Kargu-2: BM raporuna giren birinci otonom SİHA hakkında neler biliniyor?

flormar

New member
Onur Erem

Türkiye’de üretilen Kargu-2 isimli silahlı insansız hava aracı (SİHA) bu ayın başında dünya basınının gündemindeydi.

Mart ayında yayımlanan bir Birleşmiş Milletler (BM) raporuna atıf yapılan “Katil robotlar aramızda” başlıklı haberlerde Kargu-2’nin yapay zeka ile gayelerini vuran birinci SİHA olduğu, bunun geçen yıl Libya’da yaşandığı aktarıldı.

Pekala BM raporunda neler yazıyordu? Kargu-2’nin özellikleri neler? Otonom sistemler niye etik tartışmalara yol açıyor?

Kargu-2 hakkında merak edilen sorulara cevap aradık.

Kargu-2 nedir?

Kargu-2, Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret AŞ (STM) tarafınca geliştirilen, küçük boyutlu bir insansız kamikaze hava aracı. STM bunu “Vurucu İHA” (VİHA) olarak tanımlıyor. BM ise Kargu’yu “ölümcül otonom silah sistemi” (LAWS) olarak niteliyor.

STM 1991’de Türk Silahlı Kuvvetleri ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafınca kurulan bir şirket. 2016 prestijiyle ise yüzde 34’ü Savunma Sanayii Başkanlığı’na, yüzde 34’ü özel bir şirket olan Savronik’e, yüzde 31,9’u ise Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı’nın sahibi olduğu Havelsan’a ilişkin.

Kargu ise STM’nin internet sitesinde şöyleki tanıtılıyor:

“Kargu asimetrik harp yahut anti-terör alanlarında kullanılmak üzere tek er tarafınca taşınabilen, otonom yahut uzaktan kumanda ile çalışabilen, döner kanatlı ulusal vurucu İHA tahlilidir.

“Kargu platform üzerinde gömülü ve gerçek vakitli özgün imaj sürece ve derin öğrenme algoritmalarıyla sabit yahut hareketli hedeflere karşı aktif olarak kullanılabilmektedir.”

STM Kargu’yu YouTube hesabında ise şu görüntüyle tanıtıyor:


70x70x40 cm. boyutlarındaki aracın tartısı ise 7 kilo.

Kargu’nun gerçek vakitli obje tespit, teşhis, takip ve sınıflandırma özelliği bulunuyor.

Farklı çeşitten mühimmatlar taşıyabilen Kargu, gayesinin yakınına kadar gidip patlıyor.

STM bunu “tali ziyanları en az olacak biçimde otonom hassas vuruş” olarak anlatıyor.

25 dakika havada kalabilen İHA 5 kilometre menzile sahip. 2,8 kilometreye kadar yükselebilen Kargu’nun azamî suratı ise saatte 72 km.

A Haber Eylül 2018’de Kargu’nun Türk Silahlı Kuvvetleri’ne (TSK) teslim edildiğini duyurmuştu.

Anadolu Ajansı’nın haberine göre bu araçlar Ankara’daki OSTİM Teknopark’ta üretiliyor. Ajans 2020’de yayınladığı haberde STM’nin 500 adet Kargu’yu TSK’ye teslim etmeye hazırlandığını yazmıştı.

Haberde 1-1,5 yıl ortasında Kargu-2’lerin sürü halinde de denetim edebileceği aktarılmıştı. STM’nin YouTube hesabında yayınladığı görüntüde da bu özellik gösteriliyor.

Bu teknolojiye değinen bir BM Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü raporunda, sürü halinde işleyen otonom sistemlerin öngörülebilirliğinin azaldığı vurgulanmıştı.

Kargu-2’nin şu anki özellikleri, fiyatı ve alıcı ülkeler hakkında Kargu’nun üreticisi STM’ye sorular sormak istedik lakin iş yoğunlukları niçiniyle cevap veremeyeceklerini öğrendik.

BBC Türkçe‘ye konuşan savunma alanındaki prestijli mecmualardan IHS Jane’s Defence Weekly’nin Orta Doğu ve Afrika Editörü Jeremy Binnie, Kargu-2’nin muhtemelen araçlar ve beşerler içinde ayrım yapabildiğini ancak farklı araç tiplerini birbirinden ayırmak üzere yeteneklerinin olup olmadığının bilinmediğini söylemiş oldu.

Otonom sistemler niye eleştiriliyor?

Otonom sistemler birden çok niçinden ötürü eleştiriliyor.

Birincisi teknik niçinlerden kaynaklanıyor. Manzara sürece teknolojisi hâlâ mükemmellikten uzak olduğu için otonom bir SİHA, bir ağaç siluetini bir beşerle karıştırabiliyor. Bu da aygıtın yanlış karar vermesine yol açabiliyor.

BBC

Bu aletlerin geliştirilmesi ve kullanması hakkında etik ve hukuksal tenkitler de var.

BBC Türkçe‘ye konuşan bilim ve teknoloji felsefecisi, New York’taki The News School’dan Doç. Dr. Peter Asaro, “İnsanların bir yapay zekalı robot tarafınca öldürülmesine müsaade vermenin ne kadar etik olduğu, yanlış bireylerin vefatına yol açması durumunda bundan kimin sorumlu tutulacağı ve bu mevzuda milletlerarası hukukun nasıl değişmesi gerektiği büyük birer tartışma konusu” diyor.

Memleketler arası Robot Silah Denetimi Komitesi Lider Yardımcısı ve Katil Robotları Durdurun Kampanyası Sözcüsü de olan Asaro “Bu sistemlerin teröristler tarafınca hacklenmesi yahut otoriter diktatörler tarafınca kendi halklarına karşı kullanılması” ihtimalinin de kaygı verici olduğunu söylüyor.

Asaro günümüzde bir savaşta bir küme askerin bir köydeki sivilleri öldürmesi durumunda savaş kabahatleri mahkemesi kurulacağını ancak bu bir otonom yazılımın kusuru kararı gerçekleşirse bunun bir kaza olarak değerlendirileceğini, muhtemelen kimsenin ceza almayacağını anlatıyor:

“Savaşlarda bu çeşit kazalardan ekseriyetle taraflar sorumlu tutulmuyor. Sorumlular ‘otonom SİHA’nın sivilleri öldüreceğini bilmiyordum’ demesi durumunda yargılanamaz, bu bir savaş kazası olarak kayıtlara geçer.

“Otonom sistemlerin askeri ve sivil hedefli kullanımlarında sorumluluk burada farklılaşıyor: Örneğin otonom bir araç yayaları ezse şirket büyük bir tazminat ödeyebilir ama otonom bir SİHA ezkaza sivilleri öldürürse üreticiye dava açılmıyor.”

Jane’s Defence Weekly Editörü Binnie, “katil robotların” bilinenden daha uzun müddettir ortamızda olduğunu söylüyor:

“Üzerlerindeki radarlarını kullanarak kendi amaçlarına karar veren gemi torpidoları bir müddetdir kullanımda.

“Bu torpidolar ateşlendikten daha sonra onu ateşleyen kişinin hiç bir yönlendirme imkanı kalmıyor.

“Bunların kusurlu kararlarının örneklerini daha evvel gördük: 2006’da Hizbullah bir İsrail savaş gemisini maksat aldı ancak bir kargo gemisini batırdı.

“Yeni jenerasyon torpidolar ise gemileri ayırt etmeyi başarıyor. Bu yüzden yüksek teknoloji otonominin bu alanda işe yaradığını söyleyebiliriz.”


BM’nin raporunda Kargu ile ilgili neler yazıyor?

BM sonucuyla kurulan Libya Uzmanları Paneli, Libya’daki gelişmelere dair 8 Mart’ta Güvenlik Kurulu Başkanlığı’na 548 sayfalık bir rapor sundu.

Uzmanlar raporda 27 Mart 2020’de Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti Başbakanı Fayez Sarrac’ın “Barış Fırtınası Operasyonu’nu” başlatmasının akabinde geri çekilmek zorunda kalan Halife Hafter güçlerine Kargu-2 ile akınlar düzenlendiğini söylemiş oldu:

“İnsansız hava araçları yahut STM Kargu-2 üzere öldürücü otonom silah sistemleri ve öteki kamikaze drone’ları kullanılarak lojistik konvoyları ve geri çekilmekte olan Hafter güçlerinin peşine düşüldü.

“Öldürücü otonom silah sistemleri, operatör ile data kontağına muhtaçlık duymadan hücum düzenleyecek biçimde programlanmıştı: Bu gerçek bir ‘ateşle, unut ve bul’ özelliğiydi.

“Hafter’in istihbarat ve nezaret için kullandığı az sayıdaki insansız hava aracı ise Koral elektronik savaş sistemleri tarafınca elektronik sinyaller aracılığıyla etkisiz hale getirildi.”

Libya’da Hafter güçlerine Birleşik Arap Emirlikleri tarafınca verilen Pantsir S-1 hava savunma sistemlerinin imha edilmesi geçen yıl ses getirmişti.


BM raporunda, bu akında ölümcül otonom silah sistemlerinin de kullanıldığını ve bunun son derece tesirli olduğunu tabir edildi.

Doç. Dr. Asaro, BM raporunda bu silahların çekilmekte olan askerlere karşı kullanılmasının yarattığı etik problemlere da dikkat çekti:

“Bunların bir kısmı yaralı askerler olabilir ve Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran bu askerlerin gaye alınması yasaktır.

“Dahası, bu askerler beyaz bayrak sallayarak teslim olmaya çalışıyor da olabilirdi. Otonom bir sistemin bunu algılayıp algılamayacağını bilmiyoruz.

“Daha evvel Azerbaycan’ın İsrail tarafınca geliştirilen bir VİHA ile emsal ataklar yaptığını biliyoruz. Bu aracın otonom olmayan bir versiyonu da var ve atakta hangisinin kullanıldığını tespit etmek mümkün değildi. Üstelik saldırılanlar da bir okul otobüsüne bindirilmiş bir küme yedek askerdi. Bu atağın niye yapıldığını anlayamamıştık.”

Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de daha evvel otonom özelliği olan Polonya üretimi WB Warmate’in Libya’da görüntülendiğini, bu olayın otonom bir hava aracının bir savaşta kullanıldığı birinci olay olmadığını söylüyor.


Raporun 30 sayılı ekinde de Libya’da kullanıldıktan daha sonra kalıntısı bulunan bir Kargu-2’nin fotoğraflarına yer verildi.

Sirte ile Mısrata içinde bulunan Ebu Kureyn kasabasında 25 Mayıs’ta bulunan Kargu-2’nin Ocak 2020’de piyasaya sürüldüğü ve sırf Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde yer aldığı açıklandı.


Raporun 30 numaralı ekinde “Türkiye’nin Libya’ya bu sistemi göndermesi 1970 sayılı sonucunın 9. paragrafını (silah ambargosunu düzenleyen paragraf) ihlali manasına gelmektedir” tabirleri yer aldı.

Raporda Türkiye’nin 23 Ekim 2019 ile 30 Kasım 2020 tarihleri içinde 26 farklı ihlal gerçekleştirdiği aktarıldı.

Libya’daki Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin 2 Haziran ile 3 Kasım 2019 tarihleri içinde Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı’na ilişkin SSTEK Savunma Sanayi Teknolojileri AŞ’ye üç farklı seferde toplam 409,3 milyon euroluk para transferi buyruğu verdiği de açıklandı ve bunların evrakları yer aldı.

Öte yandan Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Suriye ve Rusya’nın da Halife Hafter lehine tekraren silah ambargosunu deldiği aktarıldı.

Panel, raporda işlenen mevzularla ilgili Ürdün, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne sorular sorduklarını ancak cevap yahut ayrıntılı bilgi alamadıklarını deklare etti.

Otonom Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü’nün teklifleri neler?

Öldürücü otonom silah sistemleri, yapay zekanın gelişmeye başlamasıyla birlikte insan hakları, etik ve teknoloji alanında çalışan bir fazlaca uzmanın ihtarlarına yol açtı.

Bu hususta Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’e epeyce sayıda davet yapıldı.

Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü (UNIDIR) de Mayıs 2021’de otonom askeri sistemlerin meseleleri hakkında kapsamlı bir rapor yayımladı.

Raporda tüm otonom sistemlerin etraflarından topladıkları bilgilere nazaran karar verdiği hatırlatıldı:

“Gerçek dünyada veri hiç bir vakit kusursuz değildir. Daha da değerlisi karmaşık ve öngörülemez biçimlerde kusursuzluktan uzaktır. Veri meseleleriyle karşılaşan otonom sistemler bu niçinle karmaşık ve öngörülemez yanılgılara yol açabilir.

“Bu yüzden otonom sistemlerin veri problemleri niçiniyle yanlışlı işlemesi, hem kaçınılmaz birebir vakitte beklenmedik olabilir.

“Bu sistemler her vakit problemli ve öngörülemez datalarla karşı karşıya kalacak.”

Raporu hazırlayan Arthur Holland Michel, bu aygıtların geliştirildiği laboratuvar şartlarında dataların denetim altında olduğunu ama bir savaş ortamında bölgeden toplanacak dataları test etmenin mümkün olmadığını belirtiyor.

Michel, bir otonom silah sisteminin yanlış kişiyi öldürmesi durumunda bunun sorumluluğunun kimde olduğunun tartışmalı olduğunu, sistemin problemlerinin ne ölçüde bilindiği üzere soruların gerçek cevaplarını bulmanın güç olabileceğini söylüyor.

Michel bu rapor için söyleşi yaptığı tüm uzmanların, otonom silahları kullanan tarafların istenmeyen ziyanları tedbire konusunda gerekli adımları atmadığının ortaya çıkması durumunda, kelam konusu tarafların sorumlu tutulacağını dediğini aktarıyor.

Michel’e göre tüm otonom silah kullanıcılarının, bu sistemlerde ne üzere sıkıntıların oluşabileceğini bilip, buna hazırlık yapıp, gerekli tahlilleri de uygulayabilecek kapasitede olması gerekiyor.


Kimi devletlerin güvenilirliği daha düşük otonom silahları kullanımıyla bir arada öteki devletlerin de alandaki avantajlarını kaybetmemek için benzeri bir yola gidebileceğini belirten Michel, bunun güvenlik alanında “dibe gerçek bir yarış” manasına geleceği ikazında bulunuyor.

Michel’in BM için hazırladığı raporda bu problemler karşısında altı tahlil önerisi yer alıyor:

1. Otonom silahların büsbütün yahut kısmen yasaklanması

Bu çeşit silahların yasaklanmasına yönelik davetler bir müddetdir mevcut olsa da devletler bu tarafta bir adım atmakta isteksiz. Öte yandan büyük bir kısmı otomatik olan silah sistemleriyle otonom sistemler içindeki çizginin nerede olduğu konusunda da fikir birliği bulunmuyor. Kimi uzmanlar ise bu cins sistemlerin insanlara karşı kullanmasının yasaklanmasının daha kolay bir teklif olacağı görüşünde.

2. Direkt insan denetimi

Otonom sistemlerin başında daima olarak bir insan bulunması ve riskli durumlarda müdahale etmesine yönelik bir memleketler arası yasa da uzmanların teklifleri içinde yer alıyor.

Öte yandan beklenmedik kusurlar karşısında insanların da her vakit gerçek kararları verebileceğinin bir garantisi bulunmuyor. Bir kusur durumunda aygıtın başındaki operatörün mü, yoksa operasyona karar veren daha üst seviye bir yetkilinin mi sorumlu tutulacağı da bir başka tartışma konusu.

3. Sorumluluğun belirlenmesi

Memleketler arası toplum, bu sistemlerin istenmeyen ziyanlar vermesi durumunda her vakit bir insanın sorumlu tutulması gerektiğinde hemfikir.

Mevcut yasal çerçeveler kusur, özensizlik ve şuurlu taksir üzere konularda tarafları sorumlu tutuyor. Ancak rastgele bir istenmeyen ziyan durumunda bunun öngörülebilir olup olmadığını belirlemek son derece güç.

Bu yüzden birtakım uzmanlar bu çeşit ayrıntılara girmeksizin, devletlerin her şartta istenmeyen ziyanlardan ötürü sorumlu tutulmasını talep ediyor. Bu görüşteki uzmanlar, sorumlu tutulan devletlerin bu çeşit kusurların önüne geçme yahut kullanımda daha dikkatli olma konusunda daha fazla motivasyona sahip olacağını öne sürüyor.

4. Mecburî kontrol

Bir otonom silah sisteminin ne kadar sağlam olduğu konusunda yasa yapıcıların karar almasını kolaylaştırmanın bir yolu olarak mecburî kontrol uygulaması öneriliyor.

Bu teklife nazaran bir küme bağımsız uzmanın geliştirilen otonom silahı denetleyerek bunların yanılgı hissesini, güvenilirliğini ve mümkün data meselelerini ortaya koyması gerekiyor.

Bunun akabinde da üreticinin bu tekliflerden yola çıkarak sistemindeki eksiklikleri tamamlaması bekleniyor.

5. yenidenlayan kontrol

Otonom silah sistemlerinin beklenmedik yanlışlar yapması kaçınılmaz olduğu için kimi uzmanlar tespit edilen her yanılgıdan daha sonra bütün sistemlerin baştan sona denetlenerek birebir yanılgının öbür sistemlerde de oluşmasının önüne geçilmesine yönelik bir yasal düzenleme gerekiyor.

Ama kimi sistemlerde epeyce sık kusur tespit edilmesi durumunda bunun uygulanmasının zorlaşacağı da raporda vurgulanıyor.

6. Standartlar ve bilgi paylaşımı

Çok sayıda uzman, bu konularda devletlerin bir standart geliştirmesi ve bilgi paylaşması gerektiğini savunuyor.

Öte yandan askeri ayrıntıların bir fazlaca ülkede bilinmeyen olması niçiniyle devletleri buna ikna etmenin sıkıntı olabileceği belirtiliyor.

SİHA’ların ordular için kıymeti artarken yasak gelebilir mi?

Son senelerda Libya ve Kafkasya’da yaşanan savaşlarda Türkiye’nin ürettiği SİHA’ların alandaki gidişatı değiştirmesi, dünya genelinde bu silahlara yönelik ilgiyi de artırdı.

Türkiye, Çin, ABD ve İsrail bu silahların ihracatından kıymetli bir gelir elde ediyor.

Pekala bu tabloda BM’de bu silahların kullanmasına dair bir kısıtlama çıkmasını beklemek gerçekçi mi?

BBC Peter Asaro

Doç. Dr. Asaro gerçekçi olduğu görüşünde:

“Otonom SİHA’lar çabucak hemen epeyce yeni ve hiç bir ordu çabucak hemen bunlara bağımlı değil. Bu sayede ülkelerin bir mutabakat imzalaması daha mümkün.

“Bunların satışından para kazanan ülkeler karşı çıksa da buna benzeri bir örneği Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Mutabakatı’nda gördük:

“Nükleer silahı olan ülkeler imzalamasa da 100’den çok ülke bu mutabakata taraf oldu ve bu biçimdece memleketler arası kamuoyunun bu silahların kullanmasını hakikat bulmadığı bildirisi verildi.

Kimyasal yahut biyolojik silahların yasaklanması da benzeri bir uğraşın kararı gerçekleşti.

“Otonom silahlar konusunda da ABD, Rusya ve Çin üzere büyük ülkelerin stratejik istikrar açısından bu biçimdesi bir muahedeyi destekleyeceğini düşünüyorum. Soğuk Savaş devrindeki nükleer silah yarışının bir benzerinin yaşanmasının önüne fakat bu biçimde geçebilirler.”

Asaro BM’de 30’dan fazla ülkenin, ölümcül otonom silah sistemlerinin başlarında son sonucu veren birer insan olmasına ve bu sistemlerin bireyleri değil sırf tank ve savaş uçakları üzere araçları gaye alabilmesine yönelik bir teşebbüsü desteklediğini söylüyor.

Bu ülkelerin birçoklarının Bağlantısızlar Hareketi’nden olduğunu aktaran Asaro, Avrupa’dan da Belçika ve Avusturya’nın desteklediğini belirtiyor.

Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de bu tarafta davetlerin olduğunu lakin bir fazlaca ülkede orduların daha fazla otomasyon kullanmak istemesi niçiniyle bu biçimdesi bir mukaveleye yönelik direnç olduğunu söylüyor:

“Bu sistemlerin başında ne kadar insan kontrolü olması gerektiği konusunda her insanın kabul edebileceği bir tarif bulmak sıkıntı olabilir.
 
Üst