Bizim toplumumuz aslında kitap okumaya çok istekli. Lakin kitap için ayıracak vaktimiz kısıtlı. Bu noktada sesli kitap herkes için kıymetli bir avantaj sunuyor. Ben de sesli kitabı bu yıl keşfettim. Bir röportaj için bir kitabı süratlice okumam gerekiyordu fakat hiç vaktim yoktu. Kitabın sesli formatını bir gün boyunca yolda ve meskende farklı işler yaparken dinleme imkânım oldu. Bu süreçte işimi kolaylaştırdığını fark ettim. Sesli kitap için yüksek bütçeler ayrılmasına gerek olmaması da pek büyük bir avantaj. Öbür yandan telif hakları noktasında da bir eza kelam konusu değil. Basılı kitabın baskı ve depolama gibisi maliyetlerini de ortadan kaldırıyor.
ALIŞKANLIK KAZANDIRABİLİR
Probleme çocuk kitapları bağlamında baktığımızda evvela bu cins kitapların yaş aralığının pek geniş olduğunu hatırlamak gerekiyor. Okul öncesi yaş kümesi için kitabın dinlemenin ötesinde fotoğrafları bakılırsarek fotoğrafları okuma ve kitabın sayfalarını çevirerek oluşan bir dinamizm ve etkileşimden oluşan geniş katmanlı manalar ortaya çıkıyor. Bu noktada şayet okul öncesi için bir kitap sesli kitap düşünüyorsak, burada aslında biraz daha uzun metinlere muhtaçlığımız olacağını ön nazaranbiliriz. Yani fotoğrafın çocuğun zihninde oluşturacağı kıssayı tamamlayan manaları sese aktarmak gerekiyor. Bu da şimdilik fazlaca pratik bir şey üzere gözükmüyor. Lakin ilerleyen yaş kümelerine yönelik kitapların sesli formatlarda sunulması çocuklara okuma alışkanlığı kazandırma noktasında da bir adım olabilir.
AYŞE TUBA AYMAN – TİMAŞ YAYINLARI: Değerli olan kitabın okurla buluşması
E-kitapta beklenen ivme yakalanamamış olsa da sesli kitabın son birkaç yıl ortasındaki yükselişi göz gerisi etmek mümkün değil. Kurgu ve kurgu-dışı olmak üzere bilhassa tanınan başlıklarda çift taraflı bir trafik kelam konusu; hem sesli kitap platformunda kitabı keşfedip basılı versiyonu edinen var, birebir vakitte klasik edisyonu üstünden sesli kitaba giden. Bunu matbu yayıncılık bir tehlike olarak görmek en azından şu an için, Türkiye koşullarında fazla karamsar bir hal olur. Değerli olan bir biçimde kitabın okurla buluşması, birbirini besleyen iki kanal olarak bakmakta yarar var. Timaş Yayınları olarak sesli kitap dinleyici kitlesinde karşılık bulabilecek başlıklar başta olmak üzere kitaplarımızın süratle formata uyarlanması için çalışıyoruz.
KLASİK YOL TERCİHİM
Profesyonel olarak oldukçaça e-kitap ve dijital dokümanla muhatap olsam da bir okur olarak kitaplarla bağlantımı klasik yollarla sürdürmeyi tercih ediyorum hâlâ. Bu büsbütün şahsi bir tercih, ortada aslına bakarsan sayılarla ispatlanmış net bir ilgi kelam konusu.
EREN KAHRAMAN – İZ YAYINCILIK: Matbu kitap her vakit revaçta olacak
E-kitapların ilgi görmemesi farklı bir durum. Yayıncıların adapte olamadığı daima konuşulur fakat güvenlik telaşlarını da düşünmek zorundalar. Türkiye’de önemli korsan satışı var. Üstelik bunun hata olmayı bırakın gerçek olduğuna bile inanan bir kitle var. Dijital ortama geçtiğinde eser her türlü yayılabilme tehlikesi ile karşı karşıya olduğundan e-kitap mecrasının oluşmasını engelliyor. Ayrıyeten matbu kitaptan kapağı, sayfaların fotoğrafını ya da sesli kitaptan görsellerini Instagram storylerinde paylaşabiliyorsunuz. E-kitap için bu biçimde bir durum mevcut değil. Bence hareketi yapmak kadar öbür şahıslarla ne kadar etkileşim ortasında olacağı da kıymetli. E- kitaba göre sesli kitabın bir artısı da bu.
Hem sesli kitap birebir vakitte e-kitap matbu açıdan problemli olabilir fakat yayıncılık açısından fark etmemeli. Zira yayıncı içerik hazırlar. Mecra değerli olmamalı. Pandemi daha sonrası çağda tüm kesimlerde bu tıp araç değişimleri mevcut. Siz içeriği üreten olarak ulaşımda yeni jenerasyon iletim araçlarına ne kadar adapte olabiliyorsunuz yalnızca bu açıdan değerlendirilmeli.
HER KİTAP SESLİ FORMATA UYMAZ
Kitap okumanın hem alternatifi olabilir birebir vakitte olmayabilir. Sonuçta kimi kitapları sakin bir ortamda dinleseniz dahi odaklanmayı sağlayamayabiliyorsunuz. Dışarıda dinlendiğini gözlemliyorum. Ben de “Dinlebi” üyesiyim. Art fonda çeşitli ortam sesleri üzere uygulama özellikleriyle pek ala keyifli oluyor. Lakin bu markalar da kitap seçerken birtakım epeyce sayfalı kitapları eklemiyorlar. Onlar da odaklanma durumunun farkında sanırım. özetlemek gerekirse her kitap sesli kitap sistemine uymayabiliyor. Sesli kitaplar kitaba fazla ilgi duymayan birisini de dahil edebilecek bir mecra. Açıkçası sonunda daha hayli kitabın olacağı her mecraya açığız. Bunun finansmanı vakit içinde oturacaktır. Bugünden ne kazandırdığını düşünmek yerine daha fazlaca okur kazanabiliyor muyuz buna bakmak gerekir. Sonuç olarak matbu kitabın her vakit revaçta olacağına inanıyorum. Kitaplık oluşturmak, sanat yapıtı koleksiyonerliği üzere bir kültür bir tutku. Bence etkilemeyecektir, katkı sağlayacak, yeni okuyucular kazandıracaktır.
ÖMER BAL – İNSAN YAYINLARI: Kitapların tanıtımına katkı sunuyorlar
Sesli kitabı matbu yayıncılık için bir tehlike olarak görmüyorum. Tersine sesli kitap platformları matbu yayıncılığı önemli manada destekliyor. Hâlihazırda yayınevlerine epey fazla maddi getirisi olmasa da bu platformların kitapların tanıtımı noktasında değerli bir rolü var. Sizin de sorunuzda belirttiğiniz üzere e-kitap beklenen ilgiyi görmedi. Zira e-kitap ve matbu kitap okuyucusu tıpkı kitle ve hâlâ klasik sistemden vazgeçmiyor. Sesli kitapta ise durum farklı. Dinleyiciler, kitap okumaya vakit bulamayanları ve bunu alışkanlık haline getiremeyenleri de kapsıyor. ötürüsıyla sesli kitap aracılığıyla kitap okuyucusundan farklı muhataplara da ulaşma fırsatımız oluyor. Bu da bir avantaj.
BU PİYASA DAHA DA BÜYÜYECEK
Nizamlı bir sesli kitap dinleyicisi değilim. Lakin bilhassa trafikteyken dinlemeyi seviyorum. Gözlemlediğim kadarıyla seslendirmenlerin kalitesi platformun tercih edilmesinin en değerli niçini. Ayrıyeten dinleyicinin kolaylıkla odaklanabildiği kitaplar daha epeyce ön planda. Birtakım meşgaleler sırasında nitelikli vakit geçirmek isteyenlerin de sesli kitaba yöneldiğini görüyoruz. Bu piyasanın daha da büyüyeceğini düşünüyorum.
BERK İMAMOĞLU – STORYTEL TÜRKİYE: Sesli kitaplar kitabın en kolay tüketilebildiği hali
Sesli kitaplar kitabın en kolay tüketilebildiği hali. Bilhassa taşınabilir uygulamaları, istediğimiz kitaba istediğimiz vakit ulaşabildiğimizi, koca bir kütüphaneyi cebimizde taşıyabildiğimizi düşündüğümüzde, kitabın bu kadar kolay tüketilebilen bir halinin daha evvel olmadığını rahatlıkla anlayabiliyoruz. Bir kıssayı yahut bilgiyi okuyarak da öğrenebilirsiniz biri size anlattığında da öğrenebilirsiniz. Birebir bilgiyi okuma yahut dinleme aksiyonu ile almanız, bilgiyi yahut kıssayı değiştirmeyecektir.
Bugüne kadar okuma ve dinleme konusunda mukayeseli olarak yapılmış biroldukça araştırma var ve araştırma sonuçları ya farkın olmadığını ya da dinleyerek öğrenmenin daha kalıcı olduğunu gösteriyor. Bu bahisle ilgili olarak son vakit içinderda epey sevdiğimiz bir telaffuz var o da “kitap bitirmek.” Bize toplumsal medyadan yazan yahut bizi etiketleyerek paylaşım yapan kullanıcılarımızın söylemiş olduği ortak şey; Storytel yardımıyla ne kadar fazlaca kitap bitirdikleri. Yani okumak yahut dinlemekten öte siz de daha epey kitap bitirmek isterseniz Storytel’i öneririm. Bugün itibariyle kullanıcılar Storytel Türkiye’de ülkemizin en sevilen muharrirlerinin birçoğunun kitaplarına, en epeyce satan, en tanınan kitaplara ve vakitsiz klasiklerin en güzel örneklerine erişebiliyor. Storytel, Türkiye’nin en büyük sesli kitap kütüphanesine sahip.
VAKTİ KIYMETLİ HALE GETİRİYOR
Dünyada sesli kitaplar bilhassa akıllı telefonların ömrümüze girmesiyle birlikte süratle yaygınlaştı ve yaygınlaşmaya devam ediyor. Türkiye’de sesli kitap piyasası çabucak hemen yeni olgunlaşıyor diyebiliriz. Sesli kitapların taşınabilir uygulamalar aracılığı ile ömrümüze girmesi 2014’te Seslenen Kitap ile ve bugünkü manada yaygınlaşmaya başlaması da 2018’de Storytel’in lansmanı ile oldu. Bugün itibariyle hem yayınevleri tıpkı vakitte kitapseverler sesli kitaplara sıcak bakmaya başladı. Yayınevleri tarafında, bir yapıtın sesli kitap haline getirilmesinin basılı kitaba bir tehdit oluşturmadığı anlaşıldı. Yapıtların sesli kitap haline getirilmesi ile ilgili bir motivasyon oluştu. Kitapseverler de bunu talep eder hale geldi. Kitapseverler sesli kitapların hayatlarını nasıl zenginleştirdiğini gördüler ve etraflarına tavsiye etmeye başladılar, sesli kitaplar gündelik hayatlarının bir modülü haline geldi. Başlangıçta sesli kitaplar otomobilde ve metroda seyahat yaparken dinlenirken sesli kitap tecrübesi arttıkça bunun spor yaparken; yürüyüşte, koşuda ve spor salonunda da keyifle dinlendiğini keşfettiler. Bunu konut işleri yaparken dinlemek takip etti. Bugün geldiğimiz noktada, Storytel vakti bedelli hale getirmeye yardımcı olan bir uygulama olarak kitapseverlerin hayatının bir kesimi haline geldi.
Storytel’de bugün itibariyle 4 bin 500’den çok Türkçe sesli kitap, 2 bin 500’den çok e-kitap, 125 bin İngilizce sesli kitap ve 165 bin İngilizce e-kitap bulunuyor. Bir abonelik hizmeti sunduğumuz için, Storytel kullanıcıları bu kütüphanenin tamamına erişim sağlıyor. 2021 yılında Storytel Türkiye’de Türkçe içerikler toplam 11 milyon 390 bin saat dinlendi. Bu da binlerce kitabın dinlendiğine işaret ediyor.
EN ÇOK “BEN, KİRKE” DİNLENDİ
Storytel’de 2021’in en çok dinlenen kitabı Madeline Miller tarafınca yazılan ‘Ben, Kirke’ oldu. Kitap, 2020’de oyuncu Damla Sönmez tarafınca seslendirildi. Evvelki senelerda olduğu üzere, yılın en düzgünleri listesine bir daha romanlar hakim. İkinci sırada Gülseren Budayıcıoğlu’nun kitapları Camdaki Kız, Kral Kaybederse, Hayata Dön ve Madalyonun İçi yer alıyor. Üçüncü sırada ise Yuvan Noah Harari’nin yazdığı, Tilbe Saran’ın seslendirdiği Sapiens var. J.K Rowling tarafınca kaleme alınan Harry Potter serisi, Çocuk Kitapları Kategorisi’nde en tanınan sesli kitap olurken, onu Şermin Yaşar’ın kitapları Dedemin Bakkalı, Oh Ne Ala Memleket, Abartma Tozu, Cingo ve Küçük Prens takip ediyor. Bu yıl tüm kategorilerde en çok dinlenen müellif J. K. Rowling oldu.
2021 yılında Storytel’de en çok dinlenen birinci 10 sesli kitap; Ben, Kirke, Camdaki Kız, Sapiens, 1984, Harry Potter ve Zümrüdüanka Yoldaşlığı, Hayata Dön, Harry Potter ve Ateş Kadehi, Hayvan Çiftliği, Şeker Portakalı ve Kral Kaybederse. En hayli dinlenen birinci 10 sesli çocuk kitabı; Harry Potter serisi, Dedemin Bakkalı, Oh Ne Ala Memleket, Abartma Tozu, Cingo, Küçük Prens, Masal Masal İçinde, Anlatsam Sinema Olur – Kral Şakir, Açlık Oyunları ve Ah Bir Kedi Olsam.
2021 yılında Storytel’de en epey dinlenen müellifler Gülseren Budayıcıoğlu, Ahmet Ümit, Fyodor Dostoyevski, Zülfü Livaneli, George Orwell, Ayşe Kulin, Yuval Noah Harari, Madeline Miller, Sabahattin Ali ve Lev Nikolayeviç Tolstoy.
KAYNAK: YENİ ŞAFAK