İran genelinde yayılarak devam eden protestolar, 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin başörtüsünü yanlışsız kullanmadığı için yakalandıktan daha sonra polis nezaretinde trajik biçimde öldürülmesi üzerine patlak verdi. Bu vefat birinci değil hatta son da değil. Zira protestocuların İran’ın Dini Önderi Ayetullah Ali Hamaney’e ve temsil ettiği rejime karşı meydan okumaları İran halkının kıymetli bir modülünün demokrasi ve bağımsızlık için verdikleri uzun gayretin bir kesimi; devamı.
İran’daki protestoların bu kadar yaygınlaşması, katı cinsiyet ayrımcılığının yarattığı yansılardan yükselip yozlaşmış ve despotik rejime karşı adamların de dayanak verdiği bir halk isyanına dönüşmesinin gerisinde ise ekonomik niçinleri yakalamak kıymetli. İşsizlik, yüksek genç işsizliği ve yüksek enflasyon yanında yolsuzlukları ayyuka çıkmış bir baskıcı hükümet, protestoların gerisindeki ekonomik taban.
40 küsur yıllık iktidarlarının bilhassa son 15 yılında iktisat sıkıştıkça ve kolay insanların hayatları zorlaştıkça, İhtilal Muhafızları ve hükümete bağlı başkaları, serveti ellerinde ağırlaştırarak ulusal iktisadın daha da büyük bir kısmını ele geçirdiler. Bilhassa son birkaç yılda iktisat sert bir biçimde daraldı, İran para ünitesi çok kıymet kaybederek enflasyonu hayli üstlere itti. Hükümetin hasarı telafi etme eforları yetmedi, yolsuzluk derinleşti.
Kadim ve güçlü topraklarda yaşayan İran halkı için bağımsızlık, despot rejimin bayan düşmanlığından öteye iflas etmiş bir iktisat, Putin ve Çin’e boyun eğmişlikten kurtulmanın üzerine kurulmakta.
İran şu anda büyük ölçüde ABD yaptırımlarının niye olduğu ekonomik sıkıntılarla boğuşuyor. Yaptırımların tesiri, toplumun en savunmasız kesitleri tarafınca en ağır hissediliyor: temel besin ve mallara ulaşmakta zorlanan geniş halk bölümleri ve etnik azınlıklar.
ABD yaptırımları gaye aldıkları baskıcı devletleri zayıflatmakta başarısız olmakla kalmadı, beraberinde onlara hakikaten yarar sağladı. 1979 Devrimi’nden bu yana, ABD’nin hareketleri, Molla rejiminin ülkeyi sömürmeleri ve dehşet ile yönetmeleri için sonsuz fırsat sağladı. Hatta en son katı rejim yanlısı Raisi’nin Lider seçilmesi, kısmen, Trump’ın 2018 daha sonrasında “azami baskı yaptırımlarının” bir eseri olarak görülebilir.
senelerca süren yaptırımlar ve ekonomik izolasyon, İran’ın dış ilgileri için tam ulusal kapasite ve kaynaklara dayanan kapsamlı bir strateji geliştirmesini engellemiş durumda. Tahran, vaktinin ve gücünün birçoklarını yaptırımlar altında var olmaya harcarken, Rusya ve Çin’i bu gaye doğrultusunda kıymet biçilmez ekonomik ortaklar olarak görüyor. İslam Cumhuriyeti, Putin’in bu yıl Ukrayna’yı işgal etmesinin akabinde Rusya’nın yörüngesine daha fazla girerken, bir vakit içinder en büyük ticaret ortağı olan Avrupa ile ekonomik bağları giderek azaldı.
Pekin ve Moskova, Tahran’a daima olarak diplomatik ve ekonomik takviye sağladı. Pekin, ABD yaptırımları altında felç olan İran’dan petrolünü ithal ediyor ve İran iktisadının can damarı olan ticaretini sürdürüyor. İran’a çeşitli alanlarda milyarlarca dolarlık Çin yatırımını içeren 25 yıllık stratejik kapsamlı bir muahede da imzaladı. Rusya ile, Batı ile nükleer muahedesinin onarımını ve yaptırımların kaldırılmasını destekliyor.
Çin’le gelişen ticarete rağmen, İran’ın biroldukca küçük ve orta ölçekli biroldukca işletmesi, ucuz ve düşük kaliteli Çin mallarının ithalatı niçiniyle yıllar ortasında iflas etti. Hükümet, yaptırımlar altındaki hudutlu finansal kaynaklar ve Çin’den yapılan ithalatı denetim etmede siyasi alakalara öncelik vermesi niçiniyle bu yerli girişimcileri destekleyemedi.
Üstelik, üst seviye diplomatik ziyaretlere, Rusya ve Çin ile çeşitli mutabakatların imzalanmasına karşın, Tahran idaresi, Pekin ve Moskova ile ülkenin ekonomik bahtını ve yalnızlığını değiştiren bir ekonomik alaka geliştiremedi. İran tarafında bölgesel hegemonya olmak üzere giriştiği Suriye, Irak ve Lübnan’daki planları ile İsrail’le büyük uyuşmazlığı üzere uzun müddettir devam eden öbür evvelar var.
İran’la Çin’in yılda yaklaşık 19 milyar dolarlık ticareti bilakis, Rusya-İran ticareti lakin 3 milyar dolara ulaşıyor. Makul altyapı projelerine katılmak haricinde, Rusya daha fazla ekonomik iştirakten kaçınıyor. İran’ın siyasi sınıfının kimi üyeleri, Rusya’nın İran’ın bölgesel ve global pazarlara güç ihracatını engelleyen ana faktör olduğuna, ülkenin Suriye’den yahut Hazar Denizi üzere bölgesel varlıklarından elde ettiği ekonomik yararlardan yararlanamamasının en önemli sebebi olduğuna inanıyor.
Raisi’nin eylül başlarında Özbekistan’ın başşehri Semerkant’ta düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü önderler tepesine katılmasının akabinde, İran’ın statüsü gözlemci devlet pozisyonundan yükselmiş oldu. Lakin, Ukrayna işgaliyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, Çin’in Rus petrolünü daha fazla alırken, İran’ın potansiyelini kaybetmesine niye oluyor. Bu bile alakaları ortasında kendi başına bir zıt dinamiğe işaret etmekte.
Yaptırımlar kaldırılırsa, İran’a kullanılmayan güç kaynakları üzere eşsiz jeopolitik ve jeoekonomik avantajlarından kimilerini kullanma ve Batılı yatırımcılar için son derece cazip bir pazar olarak görünme talihi elde edecek.
Tahran, Rusya ve Çin ile ekonomik alakalarını Batı’ya karşı kaldıraç olarak kullanıyor olsa da gerçek olan her iki ülkenin de İran’ın büyük ekonomik beklentilerini, dehşetli ekonomik durumunu dönüştürmek üzere neredeyse imkânsız bir misyonu yerine getiremeye hazır olmadıkları.
İran iktisadı yalnız fakat halkı yalnız değil
2009’daki hileli seçimler, 2017’deki makûs ekonomik idare ve 2019’daki yakıt artırımları üzerine başlayan yakın tarihindeki protestolar, İran güvenlik güçleri tarafınca sert bir biçimde bastırıldı. Bu son isyanın mukadderatı de farklı olmayabilir. bir daha de İran Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana birinci sefer, mevcut ayaklanma, Tahran’ın kuzeyindeki güçlü İranlıları, güneyde ağırlaşan personel sınıfını, Türk, Kürt, Fars tüm etnik azınlıklardan oluşmasıyla başkalarından farklı.
Derin ekonomik meselelere doğan ve ambargo ortamında büyüyen, %25-30 civarı işsizlikle boğuşan genç neslinse iştirak sebebi İran için gelecekten umutlarını kesmeleri. Vakit zaman yaklaşan “reform” adımlarından bir sonuç elde edilmemiş olmasının verdiği “kaybedecek hiç bir şeylerinin kalmadığı” kanısı.
Mevcut ceberut rejim evvelki başkaldırılar üzere bunu da yüzlerce insanı öldürerek, binlercesini sindirerek bastırabilir. Ancak isyanın gerisindeki büyük ve her geçen yıl derinleşen ekonomik meselelerin varlığı, temel insan hakları talepleri ve daha âlâ bir ömür isteği Molla rejiminin artık daha şiddetle sarsıldığını gösteriyor.
İran üzere büyük bir medeniyetin yürekli bayanlarını, onların yaktığı ateşi büyüten adamlarıni buradan hürmetle selamlamak, seslerini duyurmak da bu öykünün bizlere düşen modülü oluyor.
Artı Gerçek
İran’daki protestoların bu kadar yaygınlaşması, katı cinsiyet ayrımcılığının yarattığı yansılardan yükselip yozlaşmış ve despotik rejime karşı adamların de dayanak verdiği bir halk isyanına dönüşmesinin gerisinde ise ekonomik niçinleri yakalamak kıymetli. İşsizlik, yüksek genç işsizliği ve yüksek enflasyon yanında yolsuzlukları ayyuka çıkmış bir baskıcı hükümet, protestoların gerisindeki ekonomik taban.
40 küsur yıllık iktidarlarının bilhassa son 15 yılında iktisat sıkıştıkça ve kolay insanların hayatları zorlaştıkça, İhtilal Muhafızları ve hükümete bağlı başkaları, serveti ellerinde ağırlaştırarak ulusal iktisadın daha da büyük bir kısmını ele geçirdiler. Bilhassa son birkaç yılda iktisat sert bir biçimde daraldı, İran para ünitesi çok kıymet kaybederek enflasyonu hayli üstlere itti. Hükümetin hasarı telafi etme eforları yetmedi, yolsuzluk derinleşti.
Kadim ve güçlü topraklarda yaşayan İran halkı için bağımsızlık, despot rejimin bayan düşmanlığından öteye iflas etmiş bir iktisat, Putin ve Çin’e boyun eğmişlikten kurtulmanın üzerine kurulmakta.
İran şu anda büyük ölçüde ABD yaptırımlarının niye olduğu ekonomik sıkıntılarla boğuşuyor. Yaptırımların tesiri, toplumun en savunmasız kesitleri tarafınca en ağır hissediliyor: temel besin ve mallara ulaşmakta zorlanan geniş halk bölümleri ve etnik azınlıklar.
ABD yaptırımları gaye aldıkları baskıcı devletleri zayıflatmakta başarısız olmakla kalmadı, beraberinde onlara hakikaten yarar sağladı. 1979 Devrimi’nden bu yana, ABD’nin hareketleri, Molla rejiminin ülkeyi sömürmeleri ve dehşet ile yönetmeleri için sonsuz fırsat sağladı. Hatta en son katı rejim yanlısı Raisi’nin Lider seçilmesi, kısmen, Trump’ın 2018 daha sonrasında “azami baskı yaptırımlarının” bir eseri olarak görülebilir.
senelerca süren yaptırımlar ve ekonomik izolasyon, İran’ın dış ilgileri için tam ulusal kapasite ve kaynaklara dayanan kapsamlı bir strateji geliştirmesini engellemiş durumda. Tahran, vaktinin ve gücünün birçoklarını yaptırımlar altında var olmaya harcarken, Rusya ve Çin’i bu gaye doğrultusunda kıymet biçilmez ekonomik ortaklar olarak görüyor. İslam Cumhuriyeti, Putin’in bu yıl Ukrayna’yı işgal etmesinin akabinde Rusya’nın yörüngesine daha fazla girerken, bir vakit içinder en büyük ticaret ortağı olan Avrupa ile ekonomik bağları giderek azaldı.
Pekin ve Moskova, Tahran’a daima olarak diplomatik ve ekonomik takviye sağladı. Pekin, ABD yaptırımları altında felç olan İran’dan petrolünü ithal ediyor ve İran iktisadının can damarı olan ticaretini sürdürüyor. İran’a çeşitli alanlarda milyarlarca dolarlık Çin yatırımını içeren 25 yıllık stratejik kapsamlı bir muahede da imzaladı. Rusya ile, Batı ile nükleer muahedesinin onarımını ve yaptırımların kaldırılmasını destekliyor.
Çin’le gelişen ticarete rağmen, İran’ın biroldukca küçük ve orta ölçekli biroldukca işletmesi, ucuz ve düşük kaliteli Çin mallarının ithalatı niçiniyle yıllar ortasında iflas etti. Hükümet, yaptırımlar altındaki hudutlu finansal kaynaklar ve Çin’den yapılan ithalatı denetim etmede siyasi alakalara öncelik vermesi niçiniyle bu yerli girişimcileri destekleyemedi.
Üstelik, üst seviye diplomatik ziyaretlere, Rusya ve Çin ile çeşitli mutabakatların imzalanmasına karşın, Tahran idaresi, Pekin ve Moskova ile ülkenin ekonomik bahtını ve yalnızlığını değiştiren bir ekonomik alaka geliştiremedi. İran tarafında bölgesel hegemonya olmak üzere giriştiği Suriye, Irak ve Lübnan’daki planları ile İsrail’le büyük uyuşmazlığı üzere uzun müddettir devam eden öbür evvelar var.
İran’la Çin’in yılda yaklaşık 19 milyar dolarlık ticareti bilakis, Rusya-İran ticareti lakin 3 milyar dolara ulaşıyor. Makul altyapı projelerine katılmak haricinde, Rusya daha fazla ekonomik iştirakten kaçınıyor. İran’ın siyasi sınıfının kimi üyeleri, Rusya’nın İran’ın bölgesel ve global pazarlara güç ihracatını engelleyen ana faktör olduğuna, ülkenin Suriye’den yahut Hazar Denizi üzere bölgesel varlıklarından elde ettiği ekonomik yararlardan yararlanamamasının en önemli sebebi olduğuna inanıyor.
Raisi’nin eylül başlarında Özbekistan’ın başşehri Semerkant’ta düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü önderler tepesine katılmasının akabinde, İran’ın statüsü gözlemci devlet pozisyonundan yükselmiş oldu. Lakin, Ukrayna işgaliyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, Çin’in Rus petrolünü daha fazla alırken, İran’ın potansiyelini kaybetmesine niye oluyor. Bu bile alakaları ortasında kendi başına bir zıt dinamiğe işaret etmekte.
Yaptırımlar kaldırılırsa, İran’a kullanılmayan güç kaynakları üzere eşsiz jeopolitik ve jeoekonomik avantajlarından kimilerini kullanma ve Batılı yatırımcılar için son derece cazip bir pazar olarak görünme talihi elde edecek.
Tahran, Rusya ve Çin ile ekonomik alakalarını Batı’ya karşı kaldıraç olarak kullanıyor olsa da gerçek olan her iki ülkenin de İran’ın büyük ekonomik beklentilerini, dehşetli ekonomik durumunu dönüştürmek üzere neredeyse imkânsız bir misyonu yerine getiremeye hazır olmadıkları.
İran iktisadı yalnız fakat halkı yalnız değil
2009’daki hileli seçimler, 2017’deki makûs ekonomik idare ve 2019’daki yakıt artırımları üzerine başlayan yakın tarihindeki protestolar, İran güvenlik güçleri tarafınca sert bir biçimde bastırıldı. Bu son isyanın mukadderatı de farklı olmayabilir. bir daha de İran Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana birinci sefer, mevcut ayaklanma, Tahran’ın kuzeyindeki güçlü İranlıları, güneyde ağırlaşan personel sınıfını, Türk, Kürt, Fars tüm etnik azınlıklardan oluşmasıyla başkalarından farklı.
Derin ekonomik meselelere doğan ve ambargo ortamında büyüyen, %25-30 civarı işsizlikle boğuşan genç neslinse iştirak sebebi İran için gelecekten umutlarını kesmeleri. Vakit zaman yaklaşan “reform” adımlarından bir sonuç elde edilmemiş olmasının verdiği “kaybedecek hiç bir şeylerinin kalmadığı” kanısı.
Mevcut ceberut rejim evvelki başkaldırılar üzere bunu da yüzlerce insanı öldürerek, binlercesini sindirerek bastırabilir. Ancak isyanın gerisindeki büyük ve her geçen yıl derinleşen ekonomik meselelerin varlığı, temel insan hakları talepleri ve daha âlâ bir ömür isteği Molla rejiminin artık daha şiddetle sarsıldığını gösteriyor.
İran üzere büyük bir medeniyetin yürekli bayanlarını, onların yaktığı ateşi büyüten adamlarıni buradan hürmetle selamlamak, seslerini duyurmak da bu öykünün bizlere düşen modülü oluyor.
Artı Gerçek